Ruch świętych w dniach ostatnich – grupa restoracjonistycznychdenominacjichrześcijańskich, które opierają się na naukach i objawieniach założyciela – Josepha Smitha, Jr. oraz opublikowanej przez niego Księdze Mormona. Święci w dniach ostatnich uważają, że stanowią przywrócony Kościół z czasów Nowego Testamentu, wraz z autorytatywnym kapłaństwem oraz naukami głoszonymi przez Jezusa Chrystusa. Początkowo, za życia założyciela, ruch stanowił jeden Kościół, znany jako Kościół Chrystusa, Kościół Jezusa Chrystusa, lub Kościół Świętych w Dniach Ostatnich. Ostatecznie przyjęto nazwę: Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich, którą do czasów współczesnych w formie niezmienionej zachowało jedynie kilka denominacji świętych, m.in. największa grupa mormonów (z Utah) oraz strangici[1]. Inne wspólnoty zachowały tę nazwę jedynie w części, lub w całości, jednak dodając do niej dodatkowy człon lub człony.
Po śmierci założyciela ruchu – Josepha Smitha, Jr. – ruch świętych w dniach ostatnich rozpadł się na szereg oddzielnych grup, z czego największa, pod przywództwem Brighama Younga wyruszyła do Utah, aby tam zorganizować obecnie największą denominację świętych – Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich. Ugrupowanie to zasłynęło z praktykowania wielożeństwa, ostatecznie jednak je odrzucając, z czym nie zgodzili się fundamentaliści świętych w dniach ostatnich, tworząc oddzielny ruch, z którego wkrótce wyłonił się Fundamentalistyczny Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich. Obecnie, Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich liczy ponad 16 milionów wyznawców w większości krajów świata i wydaje najwięcej egzemplarzy Księgi Mormona. Dotychczas, jest jedyną denominacją świętych, działającą oficjalnie na terenie Polski.
Inne ugrupowania świętych, uważające się za prawowitych spadkobierców, działały w Missouri, Illinois, Michigan i Pensylwanii. Rodzina proroka Smitha, jego żona Emma i synowie, a także inni środkowozachodni święci w dniach ostatnich nie przyłączyli się jednak do żadnego z ugrupowań i nie uznali przywództwa żadnego z pretendujących do stanowiska Prezydenta Kościoła. Opierając się na odręcznym dokumencie Josepha Smitha, Jr.[2] stwierdzającym, że następcą na stanowisku Prezydenta-Proroka Kościoła ma zostać jego najstarszy syn – Josepha Smith III, poczekali aż ten dorośnie i podczas tzw. Konferencji w Amboy został on wyświęcony na Prezydenta-Proroka Zreorganizowanego Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich, znanego dziś jako Społeczność Chrystusa. Ugrupowanie to jest drugą pod względem wielkości denominacją świętych, posiada 250 tysięcy wiernych w 50 krajach świata.
Nazwa oryginalnego Kościoła została zmieniona na: „Kościół Świętych w Dniach Ostatnich”, a następnie na: „Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich”. Po śmierci założyciela poszczególne denominacje uznają siebie za prawowitych spadkobierców tego Kościoła.
Odłam założonego przez Joseph Smitha, Jr. Kościoła Chrystusa
Kościół został rozwiązany.
Kościół Chrystusa (Paryszyci)
Warren F. Parrish
1837
Odłam założonego przez Josepha Smitha, Jr. Kościoła Chrystusa
Kościół ten powstał w Kirtland po upadku Kirtland Safety Society, banku założonego przez Josepha Smitha i Sidneya Rigdona. Gdy 12 stycznia 1838 roku musieli się oni ratować przed dysydentami Kościoła nocną ucieczką z Kirtland i schronili się w Far West w Missouri, Warren F. Parrish przejął Świątynię Kirtland, pierwszą mormońską świątynię. Do odłamu należał jeden z grupy trzech świadków Księgi Mormona – Martin Harris. Kościół został rozwiązany.
Kościół Jezusa Chrystusa, Oblubienica, Małżonka Barankowa
George M. Hinkle
1840
Odłam założonego przez Josepha Smitha, Jr. Kościoła Chrystusa
Kościół został rozwiązany.
Prawdziwy Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich
William Law
1844
Odłam założonego przez Josepha Smitha, Jr. Kościoła Chrystusa
Siedziba w Independence, w stanie Missouri. Ruch odłączył się od Zreorganizowanego Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich po wprowadzeniu kapłaństwa kobiet i innych liberalnych reform. Uważa się za Kościół reprezentujący oryginalne nauczanie Zreorganizowanego Kościoła sprzed reform.
Ostatkowy Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich
↑Kościół z Utah ma wyłączne prawo do posługiwania się nazwą „The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints”. Nie dotyczy to jednak nazwy, która była używana przez Kościół w czasie życia proroka Josepha Smitha – „Church of Jesus Christ of Latter Day Saints”, która bywa używana również przez inne denominacje świętych. W języku polskim nie występuje jednak różnica w tłumaczeniu tych dwóch wyrażeń, stąd nazwa „Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich” odnosi się zarówno do Kościoła z Utah, jak również innych wspólnot.
↑César Vidal Manzanares, Prekursorzy Nowej Ery, Warszawa 1994, s. 85; Mircea Eliade, Ioan P. Couliano, Słownik religii, Warszawa 1994, s. 260; Archiwum Społeczności Chrystusa w Independence (oryginał)