ویکیپدیا:دیدگاه بیطرف
این صفحه یکی از سیاستهای ویکیپدیای فارسی است. این سیاست در نزد عدهٔ زیادی از ویرایشگران مقبولیت دارد و تفاهم بر آن است که همهٔ کاربران ملزم به پیروی از آناند. قبل از انجام هر گونه تغییری در این صفحه، بایستی بر روی آن اجماع شده باشد. |
این صفحه در یک نگاه: ویراستاران باید مقالهها را از دیدگاهی بیطرف نوشته و دیدگاههای قابل توجه را بدون جانبداری، متناسب و به دور از تعصب بیان کنند. |
سیاستهای اصلی محتوایی |
---|
سایر سیاستهای محتوایی |
دیدگاه بیطرف یعنی ارائه تمام دیدگاههای منتشر شده در منابع معتبر، بهطور منصفانه، متناسب و تا جای ممکن به دور از تعصب. تمام مقالههای ویکیپدیا و کلیه محتویات دانشنامهای دیگر باید از منظر دیدگاه بیطرف نوشته شوند. دیدگاه بیطرف یکی از اصول اساسی ویکیپدیا و دیگر پروژههای ویکیمدیا میباشد. این سیاست غیرقابل مناقشه است و تمام ویراستاران و مقالهها باید از آن پیروی کنند.
«دیدگاه بیطرف» یکی از سه سیاست محتوایی اصلی ویکیپدیا است. دو سیاست دیگر ویکیپدیا:تحقیق دستاول ممنوع و ویکیپدیا:اثباتپذیری هستند. این سه سیاست اصلی با ترکیب همدیگر، نوع و کیفیت محتوای قابلقبول در مقالهها را مشخص میکنند. چون این سیاستها بهطور هماهنگ به کار میروند، نباید جدا از یکدیگر بررسی و تفسیر شوند و ویراستاران باید سعی کنند که خود را با هرسهٔ آنها آشنا کنند. اصولی که این سیاست بر آن استوار شده است توسط اجماع کاربران یا هیچ سیاست و رهنمود دیگری نمیتواند نقض شوند.
توضیحی دربارهٔ دیدگاه بیطرف
در ویکیپدیا اصل بر اثبات پذیری نوشتار است. برای اثباتپذیر کردن مطالب باید دلیل آورد. دلایل معمولاً دارای گسترهای از اعتبار هستند. این گسترهٔ اعتباری بستگی به فرد خواستار دلیل دارد.
مثال: شق القمر
فرد شمارهٔ ۱ میگوید: «حضرت محمد ماه را به اشارهٔ انگشت به دو نیم تقسیم کرد»
فرد شمارهٔ ۲ میپرسد: «چطور چنین چیزی امکان دارد؟»
حال فرد شمارهٔ ۱ میتواند دلیل بیاورد که: «این کار معجزهٔ پیامبر بود»
این حرف در صورتی میتواند دلیل خوبی باشد که فرد شمارهٔ ۲ به مسائل زیر اعتقاد داشته باشد:
- اعتقاد به معجزهٔ پیامبران
- اعتقاد به این که محمد هم پیامبر بوده
- اعتقاد به این که اصلاً کسی به اسم پیامبر وجود دارد
- اعتقاد به …
ویکیپدیا دانشنامهای برای همهٔ آدمیان با تمام گرایشها و مشترکات است. مطالب باید به گونهای بیطرفانه اثباتپذیر باشد. اگر مطلب مربوط به دینی خاص باشد، بهتر است قبل از مطالب این گونه نوشت: «زرتشتیان را باور بر این است که …» یا «مسلمانان عقیده دارند که…». همچنین بهتر است حوزههای بحث نیز مشخص شود؛ مثلاً اگر از منظر جامعهشناسی پیرامون مسئلهای بحث میشود، بهتر است گفته شود: «رویکرد جامعهشناسی چنین است که …».
بهطور کلی، دستیابی به آنچه که اجتماع ویکیپدیا به عنوان «بیطرفی» میشناسد به معنی تحلیل با دقت و نقادانهٔ منابع مختلف و سپس تلاش برای نقل نتایج به خواننده به شکلی واضح و دقیق است. ویکیپدیا تلاش میکند که اختلاف نظرها را توضیح دهد، اما در آنها دخالت نکند. قوانین ساده و محکم در این باره محدودند و رعایت بیطرفی عمدتاً وابسته به حسن نیت ویراستاران است که باید تلاش کنند تا اطلاعات را ارائه کنند و نه این که یک دیدگاه خاص را ترویج کنند. با این حال، رعایت اصول زیر همراه با اصول اثباتپذیری به دستیابی به سطحی از بیطرفی که برای یک دانشنامه مناسب است کمک میکند.
- عقاید را به عنوان حقیقت ارائه نکنید. معمولاً مقالهها حاوی اطلاعاتی راجع به اهمیت دیدگاههای ارائه شده راجع به موضوع مقاله هستند. این دیدگاهها نباید به عنوان نظر ویکیپدیا راجع به آن موضوع بیان شوند. برعکس، این دیدگاهها باید در متن به منابع مرتبط منتسب شوند یا، در موارد مناسب، به عنوان «دیدگاه عموم» مطرح شوند. به عنوان مثال، یک مقاله نباید بگوید که «کشتار دستهجمعی عملی شیطانی است»، بلکه باید بگوید که «کشتار دستهجمعی توسط فلانی به عنوان نمودی از رفتار شیطانی انسانها توصیف شده است».
- از ارائهٔ دیدگاههایی که به شدت مورد جدل هستند به عنوان حقایق خودداری کنید. اگر منابع معتبر گوناگونی نظرات متناقضی در مورد یک موضوع ارائه میکنند، این نظرات را به عنوان دیدگاههای مختلف در مقاله بیان کنید و نه به عنوان حقایق، و هرگز آنها را به صورت عبارات مستقیم ارائه نکنید.
- دیدگاههای به چالش کشیده نشده را تنها به عنوان یک نقطه نظر ارائه نکنید. دیدگاههای به چالش کشیدهنشده که بر سر آنها اختلاف نظری وجود ندارد و توسط منابع معتبر مطرح شدهاند، معمولاً باید به عنوان دیدگاه ویکیپدیا ارائه شوند. مگر در شرایطی که یک عنوان وجود دارد که بهطور خاص به موارد اختلاف نظر در مورد یک دیدگاه میپردازد که عموماً مورد چالش نیست، در شرایط دیگر نیازی نیست که منابع خاصی برای آن دیدگاه ارائه شود، اگر چه ارائهٔ منبع به حفظ اثباتپذیری کمک میکند. به علاوه، متن نباید به شکلی نوشته شود که القا کند که آن دیدگاه مورد سؤال است.
- زبان قضاوتگرانه نداشته باشید. یک دیدگاه بیطرف نسبت به موضوع مقاله (و آنچه منابع معتبر دربارهٔ موضوع مقاله گفتهاند) نه ابراز علاقه میکند نه بیتوجهی، اگر چه این مسئله گاهی باید با شفافیت در تعادل قرار بگیرد. دیدگاهها و یافتههای ناسازگار را با لحنی بیاعتنا بنویسید.
- به دیدگاههای مخالف وزن متناسبی بدهید. اطمینان حاصل کنید که گزارش دیدگاههای مختلف راجع به مقاله متناسب است با میزان حمایتی که از این دیدگاهها وجود دارد، و در نتیجه باعث تصور نادرست برابری دیدگاهها یا وزن دادن بیش از اندازه به یکی از دیدگاهها نمیشود. برای مثال، این که بنویسید «از نظر سیمون ویزنتال، هولوکاست برنامهای برای کشتن یهودیهای آلمان بود ولی دیوید ایروینگ با این دیدگاه مخالف است» باعث میشود این تصور غلط ایجاد شود که این دو دیدگاه (که یکی متعلق به اکثریت و دیگری متعلق به اقلیتی کوچک هستند) وزنی مساوی پیدا کنند چون هر دو فقط به یک نفر منسوب شدهاند.
دستیابی به دیدگاه بیطرف
به عنوان یک قانون کلی، مطالب منبعدار را فقط با این استدلال که جانبدارانه به نظر میرسند از دانشنامه حذف نکنید. بر عکس، تلاش کنید که آن متن یا بخش را به شکلی بازنویسی کنید که دیدگاه بیطرفانهتری پیدا کند. مطالب جانبدارانه را غالباً میتوان با ارائه مطالبی از منابع دیگر به تعادل رساند تا دیدگاهی بیطرف ایجاد شود، لذا چنین مشکلاتی را باید در حد امکان با استفاده از روال عادی ویرایش حل کرد. تنها زمانی محتوایی را حذف کنید که دلیل خوبی داشته باشید که باعث ارائه اطلاعات غلط یا گمراه کردن خوانندهها میشود به شکلی که با بازنویسی متن نمیتوان جلوی آن را گرفت. بخشهای زیر راهنمایی کلی برای مشکلات متداول ارائه میکنند.
نامگذاری
در برخی موارد، ممکن است انتخاب نامی که برای یک موضوع استفاده میشود ظاهر جانبدارانهای به آن بدهد. در حالی که عبارتهای بیطرف عموماً ترجیح داده میشوند، اما باید آن را نسبت به شفاف بودن متوازن کرد. اگر یک نام بهطور گسترده در منابع معتبر (بخصوص آنهایی که به فارسی نوشته شدهاند) استفاده شده است، و از این رو محتملتر باشد که خوانندگان آن نام را بهخوبی بشناسند، میتوان از آن استفاده کرد هرچند که شاید جانبدارانه تلقی شود. برای مثال، نامهای پر استفاده کشتار بوستون، رسوایی دوم تیپا و جک قاتل نامهای درست برای اشاره به موضوعاتی همراه با چون و چرایی هستند، اگر چه ممکن است به نظر برسد که به قضاوت گذاشته شدهاند. بهترین نام برای نامیدن چیزی، ممکن است به متن درونش وابستگی داشته باشد؛ اشاره به نامهای جایگزین و اختلافات در مورد استفاده از آن ممکن است مناسب باشد، مخصوصاً زمانیکه عنوان مورد بحث موضوع اصلی مقاله باشد. برخی از عناوین مقالهها توصیفی هستند و نه اسم خاصی برای یک شی. عناوین توصیفی باید بیطرفانه انتخاب شوند تا دیدگاه یک طرف یک منازعه را پیش نبرند. به عنوان مثال، عنوان «نقد X» بهتر است به «نظرات اجتماعی دربارهٔ X» تغییر نام یابد. عناوین خنثی وجود نظرات متعدد، و مقالهنویسی متعهدانه را تشویق میکنند.
وزن مقتضی و نامناسب
اینک یک شرط مهم صلاحیت. مقالههایی که به مقایسهٔ دیدگاههای مختلف میپردازند، نمیبایست همان اندازه به دیدگاههای مورد قبول اقلیت بپردازند که به دیدگاه غالب و مورد قبول موجود میپردازند. حتی ممکن است که اصلاً به دیدگاههای کاملاً در اقلیت نپردازند. ما نباید سعی کنیم به گونهای بنویسیم که گویی دیدگاههای در اقلیت همانقدر شایستهٔ توجهاند که دیدگاههای غالب هستند. حتی نظریههای خیلی در اقلیت نباید در مقالهٔ اصلی مطرح شوند و فقط در مقالهای مربوط به خود بیان میشوند. ارزش بیش از حد دادن به نظریهٔ یک اقلیت برجسته، یا گنجاندن آرای یک اقلیت بسیار کوچک ممکن است در توضیح وضعیت مناقشه، گمراه کننده باشد. اگر میخواهیم مناقشه را منصفانه مطرح کنیم باید به دیدگاههای رقیب و متخاصم به نسبت میزان مقبولیتشان در میان اهل فن یا طرفهای مربوط (درگیر) بپردازیم. هیچکدام از این حرفها به این معنی نیست که نظرات اقلیتهای کوچک نباید در مقالههای مربوط به خودشان مورد توجه قرار گیرد. در ویکیپدیا مشکل «جا» نیست. اما حتی در آن صفحات، آن دیدگاهها نباید به گونهای بیان شوند که گویی حقیقتاند! گرچه ممکن است به تفصیل پیرامون آنها سخن برود.
- جیمی ویلز در سپتامبر ۲۰۰۳ در یک فهرست پستی:
- اگر دیدگاهی در اکثریت است پس خیلی ساده میتوان با ارجاع به منابع معروف و معتبر آن را مستدل کرد.
- جیمی ویلز در سپتامبر ۲۰۰۳ در یک فهرست پستی:
- اگر دیدگاهی مورد قبول اقلیتی قوی است آنگاه میتوان از طرفداران مطرح و معروف آن نام برد.
- اگر دیدگاهی مورد قبول اقلیتی فوقالعاده کوچک است، در آن صورت به ویکیپدیا تعلق ندارد (مگر شاید در یک مقالهٔ فرعی) چه روا باشد و چه ناروا، چه بتوانید اثباتش کنید و چه نه.
همیشه به یاد داشته باشید که، برای تشخیص ارزش یک دیدگاه، در ویکیپدیا هرآنچهکه در منابع معتبر پوشش گستردهای داشته است را، دانشنامهای میدانیم، ونه آنچیزی که در نظر ویرایشگران یا از نظر عموم، دانشنامهای به حساب بیاید.
اگر شما موضوعی را بهاثبات رساندهاید که مطلبی است تنها مورد تأیید گروهی بسیار کوچک یا اصلاً مورد قبول کسی نیست ویکیپدیا جای مطلب شما نمیباشد. اما اگر آن مطلب در منابع معتبر ارائه و مطرح شدهباشد در آنصورت میتوان آن را در ویکیپدیا نیز ارائهکرد. برای روشنتر شدن موضوع ویکیپدیا:تحقیق دستاول ممنوع و ویکیپدیا:تأییدپذیری را ببینید.
تعادل
بیطرفی وزن نقطهنظرها را به نسبت شهرت آنها تعیین میکند. زمانیکه منابع مشهور با یکدیگر در تناقضند و نسبتاً از نظر شهرت برابرند، روی هر دو رویکرد کار کنید تا تعادل برقرار شود. این شامل شفاف شرح دادن نظریههای مخالف هم میشود، بهوسیله ترسیم اوضاع با استفاده از منابع دست دوم یا سوم که این اختلاف عقیده را از دیدگاهی بیطرف توصیف میکنند.
انصاف و لحن مشفقانه
اگر قرار است که مناقشات را منصفانه صورتبندی کنیم باید دیدگاههای متخاصم را همواره با لحنی مثبت و مشفقانه بیان کنیم. خیلی از مقالهها علیرغم اینکه هر دو دیدگاه را بیان کردهاند باز به صورت یک نوشتار متعصبانه درمیآیند. حتی هنگامی که یک مقاله بر اساس واقعیات و نه عقاید نوشته میشود باز ممکن است از آن بوی جانبداری به مشام برسد. این امر میتواند از طریق انتخاب واقعیات ارائه شده (بخشی از واقعیات به جای همهٔ واقعیات)، یا حتی زیرکانهتر، یعنی شیوهٔ بخشبندی مقاله باشد.
در توضیح دومی، مثلاً آوردن استدلالها در رد دیدگاه مخالف در جای جای متن میتواند دیدگاه طرف مقابل را خیلی بدتر از حالتی که در آن دیدگاه مخالفان در بخشی جداگانه آمده است، جلوه دهد.
ما باید مقالهها را با لحنی بنویسیم که با آن تمام مواضع دستکم به نظر امکانپذیر و منطقی بیایند. البته باید نکات مربوط به اقلیتهای خیلی کوچک را هم در نظر داشت. پس بیاییم مقالههایی بنویسیم که نظریههای متخاصم پراهمیت را مشفقانه بیان کنند. میتوانیم با این رویکرد بنویسیم که فلان و فلان نظر خوبی است جز اینکه مخالفان آن میگویند، موافقان این عقیده بهمان نکتهها را نادیده گرفتهاند.
پژوهش خوب
نوشتن یک پژوهش خوب و بدور از تعصب، بر پایه بهترین و مشهورترین منابع معتبر موجود، از بروز اختلاف درمورد دیدگاه بیطرف جلوگیری میکند. در کتابخانه مشهورترین کتابها و مقالههای ژورنالها و دنبال معتبرترین منابع آنلاین بگردید. اگر برای یافتن مراجع با کیفیت در مورد مقالهای احتیاج به کمک دارید، در صفحه بحث همان مقاله یا در ویکیپدیا:درخواست راهنمایی از دیگر کاربران کمک بخواهید.
لحن بیطرف