Baxreyn

Baxreyn (البحرين‌‎) Mámleketi (مملكة البحرين, Mámleket al-Bahrayn) - Qubla-batıs Aziyada, Parsı qoltıǵınıń Baxreyn atawlarındaǵı mámleket (ámirlik). Baxreyn quramına 33 ataw kiredi, olardıń eń úlkenleri: Baxreyn, Muharrak, Umm-Naasan, Havar. Rásmiy tili - arab tili. Maydanı 695,2 km2, xalqı 1 493 231 adam (2017). Tiykarǵı xalqı arablar. Sonıń menen birge parsılar, pakistanlıqlar, hindler de jasaydı. Xalıqtıń 83% i qalalarda jasaydı. Islam dinine sıyınadı. Paytaxtı - Manama qalası.

Mámleketlik basqarıw principi

Baxreyn - konstituciyalıq monarxiya. Mámleket baslıǵı - ámir. Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı ámir hám bir palatalı Milliy Keńes (parlament), atqarıwshı hákimiyattı bas ministr basshılıǵındaǵı húkimet ámelge asıradı. 1973-jıl mámleket Konstituciyası qabıl etilgen. 1973-1975-jıllarda konstituciyaǵa muwapıq Milliy Assambleya (parlament) shaqırıldı, biraq ol 1975-jılda ámirdiń pármanı menen tarqatıp jiberildi. 1992-jılda 40 adamnan ibarat Máslahát Keńesi dúzilgenligi daǵaza etildi. Onıń wazıypası - nızam joybarları hám mámleket sociallıq-ekonomikalıq siyasatınıń túrli tarawları boyınsha usınıslar islep shıǵıwdan ibarat. Keńes quramın ámir belgileydi.

Aymaqlıq bóliniwi

Tiykarǵı maqala: Baxreyn aymaqlıq bóliniwi

Tiykarǵı maqala: Baxreyn qalaları

Tábiyatı

Atawlar aymaǵı oypatlıqtan ibarat, onıń biyikligi 135 m ge jetedi. Neft, tábiyiy gaz kánleri bar. Íqlımı tropikalıq ıqlımǵa jaqın. Yanvar ayınıń ortasha temperaturası 16°C, iyul ayınıń ortasha temperaturası 37°C. Jılına 90 mm ge jaqın jawın jawadı. Tropikalıq saxgyular kóp orındı iyelegen.

Tariyxı

Baxreyn atı eramızǵa shekemgi 3 mıń jıllıqlardaǵı dáreklerde tilge alınadı. Ol óziniń merwert-hinjileri menen ataqlı bolǵan. 1521-jıl Portugaliya kolonizatorları tárepinen basıp alınǵanǵa shekem Baxreyn VIII ásir dawamında ǵárezsiz arab musulman mámleketi bolǵan. Portugallar bul jerde uzaq tura almadı. 1602-1783-jıllarda Baxreyn Iran húkimranlıǵında boldı. 1820-jıl hám 1861-jıldaǵı Britaniya-Baxreyn kelisimlerinen keyin, ol Britaniya imperiyası qolına ótti, yaǵnıy onıń koloniyasına aylandı. 1971-jılda ǵárezsizlikke eristi. 1971-jıldan BMSh aǵzası. Ózbekstan menen diplomatiyalıq qatnasların 1992-jıl mayda ornatqan. Milliy bayramı 16-dekabr Milliy kún (1971-jıl).

Siyasiy shólkemleri

Siyasiy partiyalar hám kásiplik awqamlardıń iskerligi qadaǵan etilgen. Jasırın tárizde Baxreyn milliy azatlıq frontı (1959-jılda dúzilgen) hám Baxreyn xalıq frontı (1975) háreket etpekte.

Xojalıǵı

Ekonomikanıń tiykarın neft hám gaz rezervleri quraydı. Mámlekette hár jılı 2-2,5 man. tonna neft hám 6 mlrd. kub m ge shekem tábiyiy gaz qazıp alınadı. Mámleket byudjet dáramatınıń 70% ke jaqını neft sebepli támiyinlenedi. Mámlekette jılına 14 mln. tonna neft ónimlerin qayta isleytuǵın zavod hám iri neft ximiyası (tiykarınan, Saudiya Arabstanı nefti esabına isleydi), jılına 200 mıń tonna alyuminiy islep shıǵaratuǵın zavod, dúnyadaǵı eń úlken keme remontlaw kárxanalarınan biri, 11 elektr stanciya islep turıptı.

100 ge jaqın mayda hám orta jeńil sanaat hám ónermentshilik kárxanaları bar. Kondicionerler jıynalatuǵın, plastmassa buyımlar hám azıq-awqat ónimleri islep shıǵarılatuǵın, teńiz suwı dushshılastırılatuǵın kárxanalar bar. Tiykarǵı sanaat orayları: Manama, Al-Maharraq, Al-Hidd. Awıl xojalıǵı tómen rawajlanǵan. Jalpı milliy óniminiń 1% i onıń úlesine tuwrı keledi. Xurma, piste, maylı eginler, ánjir, citrus miyweler, júzim jetistiriledi. Azıq-awqat ónimlerine bolǵan talap, tiykarınan, shetten keltiriletuǵın ónimler esabına qandırıladı. Teńiz haywanların tutıw hám merwert izlew rawajlanǵan. Keyingi jıllarda byudjet túsimlerin kóbeytiw maqsetinde turizmdi rawajlandırıwǵa úlken itibar berilmekte. Shetke neft ónimleri, alyuminiy, neft ximiyası ónimleri shıǵarıladı; shetten sanaat hám awıl xojalıǵı ásbap-úskeneleri, transport quralları, sanaat buyımları, azıq-awqat ónimleri keltiriledi.

Transportı

Avtomobil jolları xalıq jasaytuǵın mánzillerdi bir-biri menen baylanıstıradı. Olardıń uzınlıǵı 2,6 mıń km. Muharrak atawında xalıqaralıq aeroport bar. Tiykarǵı teńiz portları: Manama, Sitra. Sırtqı sawdada tiykarǵı qarıydarları: Saudiya Arabstanı, Ullı Britaniya, AQSh, Yaponiya, Germaniya, Avstraliya. Pul birligi - Baxreyn dinori.

Mádeniyatı

Baxreynde 6 jıllıq baslanǵısh, 2 jıllıq aralıq hám 3 jıllıq orta ulıwma tálim hám óner mektepleri bar. Diniy mektepler de islep turıptı. Arab tilinde „Al-Ayyom“ („Kúnler“), „Axbor al-Xolij“ („Qoltıq jańalıqları“), „Al-Jamohir“ („Komanda“), „Al-Fajr“ („Tań“) gazetaları, „Al-Bahrayn“ („Baxreyn“), „Sado al-Usbua“ („Hápte jańǵırıǵı“) jurnalları baspa etiledi. 1976-jılda Parsı qoltıǵı mámleketleri regionlıq informaciya agentligi dúzilgen. 1955-jıldan radiostanciya arab tilinde esittiriwler júrgizedi; 1973-jıldan telekórsetiwler jolǵa qoyılǵan.

Baxreynde „Ózbekstan hawa jolları“ milliy aviaciya kompaniyasınıń wákilxanası bar. Ózbekstan Hayal-qızlar shólkemi menen isbilermen hayal-qızlar awqamınıń delegaciyası 1992-jıl may ayında Manamadaǵı hár jılǵı qayırqomlıq yarmarkasında qatnastı. Ol jerde ózbek ustalarınıń kórkem óner hám reńli súwret dóretpeleri kórsetildi. Sapar waqtında Ózbekstan hayal-qızlar komiteti menen Baxreyn Ana hám bala awqamı arasında sheriklik ornatıw haqqında qospa bayanatnamaǵa qol qoyıldı. 1997-jıl 17-22-fevral kúnleri Baxreyn neft hám sanaat ministrligi delegaciyası Tashkentte qonaq bolıp, Ózbekstannıń ekonomikalıq hám eksport-import múmkinshilikleri menen tanıstı.