Deklaracja niepodległości Ukrainy
Deklaracja niepodległości Ukrainy (ukr. Акт проголошення незалежності України) – dokument przyjęty przez ukraiński parlament 24 sierpnia 1991 roku[1], przywracający[a] niepodległość Ukrainy[1][2].
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Data utworzenia |
24 sierpnia 1991 |
| Ratyfikowano |
24 sierpnia 1991 |
| Autor(zy) | |
| Sygnatariusze | |
| Cel |
przywrócenie niepodległego państwa ukraińskiego |
.svg/22px-Flag_of_Ukraine_(1991–1992).svg.png){kind=small}
Przyjęcie
edytujUstawa została przyjęta w następstwie zamachu stanu w Moskwie dokonanego 19 sierpnia 1991 roku, kiedy twardogłowi komunistyczni przywódcy Związku Radzieckiego próbowali przywrócić kontrolę Komitetu Centralnego KPZR nad całym ZSRR[1]. W odpowiedzi (podczas specjalnej, 11-godzinnej, sobotniej sesji plenarnej[3]) Rada Najwyższa Ukraińskiej SRR w przeważającej większości zatwierdziła Deklarację niepodległości[1]. Ustawa przeszła 321 głosami za, 2 przeciw i 6 wstrzymujących się (na 360 obecnych)[3]. Tekst został w dużej mierze spisany w nocy z 23 na 24 sierpnia, głównie przez Łewko Łukjanenkę, Serhija Hołowycza, Mychajła Horynia, Iwana Zajecia i Wiaczesława Czornowiła[4].
Ukraińscy komuniści, przekonani za kulisami przez swojego kolegę z partii i Przewodniczącego Rady Najwyższej Łeonida Krawczuka[4], poczuli się zmuszeni poprzeć deklarację niepodległości, aby zdystansować się od zamachu stanu[3]. Pierwszy sekretarz Komunistycznej Partii Ukrainy Stanisław Hurenko przekonywał, że „to będzie katastrofa”, jeśli KPU nie poprze niepodległości[3]. Członkowie partii byli zdenerwowani wiadomościami o aresztowaniu jej byłego przywódcy Wołodymyra Iwaszki w Moskwie, ponownym podporządkowaniu Armii Radzieckiej przywódcom Rosyjskiej FSRR i zamknięciu pomieszczeń Komitetu Centralnego KPZR[4].
Tego samego dnia (24 sierpnia) parlament wezwał do przeprowadzenia referendum w sprawie poparcia dla Deklaracji niepodległości[1][3]. Propozycja zorganizowania ogólnokrajowego referendum wyszła wspólnie od liderów opozycji Ihora Juchnowskiego i Dmytro Pawłyczki[3]. Parlament opowiedział się również za utworzeniem Gwardii Narodowej Ukrainy i przekazał sobie jurysdykcję nad wszystkimi siłami zbrojnymi znajdującymi się na terytorium Ukrainy[3].
Poza hałaśliwym tłumem, który zebrał się pod budynkiem parlamentu, ulice Kijowa były tego dnia ciche i niewiele dało się zauważyć oznak otwartego świętowania[3].
W następnych dniach przyjęto szereg uchwał i dekretów: nacjonalizację całego majątku KPU i przekazanie go Radzie Najwyższej oraz radom lokalnym; amnestia dla wszystkich więźniów politycznych; zawieszenie wszystkich działań KPU i zamrożenie aktywów KPU oraz jej kont bankowych do czasu oficjalnego dochodzenia w sprawie możliwej współpracy z moskiewskimi puczystami; powołanie komisji śledczej w sprawie zachowania najwyższych urzędników Ukraińskiej SRR podczas zamachu stanu; oraz powołanie komitetu do spraw wojskowych związanych z utworzeniem Ministerstwa Obrony Ukrainy[3].
26 sierpnia 1991 r. stały przedstawiciel Ukraińskiej SRR przy ONZ Hennadij Udowenko poinformował biuro Sekretarza Generalnego ONZ, że jego stała misja w tym zgromadzeniu międzynarodowym powinna zostać oficjalnie przekształcona na reprezentanta Ukrainy[5]. Tego samego dnia komitet wykonawczy miasta Kijowa zagłosował za usunięciem wszystkich pomników komunistycznych bohaterów z miejsc publicznych, w tym pomnika Lenina na centralnym placu Rewolucji Październikowej[3]. Komitet wykonawczy zdecydował także, że duży plac w centrum Kijowa zostanie przemianowany na Majdan Nezałeżnosti (Plac Niepodległości), podobnie jak centralna stacja metra pod nim[3].
Dwa dni później gotowość do służby w Gwardii Narodowej zadeklarowało ponad 200 000 mieszkańców Lwowa i obwodu lwowskiego[6].
W referendum niepodległościowym 1 grudnia 1991 r. ludność Ukrainy wyraziła szerokie poparcie dla Deklaracji niepodległości, z ponad 90% głosów za i 82% frekwencją[1]. Referendum odbyło się tego samego dnia, co pierwsze bezpośrednie wybory prezydenckie na Ukrainie; wszystkich sześciu kandydatów na prezydenta popierało niepodległość i prosiło wyborców o głosowanie „tak”. Powodzenie referendum zakończył wszelkie możliwości utrzymania Związku Radzieckiego jako całości, nawet na ograniczoną skalę.
Tydzień po wyborach nowo wybrany prezydent Łeonid Krawczuk dołączył do swojego rosyjskiego i białoruskiego odpowiednika, podpisując Porozumienie białowieskie, w którym stwierdzono, że Związek Radziecki przestał istnieć[7]. Oficjalnie państwo związkowe zostało rozwiązane 26 grudnia[8].
Od 1992 r. 24 sierpnia obchodzony jest na Ukrainie Dzień Niepodległości[9].
Uznanie międzynarodowe
edytujPolska i Kanada były pierwszymi krajami na świecie, które uznały niepodległość Ukrainy, oba w dniu 2 grudnia 1991 r.[10][11] Tego samego dnia (2 grudnia) podczas wieczornej emisji programu telewizyjnego Wiesti poinformowano, że prezydent Rosyjskiej FSRR Borys Jelcyn również uznał niepodległość Ukrainy[12].
Stany Zjednoczone uczyniły to 25 grudnia 1991 r.[13] W tym miesiącu niepodległość Ukrainy uznało 68 państw, a w 1992 roku kolejne 64 państwa[14].
| Data | Kraj |
|---|---|
| 2 grudnia 1991 |  Polska
|
| 2 grudnia 1991 | .svg/22px-Flag_of_Canada_(Pantone).svg.png){kind=small} Kanada
|
| 2 grudnia 1991 | .svg/22px-Flag_of_Russia_(1991–1993).svg.png){kind=small} Rosyjska FSRR
|
| 3 grudnia 1991 |  Węgry
|
| 4 grudnia 1991 |  Łotwa
|
| 4 grudnia 1991 | .svg/22px-Flag_of_Lithuania_(1988–2004).svg.png){kind=small} Litwa
|
| 5 grudnia 1991 |  Argentyna
|
| 5 grudnia 1991 |  Chorwacja
|
| 5 grudnia 1991 |  Kuba
|
| 5 grudnia 1991 |  Czechosłowacja
|
| 9 grudnia 1991 |  Estonia
|
| 11 grudnia 1991 |  Słowenia
|
| 12 grudnia 1991 | .svg/22px-Flag_of_Georgia_(1990–2004).svg.png){kind=small} Gruzja
|
| 16 grudnia 1991 |  Bułgaria
|
| 16 grudnia 1991 |  Turcja
|
| 18 grudnia 1991 |  Armenia
|
| 20 grudnia 1991 | ;_Flag_of_Kyrgyzstan_(1991–1992).svg/22px-Flag_of_the_Kirghiz_Soviet_Socialist_Republic_(1952–1991);_Flag_of_Kyrgyzstan_(1991–1992).svg.png){kind=small} Kirgistan
|
| 20 grudnia 1991 | ;_Flag_of_Turkmenistan_(1991–1992).svg/22px-Flag_of_the_Turkmen_Soviet_Socialist_Republic_(1973–1991);_Flag_of_Turkmenistan_(1991–1992).svg.png){kind=small} Turkmenistan
|
| 23 grudnia 1991 | .svg/22px-Flag_of_Kazakhstan_(1992).svg.png){kind=small} Kazachstan
|
| 23 grudnia 1991 | .svg/20px-Flag_of_Switzerland_(Pantone).svg.png){kind=small} Szwajcaria
|
| 24 grudnia 1991 | .svg/22px-Flag_of_Afghanistan_(1987–1992).svg.png){kind=small} Afganistan
|
| 24 grudnia 1991 |  Norwegia
|
| 25 grudnia 1991 |  Iran
|
| 25 grudnia 1991 |  Izrael
|
| 25 grudnia 1991 |  Meksyk
|
| 25 grudnia 1991 | .svg/22px-Flag_of_Tajikistan_(1991–1992,_variant).svg.png){kind=small} Tadżykistan
|
| 25 grudnia 1991 |  Stany Zjednoczone
|
| 25 grudnia 1991 | .svg/22px-Flag_of_Yugoslavia_(1946-1992).svg.png){kind=small} Jugosławia
|
| 26 grudnia 1991 |  Australia
|
| 26 grudnia 1991 | .svg/22px-Flag_of_Brazil_(1968–1992).svg.png){kind=small} Brazylia
|
| 26 grudnia 1991 |  Niemcy
|
| 28 grudnia 1991 |  Indie
|
| 26 grudnia 1991 |  Nowa Zelandia
|
| 26 grudnia 1991 |  Peru
|
| 26 grudnia 1991 |  ZSRR
|
| 26 grudnia 1991 |  Syria
|
| 26 grudnia 1991 |  Tajlandia
|
| 26 grudnia 1991 |  Urugwaj
|
| 27 grudnia 1991 |  Algieria
|
| 27 grudnia 1991 | .svg/22px-Flag_of_Belarus_(1918,_1991–1995).svg.png){kind=small} Białoruś
|
| 27 grudnia 1991 | .svg/22px-Flag_of_the_State_of_Cambodia_(1989–1992).svg.png){kind=small} Kambodża
|
| 27 grudnia 1991 |  Chiny
|
| 27 grudnia 1991 | .svg/22px-Flag_of_Cyprus_(1960–2006).svg.png){kind=small} Cypr
|
| 27 grudnia 1991 |  Francja
|
| 27 grudnia 1991 |  Mołdawia
|
| 27 grudnia 1991 |  Wietnam
|
| 28 grudnia 1991 |  Indonezja
|
| 28 grudnia 1991 | .svg/22px-Flag_of_Italy_(1946–2003).svg.png){kind=small} Włochy
|
| 28 grudnia 1991 | .svg/22px-Flag_of_Japan_(1870–1999).svg.png){kind=small} Japonia
|
| 28 grudnia 1991 |  Jordania
|
| 29 grudnia 1991 |  Bangladesz
|
| 30 grudnia 1991 |  Finlandia
|
| 30 grudnia 1991 | .svg/22px-Flag_of_South_Korea_(1984–1997).svg.png){kind=small} Korea Południowa
|
| 30 grudnia 1991 |  Liban
|
| 30 grudnia 1991 |  Maroko
|
| 31 grudnia 1991 | .svg/22px-Flag_of_Belgium_(civil).svg.png){kind=small} Belgia
|
| 31 grudnia 1991 |  Dania
|
| 31 grudnia 1991 |  Grecja
|
| 31 grudnia 1991 |  Luksemburg
|
| 31 grudnia 1991 |  Holandia
|
| 31 grudnia 1991 |  Pakistan
|
| 31 grudnia 1991 |  Hiszpania
|
| 31 grudnia 1991 | .svg/22px-Flag_of_the_United_Kingdom_(3-5).svg.png){kind=small} Wielka Brytania
|
| 1 stycznia 1992 | .svg/22px-Flag_of_Iraq_(1991–2004).svg.png){kind=small} Irak
|
| 2 stycznia 1992 | .svg/22px-Flag_of_Ethiopia_(1991–1996).svg.png){kind=small} Etiopia
|
| 2 stycznia 1992 |  Laos
|
| 2 stycznia 1992 |  Zjednoczone Emiraty Arabskie
|
| 3 stycznia 1992 |  Egipt
|
| 3 stycznia 1992 | .svg/22px-Flag_of_Libya_(1977–2011).svg.png){kind=small} Libia
|
| 3 stycznia 1992 |  Panama
|
| 4 stycznia 1992 |  Uzbekistan
|
| 5 stycznia 1992 |  Bahrajn
|
| 7 stycznia 1992 |  Portugalia
|
| 8 stycznia 1992 |  Rumunia
|
| 10 stycznia 1992 |  Gwinea
|
| 17 stycznia 1992 |  Mongolia
|
| 19 stycznia 1992 |  Islandia
|
| 22 stycznia 1992 | .svg/22px-Flag_of_the_Philippines_(navy_blue).svg.png){kind=small} Filipiny
|
| 24 stycznia 1992 |  Nepal
|
| 6 lutego 1992 |  Azerbejdżan
|
| 11 lutego 1992 |  Botswana
|
| 14 lutego 1992 | .svg/22px-Flag_of_South_Africa_(1928-1982).svg.png){kind=small} Południowa Afryka
|
| 4 marca 1992 |  Madagaskar
|
| 7 maja 1992 | .svg/22px-Flag_of_Rwanda_(1962–2001).svg.png){kind=small} Rwanda
|
| 2 czerwca 1992 |  Senegal
|
| 8 czerwca 1992 |  Tanzania
|
| 23 lipca 1993 | .svg/22px-Flag_of_Macedonia_(1992–1995).svg.png){kind=small} Macedonia
|
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Współczesne państwo ukraińskie jest prawnym sukcesorem Ukraińskiej Republiki Ludowej istniejącej w latach 1918–1921.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f Magocsi 2010 ↓, s. 722–723
- ↑ Volodymyr Vasylenko: Non-nuclear status of Ukraine: past, present, and future (Без’ядерний статус України: минуле, сучасне, майбутнє). The Ukrainian Week, 31.05.2018. [dostęp 2020-08-24]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Chrystyna Lapychak: Ukraine, Russia sign interim bilateral pact. The Ukrainian Weekly, 1.09.1991. [dostęp 2020-08-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-23)]. (ang.).
- ↑ a b c Stanislav Kulchytsky: A reform that ruined the Soviet Union. The Ukrainian Week, 10.11.2018. [dostęp 2020-08-24]. (ang.).
- ↑ Marta Kolomayets: U.N. Mission stresses statehood of Ukraine. The Ukrainian Weekly, 1.09.1991. [dostęp 2020-08-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-02)]. (ang.).
- ↑ Newsbriefs from Ukraine. The Ukrainian Weekly, 1.09.1991. [dostęp 2020-08-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-02)]. (ang.).
- ↑ Saunders i Strukov 2010 ↓, s. 75.
- ↑ Carlisle i Golson 2007 ↓, s. 111.
- ↑ Dzień Niepodległości Ukrainy: list wsparcia, przemówienie prezydenta i marsz weteranów. Biełsat, 24.08.2020. [dostęp 2020-08-24].
- ↑ Solchanyk 2000 ↓, s. 100.
- ↑ Szporluk 2000 ↓, s. 355.
- ↑ Francis X. Clines: Ex-Communist Wins in Ukraine; Yeltsin Recognizes Independence. The New York Times, 3.12.1991. [dostęp 2020-08-24]. (ang.).
- ↑ Goodby i Morel 1993 ↓, s. 48.
- ↑ Ukrainian Independence. Worldwide News Ukraine. [dostęp 2020-08-24]. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Rodney P. Carlisle, J. Geoffrey Golson: Turning Points – Actual and Alternate Histories: The Reagan Era from the Iran Crisis to Kosovo. Santa Barbara: ACB-CLIO, 2007. ISBN 1-85109-885-2. (ang.).
- James E. Goodby, Benoit Morel: A Guide to the United States' History of Recognition, Diplomatic, and Consular Relations, by Country, since 1776: Ukraine. Oxford: Oxford University Press, 1993. ISBN 0-19-829161-2. (ang.).
- Paul Robert Magocsi: A History of Ukraine: The Land and Its Peoples. Toronto: University of Toronto Press, 2010. ISBN 1-4426-1021-2. (ang.).
- Robert A. Saunders, Vlad Strukov: Historical Dictionary of the Russian Federation. Lanham: Scarecrow Press, 2010. ISBN 0-8108-5475-9. (ang.).
- Roman Solchanyk: Ukraine and Russia: The Post-Soviet Transition. Lanham: Rowman & Littlefield Publishers, 2000. ISBN 0-7425-1018-2. (ang.).
- Roman Szporluk: Russia, Ukraine, and the Breakup of the Soviet Union. Stanford: Hoover Institution Press, 2000. ISBN 0-8179-9542-0. (ang.).