Svoboda | Graniru | BBC Russia | Golosameriki | Facebook
Ir al contenido

Fierro

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Fierro
ManganesoFierroCobol
-

Fe

Ru
Información cheneral
Nombre, simbolo, numero Fierro, Fe, 26
Serie quimicaMetals de transición
Grupo, periodo, bloque 84, d
Colormetalica
Peso atomico 55.845(2) g·mol−1
Configuración electronica [Ar] 3d6 4s2
Electrons por capa 2, 8, 14, 2
Propiedaz fisicas
Fasesolido
Densidat (a t.a.)7.874 g·cm−3
Densidat en liquido en o p.f.6.98 g·cm−3
Punto de fusión1811 K
(1538 °C, 2800 °F)
Punto d'ebullición3134 K
(2862 °C, 5182 °F)
Entalpía de fusión13.81 kJ·mol−1
Entalpía de vaporización340 kJ·mol−1
Calor especifica(25 °C) 25.10 J·mol−1·K−1
Presión de vapor
P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k
at T/K 1728 1890 2091 2346 2679 3132
Propiedaz atomicas
Estructura cristalinaCubica centrata en as caras
a=286.65 pm;
Cubica centrata en as caras
entre 1185–1667 K
Estaus d'oxidación6, 5 [1], 4, 3, 2, 1 [2]
(Oxido anfoterico)
Electronegatividat1.83 (escala de Pauling)
Enerchías d'ionización
(mas)
1ª: 762.5 kJ·mol−1
2ª: 1561.9 kJ·mol−1
3ª: 2957 kJ·mol−1
Radio atomico140 pm
Radio atomico (calc.)156 pm
Radio covalent125 pm
Atra información
Ordenación magneticaFerromagnetico
1043 K
Resistividat electrica(20 °C) 96.1 nΩ·m
Conductividat termal(300 K) 80.4 W·m−1·K−1
Dilatación(25 °C) 11.8 µm·m−1·K−1
Velocidat d'o sonito(t.a.) (electrolitico)
5120 m·s−1
Modulo d'elasticidat211 GPa
Mod. elast. transversal82 GPa
Modulo de compresión170 GPa
Coeficient de Poisson0.29
Dureza Mohs4.0
Dureza Vickers608 MPa
Dureza Brinell490 MPa
Numero CAS7439-89-6
Isotopos mas estables
iso AN Vida MD ED (MeV) PD
54Fe 5.8% >3.1×1022a 2ε captura ? 54Cr
55Fe sint. 2.73 a ε captura 0.231 55Mn
56Fe 91.72% 56Fe ye estable con 30 neutrons
57Fe 2.2% 57Fe ye estable con 31 neutrons
58Fe 0.28% 58Fe ye estable con 32 neutrons
59Fe sint. 44.503 d β- 1.565 59Co
60Fe sint. 1.5×106 y β- 3.978 60Co

O fierro[1] (en aragonés ribagorzano ferri)(d'o latín < FERRUM)[2] ye un elemento quimico de numero atomico 26 situato en o grupo 8 d'a tabla periodica. Se simboliza como Fe.

Historicament ha estau muit important ta la Humanidat, y un periodo d'a prehistoria recibe o suyo nombre, a Edat de Fierro que estió o perido cuan os hombres prencipioron o suyo proceso y a suya utilizacion. O tractamiento y proceso ta obtener-ne atros tipos de fierro u aliacions ye denominato siderurchia (d'o griego σίδερος, síderos, "fierro").

Aplicacions

[editar | modificar o codigo]

O fierro ye o metal mes utilizato, ye muito popular por a suya dureza y o suyo baixo precio. Ye muit utilizato en a contrucción d'automobils, barcos y estructuras d'edificios. O fierro obtenito a traviés d'o tractamiento d'hematites (oxidos de fierro), en os altos furnos, tiende a tornar a o estau oxido cuan se expone a l'aire u l'augua froman-se hi una substancia de color marrón-royenca que ye conoixita como robín u ronya.[3] Ta protechir o fierro d'o robín cheneralment se aplica pintura, cimento o grasa neutra, tamién puet protechir-se aplican tractamientos y atros metals como a galvanización, l'electrolisi o metalización, as armas ye usual protechirlas con vaselina.

Ditos y mazadas

[editar | modificar o codigo]
  • «a o desgraciau, fierro y clau»[4]

Se veiga tamién

[editar | modificar o codigo]

Referencias

[editar | modificar o codigo]
  1. (an) Silbia Garcés Lardiés,Francho Rodés Orquín:Un borguil de parolas.Bocabulario dialeutal escolar, Gubierno d'Aragón, 2006, ISBN 84-689-7358-0, p.30
  2. (es) José Laguna Campos: Estudio léxico de un inventario oscense de 1565, Archivo de filología aragonesa, ISSN 0210-5624, ISSN-e 2603-7688, Vol. 46-47, 1991, p. 25-58
  3. Francho Nagore Laín: El aragonés de la comarca del Alto Gállego (Alto Galligo), que fa part d'o libro Comarca del Alto Gállego, Colección Territorio, 3. Gobierno de Aragón, 2003. pp181-198
  4. (an) Fernando Sánchez Pitarch, Guillermo Tomás Faci: Replega de tradizión oral agüerana, Luenga & Fablas 10, Consello d'a Fabla Aragonesa, 2006, ISSN 1137-8328, pp. 33-61.

Vinclos externos

[editar | modificar o codigo]