Svoboda | Graniru | BBC Russia | Golosameriki | Facebook
Ir al contenido

Luengas polinesias

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Luengas polinesias

Mapa d'a Polinesia, en l'oceano Pacifico
Parlatas en: islas d'o Pacifico (Polinesia)
Clasificación: Luengas austronesias

 Luengas malayopolinesias
  Luengas ocianicas
   Luengas polinesias

Se veiga tamién:
Filo austronesio

Es idiomas polinesios son un grupo prou homochenio de mas de trenta luengas, parlatas a la rechión d'o Pacifico conoixita como Polinesia. Perteneixen a la gran branca d'idiomas oceanicos, en o filo austronesio (malayopolinesio).

L'alta homocheneidat d'o grupo d'as luengas polinesias (se veigan baixo bellas correspondencias internas) ye debita a l'asentamiento relativament recient d'es polinesios en as islas d'ixa rechión, abe nomás que uns 2000 anyos.

L'idioma polinesio mas parlato ye o samoano, con uns 370.000 parladors. D'entre as altras luengas polinesias, nomás que tres plegan ta es 100.000 parladors: o maori, o taitián y o tongalés.

Clasificación[editar | modificar o codigo]

En os zaguers decenios, a clasificación tradicional d'as luengas polinesias s'ha basato esencialment en as proposatas per A. Pawley[1] e per R.C. Green,[2] en 1966. Encara que o estallo d'o protopolinesio en dos brancas, a tongalense y a nucleyar, contina acceptando-se, a subdivisión d'o nucleyar en una branca samoano-periferica y una altra d'oriental no ye guaire refirmata actualment per es lingüistas,[3] que consideran muitos d'ixes idiomas como brancas independients, ya que acollar-los en un grupo no podeba chustificar-se per meyo d'as innovacions compartitas. A clasificación emplegata astí baixo sigue o modelo revisato per J. Marck,[4] basata en o estudio d'os cambios fonolochicos esporadicos entre as diferents luengas:

Protopolinesio

Correspondencias internas[editar | modificar o codigo]

Muitos d'os vocables d'as luengas polinesias continan estando cognatos claros. Iste cuatrón astí baixo en amuestra bel ixemplo con una selección prou representativa d'o grupo lingüistico:

Tongalés Niuean Samoano Sikayanés Takuu Rapanui Taitián Rarotongano Maori Marquesano sept. Marquesan merid. Hawaiano
cielo /laŋi/ /laŋi/ /laŋi/ /lani/ /ɾani/ /ɾaŋi/ /ɾaʔi/ /ɾaŋi/ /ɾaŋi/ /ʔaki/ /ʔani/ /lani/
aire d'o norte /tokelau/ /tokelau/ /toʔelau/ /tokelau/ /tokoɾau/ /tokeɾau/ /toʔeɾau/ /tokeɾau/ /tokeɾau/ /tokoʔau/ /tokoʔau/ /koʔolau/
muller /fefine/ /fifine/ /fafine/ /hahine/ /ffine/ /vahine/ /vaʔine/ /wahine/ /vehine/ /vehine/ /wahine/
casa /fale/ /fale/ /fale/ /hale/ /faɾe/ /haɾe/ /faɾe/ /ʔaɾe/ /ɸaɾe/ /haʔe/ /haʔe/ /hale/
pai / mai /motuʔa/ /motua/ /matua/ /maatua/ /matuʔa/ /metua/ /metua/ /matua/ /motua/ /motua/ /makua/

Puet veyer-se como bella correspondencia entre diferents luengas polinesias ye regular. Per ixemplo, os sons maoris /k/, /ɾ/, /t/, and /ŋ/ se corresponden con os sons /ʔ/, /l/, /k/, y /n/ d'o hawaián. Asinas, "hombre" ye tangata en maori y kanaka en hawaián, u "largo" ye roa en maori y loa en hawaián. A conoixita salutación hawaiana aloha se corresponde con a maori aroha, "amor, afecto".

Os pareixitos en o vocabulario esencial permeten es parladors d'entender en un grau prou alto a es polinesios d'altras islas. En os casos que una luenga concreta amuestra grans diferiencias inasperatas en o suyo lexico, probablement se debe a bella situación de "tabuización" de parolas.

Muitas d'as luengas polinesias han patito drasticament os efectos d'a colonización europea. O maori y, mas clarament, o hawaián, han perdito terreno a grans trangos debant d'a potencia d'a luenga anglesa, y nomás en os zaguers anyos pareix que se fayan bel abance enta la suya recuperación.

Vinclos externos[editar | modificar o codigo]

Referencias[editar | modificar o codigo]

Notas[editar | modificar o codigo]

  1. Pawley, Andrew (1966), Polynesian languages, a subgrouping based on shared innovations in morphology (en: Journal of the Polynesian Society, bol 75, pp 39-64). Wellington. Polynesian Society
  2. Green, Roger C. (1966), Linguistic subgrouping within Polynesia: The implications for prehistoric settlement (en: Journal of the Polynesian society, bol 75, nº1, pp 6-38). Wellington. Polynesian Society
  3. Otsuka, Yuko (2005), History of Polynesian Languages, University of Hawai'i Acz. 3 chin. 2008 (anglés)
  4. Marck, Jeff (2000), Topics in Polynesian languages and culture history. Canberra: Pacific Linguistics.

Bibliografía[editar | modificar o codigo]

(en)

  • Krupa V. (1975-1982). Polynesian Languages, Routledge and Kegan Paul
  • Irwin, Geoffrey (1992). The Prehistoric Exploration and Colonisation of the Pacific. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Lynch J. (1998). Pacific Languages : an Introduction. University of Hawaii Press.
  • Lynch, John, Malcolm Ross & Terry Crowley (2002). The Oceanic languages. Richmond, Surrey: Curzon Press.