Svoboda | Graniru | BBC Russia | Golosameriki | Facebook
Ir al contenido

Pandemia

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Hespital de campanya mientres a pandemia de gripe espanyola de 1918.
Centro de control de pandemias.

Una pandemia (d'o griego pan tot + demos pueblo) ye una epidemia u afección por una malautía infecciosa de personas u animals en un aria cheograficament ampla, ya siga un continent u incluso tot o mundo entero. Etimolochicament parlando habría de cubrir o mundo entero y afectar a toz. Afortunadament no i ha habito una pandemia en iste sentito d'a parola.

Causas comuns

[editar | modificar o codigo]

Cal parar cuenta en o feito de que que una malautía mate a muita chent no la fa pandemia. Muitas malautías, como por eixemplo lo cáncer, matan a un gran numero de personas, pero son de feito un conchunto de malautías agrupatas por conveniencia.

Ta que una malautía pueda decir-se pandemia, ista ha de tener un alto grau d'infectabilidat y un fácil treslato d'un sector cheografico a un atro.

Condicions ta una posible pandemia virica

[editar | modificar o codigo]

A Organización Mundial d'a Salut (OMS) diz que ta que pueda apareixer una pandemia, ye menester:

  • Que apareixca un virus nuevo, que no haiga circulato previament y por tanto, no exista población inmune a él.
  • Que o virus siga capaz de producir casos grieus de malautía.
  • Que o virus tienga la capacidat de transmitir-se de persona a persona de forma eficaz.

Pandemias historicas

[editar | modificar o codigo]

I hai habiu un numero important de pandemias en a historia humana entre as que por diferents motius cal destacar:

  • Plaga d'Atenas, 430 a.C., mató a un estimau de 75.000 a 100.000 personas.
  • Plaga antonina, 165-180. Una plaga de picueta u sarrampión que mató dica 2000 personas per diya en Roma.
  • Plaga de Chustinián, 541542. Beluns historiadors creyen que a plaga de Chustinián estió una d'as pandemias mas mortals d'a historia, que causó a muerte de bellas 25 a 100 millons de personas, un numero de muertes equivalent a la metat d'a población d'Europa en ixe inte.
  • Peste negra, 1347-1351.
  • Gripe rusa (1889-1890). Se creye que fizo una mortalera d'1.000.000 de personas en tot o mundo.
  • Gripe espanyola, 1918-1919. Una mortalera de 17 millons a 50 millons, y posiblement dica 100 millons, o que la converte en una d'as epidemias mas mortals en a historia humana.
  • Gripe asiatica, 1956-1958. Mortalera mundial d'entre 1 y 4 milons de personas. L'OMS fizo una estimación de dos milions de muertos.
  • Gripe de Hong Kong, 1968-1969. Os Centers for Disease Control and Prevention reportaron mas de 100.000 muertos en Estaus Unius y una estimación d'1 millón en tot o mundo.
  • Pandemia de COVID-19, dende aviento de 2019 dica hue.

Vinclos externos

[editar | modificar o codigo]