Túnel

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Un túnel u tónel (amprau de l'anglés^[1] Tunnel) ye un canyo soterranyo realizato artificialment con a finalidat de dar paso a una vía de comunicación u de transporte de fluidos, materials u formas d'enerchía, a traviés d'una montanya u d'un tozal, por debaixo d'un río u incluso por debaixo d'un estreito, d'una badía u de cualsiquier brazo de mar. O concepto de túnel se refiere tamién a los pasos de vías urbanas u d'o ferrocarril (metro) u de canals de navegación por debaixo d'una zona urbana: d'os edificios y carreras u tamién por debaixo d'una carretera, vía ferroviaria u cualsiquier infraestructura. Actualment, son disenyatos y prochectatos por incheniers civils.

En a construcción d'infraestructuras, os túnels, como os puents, permiten salvar os obstaclos naturals que se troban en o trazato d'a infraestructura. En termins mas simples se puet decir que os puents salvan os obstaclos pasando por dencima éls y os túnels los salven pasando por debaixo. En tot caso, mientres que os puents yeran emplegatos ya en as vías que trescruzaban l'Imperio Romano, a construcción de túnels ta las vías de comunicación (excepto lo transporte por canals) no prencipia dica o sieglo XIX, con as primeras construccions ferroviarias d'os Estaus Unius d'America y d'Anglaterra.

Túnels singulars arredol d'o mundo[editar | modificar o codigo]

O túnel d'Eupalinos, en a isla de Samos (Grecia), ye un d'os túnels mas antigos que se conservan, construito en l'anyo 520 aC. Tien una longaria de bels 1.030 metros y se puet vesitar.^[2]
O túnel d'o Tamisa, construito por Marc Isambard Brunel y o suyo fillo Isambard Kingdom Brunel y ubierto en 1843, estió lo primer túnel baixo l'augua, y poderba estar considerato como lo primer túnel escavato con escudo. Encara que en un prencipio yera nomás ta piatons, hue fa parti d'o metro de Londres.
O túnel de Seikan, en Chapón, ye o túnel no hidraulico mas luengo d'o mundo, con 53,9 km, estando bels kilometros debaixo d'a mar.
O túnel d'a Canal d'a Manga, u Eurotúnel, ye o segundo túnel no hidraulico mas luengo, con 50 km, a mayor parti baixo l'augua.
O túnel base de Sant Gotthard (Suiza), encara en construcción, será un nuevo túnel ferroviario con un record de longaria de 57 km.
O túnel de Lærdal, en Noruega, ye o túnel de carretera mas luengo d'o mundo, con 24,5 km.
O túnel de Sankt Gotthard, en Suiza, ubierto en 1980, con 16,32 km, y o túnel d'o Mont Blanc son os túnels transalpíns mas importants.
O túnel de Lincoln, entre Nueva Jersey y Nueva York, ye un d'os túnels de mas transito de vehiclos d'o mundo.
O túnel de Lefortovo, en Moscú ye o túnel urbán mas luengo d'Europa.