Транскрыпцыя (мовазнаўства)

Транскры́пцыя — умоўны від пісьма, які выкарыстоўваецца ў спецыяльных навуковых і іншых мэтах.

Адрозніваюць фанетычную, фанематычную і практычную транскрыпцыі.

Мэта фанетычнай транскрыпцыі — найбольш дакладна перадаць вымаўленне слова, апісаць асобна кожны вымаўлены гук. У беларускай мове для гэтага ўжываюцца літары беларускага алфавіта і дадатковыя знакі: «між бяроз — (м'іж б'яро́с)», «снег — (с'н'е́х)», «Янка — (jа́нка)». Значком ' абазначаецца мяккасць папярэдняга зычнага гука, лацінскай літарай j — гук «[й]» у пазіцыі перад галоснымі.

Фанематычная транскрыпцыя перадае фанемны склад слова: адлюстроўвае не ўсе асаблівасці маўлення, а толькі тыя рысы, якім уласціва адметная функцыя. Параўн.: «<м'іж б'ароз>», «<сн'ег>», «<jанка>». Фанетычная і фанематычная транскрыпцыі адрозніваюцца ад арфаграфічнага напісання, якое ў значнай ступені абумоўлена гістарычнай традыцыяй.

Пры дапамозе практычнай транскрыпцыі (сродкамі нацыянальнага алфавіта) уводзяць у тэкст іншамоўныя ўласныя імёны: асабовыя імёны, геаграфічныя назвы: Шолахаў (руск.: Шолохов), Міцкевіч (польск.: Mickiewicz). Практычная транскрыпцыя ўжываецца ў нацыянальнай картаграфіі, перыядычным друку, падручніках, шырока выкарыстоўваецца ў творах мастацкай літаратуры.

У 2017 годзе выдадзены «Арфаэпічны слоўнік беларускай мовы» – першы поўны акадэмічны слоўнік беларускай мовы, які фіксуе правілы літаратурнага вымаўлення больш чым 117 тысяч слоў праз падачу поўнай фанетычнай транскрыпцыі кожнага слова.

Літаратура

• Лукашанец А. А. Транскры́пцыя // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 507. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Сямешка Л. І. Транскрыпцыя і транслітарацыя // Беларукая мова: Энцыклапедыя / Беларус. Энцыкл.; Пад рэд. А. Я. Міхневіча; Рэдкал.: Б. I. Сачанка (гал. рэд.) i інш. — Мн.: БелЭн, 1994. — С. 561—562. — 655 с : іл. — 10 000 экз. — ISBN 5-85700-126-9.
• Арфаэпічны слоўнік беларускай мовы / Нац. акад. навук Беларусі, Інстытут мовазнаўства імя Якуба Коласа, Аб’яднаны інстытут праблем інфарматыкі; уклад.: В. П. Русак, Ю. С. Гецэвіч, С. І. Лысы, В. А. Мандзік; рэдкал.: В. П. Русак, Ю. С. Гецэвіч, С. І. Лысы. — Мінск : Беларуская навука, 2017. — 757 с. — ISBN 978-985-08-2128-7.
• Транскри́пция / Виноградов В. А. // Т. 26. Тихоходки — Ульяново. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — С. 148—149. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)