Elementarna čestica
- Elementarne čestice preusmjerava ovdje. Za roman Michela Houellebecqa, pogledajte Elementarne čestice (roman)
Elementarne ili temeljne čestice su u fizici čestice koje nemaju unutarnju strukturu, tj. nisu građene od nikakvih manjih čestica. Prema modernoj teoriji fizike čestica, tzv. Standardnom modelu, elementarne su čestice kvarkovi, leptoni i baždarni bozoni.
Prema starijoj teoriji koja nije poznavala kvarkove elementarne su čestice bili i hadroni (barioni kao što su proton i neutron, te mezoni), a dok nije bila poznata struktura atoma smatralo se je da su oni elementarne čestice.
U fizici čestica, elementarna čestica ili fundamentalna čestica je subatomska čestica koja nije sastavljena od drugih čestica.[1] Standardni model trenutno prepoznaje sedamnaest različitih čestica – dvanaest fermiona i pet bozona. Kao posljedica kombinacije okusa i boja i antimaterije, poznato je da fermioni i bozoni imaju 48, odnosno 13 varijacija.[2] Među 61 elementarnom česticom obuhvaćenim Standardnim modelom spadaju: elektroni i drugi leptoni, kvarkovi i osnovni bozoni. Subatomske čestice kao što su protoni ili neutroni, koje sadrže dvije ili više elementarnih čestica, poznate su kao kompozitne čestice.
Obična materija se sastoji od atoma, za koje se nekada smatralo da su nedjeljive elementarne čestice. Naziv atom dolazi od starogrčke riječi ἄτομος (atomos) što znači nedjeljiv ili nerezljiv. Uprkos teorijama o atomima koje su postojale hiljadama godina, činjenično postojanje atoma ostalo je kontroverzno sve do 1905. Te godine je Albert Ajnštajn objavio svoj rad o Brownovom kretanju, odbacivši teorije koje su molekule smatrale matematičkim iluzijama i tvrdeći da je materija na kraju sastavljena od različitih koncentracija energije.[3][4]
Subatomski sastojci atoma prvi put su identifikovani krajem 19. vijeka, počevši od elektrona, zatim protona 1919. godine, fotona 1920-ih i neutrona[5] godine. Do tada je pojava kvantne mehanike radikalno izmijenila definiciju "čestice" izlažući razumijevanje u kojem su oni istovremeno postojali kao talasi materije.[6][7]
Mnoge teorijske razrade standardnog modela, i šire, napravljene su od njegove kodifikacije 1970-ih. Ovo uključuje pojmove supersimetrije, koji udvostručuju broj elementarnih čestica hipotezom da se svaka poznata čestica povezuje sa "sjenkom" partnerom daleko masivnijim.[8][9] Međutim, kao dodatni elementarni bozon koji posreduje gravitaciju, takvi superpartneri ostaju neotkriveni i u 2024.[10][11][12]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Braibant, Sylvie; Giacomelli, Giorgio; Spurio, Maurizio (2012). Particles and Fundamental Interactions: An introduction to particle physics (2nd izd.). Springer. str. 1–3. ISBN 978-94-007-2463-1.
- ^ Braibant, S.; Giacomelli, G.; Spurio, M. (2009). Particles and Fundamental Interactions: An Introduction to Particle Physics. Springer. str. 313–314. ISBN 978-94-007-2463-1. Arhivirano s originala, 15 April 2021. Pristupljeno 19 October 2020.
- ^ Braibant, Sylvie; Giacomelli, Giorgio; Spurio, Maurizio (2012). Particles and Fundamental Interactions: An introduction to particle physics (2nd izd.). Springer. str. 1–3. ISBN 978-94-007-2463-1.
- ^ Newburgh, Ronald; Peidle, Joseph; Rueckner, Wolfgang (2006). "Einstein, Perrin, and the reality of atoms: 1905 revisited" (PDF). American Journal of Physics. 74 (6): 478–481. Bibcode:2006AmJPh..74..478N. doi:10.1119/1.2188962. Arhivirano s originala (PDF), 2017-08-03. Pristupljeno 2013-08-17.
- ^ Braibant, Sylvie; Giacomelli, Giorgio; Spurio, Maurizio (2012). Particles and Fundamental Interactions: An introduction to particle physics (2nd izd.). Springer. str. 1–3. ISBN 978-94-007-2463-1.
- ^ Weinert, Friedel (2004). The Scientist as Philosopher: Philosophical consequences of great scientific discoveries. Springer. str. 43, 57–59. Bibcode:2004sapp.book.....W. ISBN 978-3-540-20580-7.
- ^ Kuhlmann, Meinard (24 July 2013). "Physicists debate whether the world is made of particles or fields – or something else entirely". Scientific American.
- ^ "Unsolved mysteries: Supersymmetry". The Particle Adventure. Berkeley Lab. Pristupljeno 2013-08-28.
- ^ Revealing the Hidden Nature of Space and Time: Charting the Course for Elementary Particle Physics. National Academies Press. 2006. str. 68. Bibcode:2006rhns.book....... ISBN 978-0-309-66039-6.
- ^ O'Neill, Ian (24 Jul 2013). "LHC discovery maims supersymmetry, again". Discovery News. Arhivirano s originala, 2016-03-13. Pristupljeno 2013-08-28.
- ^ "CERN latest data shows no sign of supersymmetry – yet". Phys.Org. 25 Jul 2013. Pristupljeno 2013-08-28.
- ^ Braibant, Sylvie; Giacomelli, Giorgio; Spurio, Maurizio (2012). Particles and Fundamental Interactions: An introduction to particle physics (2nd izd.). Springer. str. 1–3. ISBN 978-94-007-2463-1.
Vanjski linkovi[uredi | uredi izvor]
- particleadventure.org, a well-made introduction also for non physicists
- CERNCourier: Season of Higgs and melodrama Arhivirano 23. 7. 2008. na Wayback Machine
- Interactions.org, particle physics news
- Symmetry Magazine, a joint Fermilab/SLAC publication
- Elementary Particles made thinkable, an interactive visualisation allowing physical properties to be compared
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Feynman, R.P. & Weinberg, S. (1987) Elementary Particles and the Laws of Physics: The 1986 Dirac Memorial Lectures. Cambridge Univ. Press.
- Ford, Kenneth W. (2005) The Quantum World. Harvard Univ. Press.
- Greene, Brian (1999). The Elegant Universe. W.W.Norton & Company. ISBN 978-0-393-05858-1.
- John Gribbin (2000) Q is for Quantum – An Encyclopedia of Particle Physics. Simon & Schuster. ISBN 0-684-85578-X.
- Oerter, Robert (2006) The Theory of Almost Everything: The Standard Model, the Unsung Triumph of Modern Physics. Plume.
- Schumm, Bruce A. (2004) Deep Down Things: The Breathtaking Beauty of Particle Physics. Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-7971-X.
- Veltman, Martinus (2003). Facts and Mysteries in Elementary Particle Physics. World Scientific. ISBN 978-981-238-149-1.
- Close, Frank (2004). Particle Physics: A very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-280434-1.
- Seiden, Abraham (2005). Particle Physics: A comprehensive introduction. Addison Wesley. ISBN 978-0-8053-8736-0.
Nedovršeni članak Elementarna čestica koji govori o fizici treba dopuniti. Dopunite ga prema pravilima Wikipedije.