Daearyddiaeth Cymru

	Daearyddiaeth Cymru
	Rhanbarthau Cymru; Tirwedd Cymru; Daeareg Cymru; Hinsawdd Cymru; Hydroleg Cymru; Arfordir Cymru; Coetiroedd Cymru; Demograffeg Cymru; AOHNEau; Moroedd; Ynysoedd; Mynyddoedd; Llynoedd; Afonydd; Cymunedau; Trefi; Siroedd a Dinasoedd WiciBrosiect Cymru

Lleolir Cymru ar orynys yng ngorllewin Prydain. Mae Cymru yn rhan o'r Deyrnas Unedig. Mae Cymru yn ffinio â Lloegr i'r dwyrain, ac amgylchynir y wlad gan y môr ar yr ochrau arall: Môr Hafren i'r de, Sianel San Siôr i'r de a'r Môr Celtaidd i'r gogledd a rhwng gogledd Cymru ag Iwerddon. Hyd Cymru yw tua 274 km a'i lled tua 100 km. Mae gan y wlad arwynebedd o 20,779 km² (8,023 milltir sgwâr). Mae ganddi dros 1,200 km o arfordir.

Tirwedd[golygu | golygu cod]

Mae'r rhan fwyaf o Gymru yn dir cymharol uchel. Y prif ardaloedd o dir uchel yw mynyddoedd Gwynedd, sy'n cynnwys yr Eryri hanesyddol a'r mynyddoedd i'r de o'r ardal yma, mynyddoedd Elenydd yng nghanolbarth Cymru a Bannau Brycheiniog yn y de. Yn Eryri y ceir y copaon uchaf, gyda pymtheg copa dros 3,000 o droedfeddi, Y copaon uchaf yw Yr Wyddfa (1,085m/3,560 troedfedd), Carnedd Llywelyn 1,064m/3,491 troedfedd a Carnedd Dafydd (1,044m/3,425 troedfedd).

Arfordir Cymru[golygu | golygu cod]

Prif: Arfordir Cymru

Afonydd a llynnoedd[golygu | golygu cod]

Prif: Rhestr afonydd Cymru a Rhestr llynnoedd Cymru

Yr afonydd hwyaf sy'n tarddu yng Nghymru yw Afon Hafren, Afon Gwy ac Afon Dyfrdwy, ond mae'r tair yma yn llifo trwy Loegr yn ogystal â thrwy Gymru. Yr afon hwyaf sydd yng Nghymru yn unig yw Afon Tywi; ymhlith y gweddill mae Afon Wysg, Afon Conwy, Afon Clwyd ac Afon Teifi.

Llynnoedd naturiol mwyaf Cymru yw Llyn Tegid a Llyn Syfaddan. Ceir nifer o gronfeydd dŵr mawr hefyd, yn cynnwys Llyn Trawsfynydd, Llyn Efyrnwy, Llyn Brenig, Llyn Celyn, Llyn Alaw, Llyn Claerwen a Llyn Clywedog.

Demograffeg[golygu | golygu cod]

Prif: Demograffeg Cymru

Yn ôl Cyfrifiad 2001 yr oedd 2,903,085 o bobl yn byw yng Nghymru, 1,403,782 ohonynt yn wrywod a 1,499,303 yn fenywod; roedd hwn yn gynnydd o 1% ers cyfrifiad 1991. Mae gan Gymru boblogaeth sy'n heneiddio; roedd y cyfartaledd oedran yn 2001 yn 36 o'i gymharu â 34 yn 1981.

Ceir y rhan fwyaf o'r boblogaeth yn y de-ddwyrain, yn ninasoedd Caerdydd, Casnewydd ac Abertawe ac yn y Cymoedd.

Rhaniadau gwleidyddol[golygu | golygu cod]

Prif: Llywodraeth leol yng Nghymru

Crëwyd patrwm o 13 o siroedd yng Nghymru ar ôl Deddf Uno 1536: Sir Fôn, Sir Frycheiniog, Sir Gaernarfon, Sir Aberteifi, Sir Gaerfyrddin, Sir Ddinbych, Sir y Fflint, Sir Forgannwg, Sir Feirionnydd, Sir Drefaldwyn, Sir Benfro, Sir Faesyfed, a Sir Fynwy. Y rhain ydyw siroedd hanesyddol Cymru. Yn ad-drefnu llywodraeth leol 1974 crëwyd wyth sir weinyddol: Clwyd, Dyfed, Gwent, Gwynedd, Powys, Morgannwg Ganol, De Morgannwg a Gorllewin Morgannwg. Erbyn hyn y rhain yw enwau siroedd seremonïol Cymru. Yn 1996 crëwyd 22 o awdurdodau unedol i gymryd lle'r wyth sir weinyddol, a'u henwau yn cynnwys rhai o enwau'r 13 sir hanesyddol a rhai o'r wyth sir weinyddol, a'r ffiniau yn wahanol weithiau. Mae rhai o'r trefi mawrion yn awdurdodau unedol eu hunain e.e. Caerdydd, Abertawe, Wrecsam.