(1834), poemat Adama Mickiewicza, ukazujący piękno ziemi rodzinnej, będący nostalgicznym powrotem do czasów młodości. Głównym motywem fabularnym dzieła są dzieje zatargu Horeszków z Soplicami o zamek, sięgające młodości Jacka Soplicy. Wtedy to zakochany w stolnikównie bitny szlachcic, odrzucony przez dumnego pana, w poczuciu krzywdy podczas oblężenia zamku przez Moskali zabija niedoszłego teścia. Potem uchodzi za granicę i przywdziawszy sutannę jako ksiądz Robak próbuje na polach bitew i w konspiracji odkupić swą winę. Strażnikiem zamku pozostaje Klucznik Gerwazy, który popycha Hrabiego do zemsty i doprowadza do niefortunnego zajazdu na Soplicowo. Dopiero w obliczu śmierci (spowiedź Jacka Soplicy) dochodzi do wybaczenia krzywd, a koniec sporowi przynoszą zrękowiny stolnikówny Zosi i Tadeusza, syna Jacka Soplicy. Świat Pana Tadeusza w dużej mierze określa duch rywalizacji: miłosnej, ambicjonalnej, majątkowej, politycznej. Rywalizują ze sobą Tadeusz i Hrabia — o względy pań, a także o prawo do zamku; Telimena i Zosia — o uczucie Tadeusza; Rejent i Asesor — o charty; Robak i Klucznik — o wpływy w zaścianku. Mimo wielu konfliktów ostatecznie przychodzi do zgody. Mickiewicz głosi pochwałę świata harmonii i tradycji, w którym zawsze zwycięża dobro i prawda. Waśnie i konflikty uśmierza pojednanie, a dobroduszny humor, nastrój pogody i piękna dominują nad wszystkim. Poeta odmalowuje szlacheckie obyczaje, opowiada o posiłkach, spotkaniach, ucztach, grzybobraniu, łowach, polowaniu na mrówki. Z maestrią poetycką opisuje przyrodę — jej barwy, dźwięki, smaki. Koncert Wojskiego na przykład to pokaz niezwykłej umiejętności oddania scenerii i dramaturgii polowania poprzez opis dźwięków rogu. Współcześni jednak niezbyt cenili dzieło Mickiewicza, pierwszy i jedyny za jego życia nakład (nie licząc zbiorowego wydania dzieł) rozchodził się z trudem. Dopiero pozytywiści dostrzegli w epopei Mickiewicza największy skarb narodowy — niezrównane piękno rodzimego języka.

Wędrowiec na pustyni dostrzega nagle przed sobą mury zamczyska, kolumny, strzeliste wieże. Ale to tylko złudzenie — zjawisko zwane fatamorganą będące skutkiem zakrzywienia promieni światła podczas przechodzenia między warstwami powietrza o różnej gęstości. W tym przypadku zakrzywienie jest dwukrotne. Fatamorgana występuje zarówno w suchym, gorącym klimacie, jak na obszarach polarnych.