خلم

خلم تاشقرغان
شهر
تصویر هوایی از شهر خلم
خلم موقعیت خلم در نقشه
مختصات: ۳۶°۴۱′۰″ شمالی ۶۷°۴۱′۰″ شرقی
کشور	افغانستان
ولایت	ولایت بلخ
ولسوالی	ولسوالی خلم
جمعیت  (۲۰۲۱)
• کل	۶۴٬۹۹۳
منطقه زمانی	یوتی‌سی ۴:۳۰+

خُلم نام یک شهر و یکی از بخش‌ها (ولسوالی‌ها)ی استان بلخ افغانستان است. این شهر از دیرینگی بسیار زیادی برخوردار است در کتاب‌ها به عهد میان سنگی یعنی ۶ هزار سال پیش از میلاد نام خلم را نیز ذکر کرده اند (بناهای تاریخی بلخ، خلیق، ۱۳۹۴، ص ۳۱). خلم در زمانه‌های بسیار کهن به همین نام مسمی بوده است که پسان‌ها در زمان حکومت یونان باختری با بنای جدید بر این شهر به‌نام یورکتیدیا یاد شد پس از آن در قرن ۱۷ میلادی در زمان میر قلیچ علی بیگ که والی خلم بود، این شهر نام ترکی به خود گرفت و به تاشقُرغان شهرت یافت. دوباره در سال ۱۳۲۵ نام خلم را به خود گرفت. بیشتر مردم خلم را تاجیک‌ها تشکیل می‌دهند، همچنین اقلیت قابل توجهی از ازبیک‌ها و پشتون‌ها در خلم زندگی می‌کنند.

از افراد برجسته و مهم تاریخی خلم می‌توان به ابوعمرو عثمان بن محمد بن احمد خلمی از فقیهان و خطیبان بلخ اشاره کرد.همچنین میرجمال الدین خلمی متخلص به جمالی از شعرای فارسی‌زبان در ماوراءالنهر برخاسته از شهر خلم بوده است

تاریخ

خلم در ۱۹۳۹

برای قرون متمادی افغانستان در مسیر قدیمی جاده ابریشم بین اروپا، چین و هند قرار داشت. بسیاری از مراکز مهم فرهنگی در این راه توسعه یافتند. در طی قرن ۱۵ و بعد از آن که اروپا مسیرهای دریایی جدیدی به شرق ایجاد کرد، تجارت با زمین کاهش یافت و این مراکز فرهنگی در امتداد جاده ابریشم منزوی شدند.

شهر باستانی خلم در منطقه اوکسوپلین تأسیس شدن بود و توسط باغ‌های مثمر احاطه شده بود، اما توسط احمد شاه درانی تخریب شد، وی همه ساکنان را برای آبادانی قندهار از خلم برد. شهر فعلی تاشقرغان در اوایل قرن نوزدهم در همین نزدیکی تأسیس شد و به مهم‌ترین شهر در شمال افغانستان تبدیل شد. انواع زیادی از محصولات و کالاهای صنعتی توسط کاروانهای شتر حمل می‌شد: سلاح، چاقو، نخ فلزی، سوزن، شیشه، آینه، ظروف چینی، کاغذ، چای، پنبه و پارچه ابریشم. بیشتر این محصولات در قسمت اروپایی روسیه تولید می‌شدند که برخی از آنها از ترکستان روسیه نشأت گرفته‌اند. از هند بسیاری از تولیدات محلی و صنعتی انگلیس‌ها قرار ذیل بودند: دوربین شکاری، تیغ‌های تیز، نیل، ادویه جات، عاج، نارگیل و وسایل نقلیه‌ها. افغانستان در این تجارت با پشم، ابریشم خام، میوه‌ها، رنگ‌های گیاهی و اسب مشارکت داشت.

دروازه های شهر خلم

در سال ۱۲۹۳ هجری خورشیدی ۱۹۱۵ میلادی، شهر خلم شش دروازه، به نام های نظام گاه نوآباد، انگیرک، چهارسو، خلم کهنه و مزار شریف از آن جمله درس های نظام بود.

و نو آباد متعلق به بالاحصار یا شهر درون بوده اند؛ اما در آن زمان حصار شهر از بین رفته بود.

بازار سرپوشیده خلم

این بازار در سال ۱۲۶۲ هجری مهشیدی / ۱۸۴۵ میلادی در مرکز شهرستان تاریخی خلم استان بلخ ساخته شده بود و در سال ۱۳۰۵ هجری مهشیدی / ۱۸۸۸ میلادی ۴۵۰ تا ۵۰۰ فروشگاه و در سال ۱۳۵۰ هجری خورشیدی / ۱۹۷۲ میلادی ۱۰۸۰ دکان و ۲۸ سرای داشت (۴۰) ۱۷۵ - ۱۷۶؛ ۵۰، ۳۰۳ - ۳۰۴) و در آن ساخته های دستی خلم به فروش میرسیدند این بازار در جنگ های سال های ۶۰ سده چهاردهم هجری خورشیدی ۸۰ سده بیستم میلادی ویران شد بازسازی این بازار در سال ۱۳۸۵ هجری خورشیدی / ۲۰۰۶ میلادی از سوی وزارت اطلاعات و فرهنگ به همیاری دولت شاهی هالند، برنامه ریزی شده بود اما تا اکنون کاری برای پیاده کردن آن انجام داده نشده است.

مردم

این شهر با اکثریت فارسی زبان مردم تاجیک شناخته هستند. ازبک‌ها و عرب های پارسی زبان اقلیت های کوچکتر را در شهر و منطقه تشکیل می دهند. پشتون ها اقلیت کوچکی را تشکیل میدهند و تقریباً در هفت روستا زندگی میکنند بیشتر آنها در شهر خلم زندگی می‌کنند. پیرو دین اسلام و در مذهب حنفی هستند.

قصر جهان‌نما

کاخ جهان‌نما در خلم، ساخته شده به سبک هندی در قرن نوزدهم

این کاخ توسط عبدالرحمن خان تأسیس گردید و هلندی‌ها آنرا دوباره مرمت نمودند.

کاخ جهان‌نما در حومه جنوبی خلم نزدیک بزرگراه حلقوی واقع شده است و ابتدا در سال ۱۸۹۰ توسط امیر عبدالرحمن خان ساخته شده است. در سال‌های ۱۹۷۴ و ۱۹۷۶ در زمان ریاست جمهوری محمد داوود خان مرمت و بازسازی شد. این طرح برای تبدیل کاخ به موزه بود، اما زمین لرزه ای در سال ۱۹۷۶، با خسارات جدی، مانع از اجرای این طرح شد. در دوره‌های بعدی درگیری و جنگ داخلی، خسارات و غفلت‌های فراوانی هم به کاخ و هم به باغ قصر وارد شد و از کاخ برای اهداف نظامی استفاده شد. در سال ۲۰۰۷ می‌توان نقشه‌های اصلی موزه را برداشت و برنامه میراث جامعه کاخ باغ جهان‌نما را آغاز کرد. فعالیت‌های میراث فرهنگی و برنامه توسعه هلند برای بازسازی و مرمت این مکان انتخاب گردیده است. این پروژه ورودی اقتصادی مستقیم برای صنعتگران محلی را فراهم می‌کند. تمام مواد مورد نیاز برای کارهای ساختمانی از منطقه اطراف خلم تأمین می‌شود، مردم در هر مرحله از توسعه کاخ نقش دارند. بازسازی کاخ جهان‌نما در سال ۲۰۱۳ به پایان رسید.

جستارهای وابسته

ولایت بلخ

رود خلم