Yn Eayst

Yn Eayst
Sorçh	eayst planaidagh, eayst jeh glout planaidagh as eayst chadjin
Epennym	Veih éscae "eayst" y Çhenn-Yernish, veih *ēskyom "eayst" y Phroto-Cheltish.
Moir-red	y Dowan
Soit ayns	yn Eayst
Croo	4,527 million years BCE
Fysserree fishigagh
Sorçh fishigagh	cruinlagh feer eelipsagh
Apoapsis	405,500 km
Periapsis	363,300 km
Essyl lieh-vooar a	384,400 km
Corrid e	0.0567
Amm cruinlagh P	27.321661 d
Amm cruinlagh (synodagh)	29.530589 d
Cleayn i	5.145 ° ↔ ecliptagh
Troyn fishigagh as rollageagh meadragh
Craue raadeeoil	mean: 1,737.1 km mean-chiarkyl: 1,738.14 km poull çheer-oaylleeagh: 1,735.97 km
Crantessen	3,476.2 km
Lheanaghey	0.00125
Crantessen uillinagh	34.1 ′
Eaghtyr y vaare	37,930,000 km²
Glout	73.4767 Yg
Thummid	21,968,000,000 m³
Mean-ghlooaght	3.344 g/cm³
Ym-hayrn eaghtyragh	1.62 m/s²
Albedo	0.136 (sollyssid)
Çhiassid eaghtyragh	mooad sloo   mooad smoo 95 K   390 K
Ayrn jeh	corys y Dowan as yn Eayst

She yn Eayst yn ynrican eayst najooragh lesh y Dowan. T'ee cruinlaghey ec foddeeaght veanagh er 384,400 km (238,900 mi), mygeayrt 30 keayrtyn crantessen y Dowan. Harrish ny h-eashyn, ta ym-hayrn y Dowan er ny chur rish kianglaghey tidee as, rere shen, ta'n eddin cheddin jeh'n Eayst jeeaghyn dy kinjagh ayns troa yn Dowan. Kyndagh rish shen, ta laa eayst as mee eayst corrym rish y cheilley er 29.5 laaghyn y Dowan. Ta tayrn ym-hayrn yn Eayst – chammah as lesh y Ghrian er keim ny sloo – coontit myr ard-immanee tideyn y Dowan.

Rere meenaghyn geofishigagh she nhee jeh glout planaidagh ny eayst-phlanaid ta'n Eayst. Ta'n glout er 1.2% jeh glout y Dowan, as t'eh 3,474 km (2,159 mi) er crantessen, mygeayrt un cherroo jeh crantessen y Dowan (cho lhean as yn Austrail). Çheusthie jeh Corys ny Greiney, ta'n Eayst coontit myr yn eayst smoo rere mooadys as glout ayns cosoylagh rish e moir-phlanaid, y queiggoo eayst smoo er fud, yn eayst smoo er fud rere glout, as t'ee ny smoo rere mooadys as glout na dagh planaid crivassanagh t'er fys ain. Ta'n ym-hayrn eaghtyragh mygeayrt un sheyoo jeh ym-hayrn y Dowan, mygeayrt lieh chooid jeh ym-hayrn Vart, as ny s'yrjey na eaystyn elley ayns Corys ny Greiney faagail magh yn eayst Io lesh Jupiter. Ta corpane yn Eayst eddyr-scarrit as ooiragh, gyn ushteysfeyr, aeraght, ny reamys magnaidagh trome-cheeallagh eck. Va'n Eayst crooit 4.51 billoonyn dy vleeantyn er dy henney, tammylt beg lurg crooaght y Dowan, ass smooirlagh veih builley mooar eddyr y Dowan as corpane sheiltynit va cho mooar as Mart as enmyssit Theia.

Ta eaghtyr yn Eayst coodit rish joan eayst as cowrit lesh sleityn, tuill wuillee, nyn dilgaghyn, rimmeigyn gollrish gahyn as, er y chooid smoo er y çheu wass jeh'n Eayst, rish mooiraghyn (ny "maria") ta jeant seose jeh thallooyn rea jeh creggyn teaystagh feayrit. Va ny mooiraghyn shen crooit tra ren leavey lheiht tooilley stiagh ayns lhagganyn buillee. Ta'n Ghrian dy kinjagh ceau sollys er y Ghrian, goaill magh dooidyn eayst tra ta'n Eayst goll trooid scaa doo yn Dowan. Veih'n Dowan, ta'n soilshaghey scughey car e cruinlagh, red ta jannoo paaseyn yn eayst. Ta'n Eayst coontit myr y nhee niauoilagh s'gilley ayns speyr oie yn Dowan. Er y chooid smoo, t'eh shen currit da crantessen uillinagh mooar yn Eayst choud's ta aahoilshaght eaghtyr yn Eayst cosoylagh rish asfalt. Ta mooadys baghtal yn Eayst begnagh unnane as y Ghrian, red ta lhiggey da yn Ghrian y choodaghey car dooid ghreiney. Veih'n Dowan, ta mygeayrt 59% jeh eaghtyr yn Eayst ry-akin harrish traa kyndagh rish arraghyn çhymshallagh ayns perspeghtaght (teaymaghey) ta foshley ayrnyn jeh çheu hoal yn Eayst da'n tooill.

She bun ardsmooinaght as fys da sleih ta'n, as ee er ny ve feer scansoil da'n tuinney-oaylleeaght, feayn-skeealleydaght, craueeaght, ellyn, freayl traa, sheanse najooragh, as etlagh spoar. Er 13 Mean Fouyir 1959, ren y bwoalleyder Soveidjagh Luna 2 — y chied red laue-jeant ren tarlheim er corpane neu-hallooinagh — roshtyn yn Eayst. Ayns 1966, haink yn Eayst dy ve ny chied chorpane neuhallooinit raad haghyr tarlheimyn boggey as soiaghyn stiagh cruinlagh. Er 20 Jerrey Souree 1969, ren y sheelnaue tarlheim da'n chied cheayrt er corpane neuhallooinagh lurg tarlheim ec Mare Tranquillitatis lesh y tarlheimmeyder Eagle er mishoon Apollo 11 lesh ny Steatyn Unnaneysit. Hie queig skimmee dys yn Eayst eddyr shen as 1972 lesh piyr dy gheiney ayns dagh mishoon tarlheim er yn eaghtyr. Hannee skimmee Apollo 17 er eaghtyr yn Eayst feie 75 ooryn, y shayll s'liurey ayn. Veih shen, ta ronsaghey magh yn Eayst er ny ve jeant dy robotagh, agh ta mishoonyn lesh skimmee plannit goaill toshiaght ayns ny 2020yn jeianagh.

Kianglaghyn magh

• Jallooyn as feeshanyn NASA bentyn rish yn Eayst