Այովա
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Այովա (այլ կիրառումներ)
 անգլ.՝ State of Iowa | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| Երկիր |  ԱՄՆ | |||
| Մասն է | Միջին Արևմուտք և Մայրցամաքային նահանգներ | |||
| Հիմն | The Song of Iowa? | |||
| Կարգավիճակ | ԱՄՆ-ի նահանգ | |||
| Մտնում է | ԱՄՆ | |||
| Վարչկենտրոն | Դե Մոյն | |||
| Ամենաբարձր կետ | Hawkeye Point? | |||
| Օրենսդրական մարմին | Iowa General Assembly? | |||
| Դատական մարմին | Iowa Supreme Court? | |||
| նահանգապետ | Քիմ Ռեյնոլդս | |||
| Միության մուտք | հուլիսի 3, 1890 (29-րդ) | |||
| Պաշտոնական լեզուներ | անգլերեն | |||
| Բնակչություն | ▲3 190 369 մարդ (ապրիլի 1, 2020)[1] (30 տեղ) | |||
| Տարածք | 145 746 կմ² (26 տեղ) | |||
 | ||||
| Հիմնադրված է | դեկտեմբերի 28, 1846 թ. | |||
| Սահմանակցում է | Մինեսոտա, Վիսկոնսին, Իլինոյս, Միսսուրի, Նեբրասկա և Հարավային Դակոթա | |||
| Ժամային գոտի | CDT?, Ամերիկա/Չիկագո, UTC-6 և UTC-5 | |||
| Հապավում | IA | |||
| ISO 3166-2 կոդ | US-IA | |||
| Անվանված է | Iowa people? | |||
| Մականուն | The Hawkeye State | |||
| Միության մուտք | հուլիսի 3, 1890 (29-րդ) | |||
| iowa.gov(անգլ.) | ||||
Այովա (անգլերեն՝ 
Iowa), նահանգ ԱՄՆ-ի կենտրոնական մասում։ Տարածքը՝ 145,7 հազար կմ քառակուսի։ Վարչական կենտրոնը՝ Դե Մոյն։
Անվանում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Անվանումն (անգլերեն՝ Iowa) ստացել է Միսիսիպիի վտակ Այովա գետի անունից, հնդկացիական ծագում ունի։ Ոմանք ենթադրում են, որ այն առաջացել է սիու լեզվի «օրորող» նշանակող բառից, ոմանք էլ գտնում են, որ այն առաջացել է այդտեղ ապրած հնդկացիական ցեղին տրված (հարևան դակոտա ցեղի կողմից) «քնածներ», այսինքն՝ «ծույլեր» անունից[2]։
Աշխարհագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Սահմաններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Նահանգը գտնվում է խոշոր գետեր Միսուրիի և Միսիսիպիի միջև։ Նահանգը սահմանակից է Մինեսոտային, Հարավային Դակոտային, Նեբրասկային, Միսսուրիին, Իլինոյսին և Վիսկոնսին նահանգին։ Այովայի հյուսիսային սահմանը անցնում է 43° 30' հյուսիսային լայնության գծով։ Հարավից սահմանկից է Դե-Մոյն գետին, որը գտնվում է 40° 35′ հյուսիսային լայնությունում։ Այս սահմանները սահմանվել են համաձայն ԱՄՆ Գերագույն դատարանի որոշման `1849 թվականին։
Այովա նահանգը ներառում է 99 թաղամասեր, սակայն 100 շրջանների կենտրոններ, քանի որ Լիի շրջանը ունի երկու թաղամասային կենտրոն։
Երկրաբանություն և ռելիեֆ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Նահանգի ամենաբարձր կետը Հոկայ-Փոյնթ-ն է (509 մ), ամենաբարձր կետը գտնվում է ծովի վրա, ծովի բարձրության ամենացածր կետը Կիոկակ դաշտն է` 146 մ։ Ծովի մակարդակից բարձր միջին բարձրությունը 335 մետր է։
Կլիմա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Նահանգն ունի մայրցամաքային կլիմա, սակայն տեղումների քանակը մեծ է։ Նահանգը պարբերաբար ենթարկվում է ջրհեղեղների, փոթորիկների և տորնադոների։
Բնակչություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]2014 թվականի հուլիսի 1-ի մարդահամարի տվյալներով նահանգի բնակչությունը կազմում է 3 107 126 մարդ[3]։ Բնակչության 72,2 %-ը ծնվել է այս նահանգում, 23,2 %-ը` ԱՄՆ-ի մյուս նահանգներում[4]։ 2007 թվականի տվյալների համաձայն բնակչության բնական աճը կազմել է 53.706 մարդ (եղել են 197.163 ծնելիության և 143.457 մահվան դեպքեր)։ Բնակչությունը աճել է արտասահմանից եկող ներգաղթի շնորհիվ` կազմելով 29 386 մարդ, սակայն նվազել է 41 140 մարդով` ԱՄՆ-ից դուրս եկող արտագաղթի պատճառով։ Բնակչության 6,1 %-ը մինչև հինգ տարեկան երեխաներ են, 22,6 %-ը` մինչև 18 տարեկան պատանիներ, 14,7 %-ը` մինչև 65 և ավելի մեծ տարիքի մարդիկ։ Նահանգի բնակչության 49,2 %-ը տղամարդիկ են։ Այովայի բնակչության կենտրոնը Մարշալթաուն քաղաքն է։
| Տարեթիվ | Բնակչություն | %± |
|---|---|---|
| 1840 | 43 112 | - |
| 1850 | 192 214 | 345.8% |
| 1860 | 674 913 | 251.1% |
| 1870 | 1 194 020 | 76.9% |
| 1880 | 1 624 615 | 36.1% |
| 1890 | 1 912 297 | 17.7% |
| 1900 | 2 231 853 | 16.7% |
| 1910 | 2 224 771 | -0.3% |
| 1920 | 2 404 021 | 8.1% |
| 1930 | 2 470 939 | 2.8% |
| 1940 | 2 538 268 | 2.7% |
| 1950 | 2 621 073 | 3.3% |
| 1960 | 2 757 537 | 5.2% |
| 1970 | 2 824 376 | 2.4% |
| 1980 | 2 913 808 | 3.2% |
| 1990 | 2 776 755 | -4.7% |
| 2000 | 2 926 324 | 5.4% |
| 2010 | 3 046 355 | 4.1% |
| 2012 | 3 074 186 | 0.9%[5] |
Ազգային կազմ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]2010 թվականի ԱՄՆ մարդահամարի տվյալներով բնակչության 91,3 %-ը սպիտակամորթներ են (ոչ իսպանախոս սպիտակամորթներ — 88,7 %), աֆրոամերիկացիները կազմում են 2,9 %, հնդկացիներ և Ալիասկայի տեղաբնիկներ` 0,4 %, ասիացիները` 1,7 %, Հավայան կղզու տեղաբնիկներ և խաղաղ օվկիանոսի կղզիների տեղաբնիկներ, երկու և ավելի ցեղերի ներկայացուցիչները` 1,8 %։ Բնակչության 5,0 %-ը իսպանական կամ լատինոամերիկյան ծագման մարդիկ են[6]։
Էթնիկական կազմ.
- ամերիկաբնակ գերմանացիներ 35,7 %,
- իռլանդացիներ 13,5 %,
- բրիտանացիներ 9,5 %,
- «ամերիկացիներ» 6,6 %,
- նորվեգացիներ 5,7 %,
- և այլն։
Կրոնական պատկանելիություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]2001 թ. Նյու Յորքի քաղաքային համալսարանի ուսումնասիրության համաձայն, ամերիկացիների 52%-ը բողոքականներ են, 23%-ը` կաթոլիկներ, 6%-ը` այլ կրոնների ներկայացուցիչներ[7]։ Հարցվածների 13%-ը աթեիստներ են, իսկ 5%-ը չի պատասխանել։ 2000-ի տվյալներով ամենամեծ բողոքական եկեղեցիները Ամերիկայի ավետարանական լյութերական եկեղեցին է, որն ունի 268,543 հետևորդ (15,5% -ը անդամակցում է կրոնական կազմակերպությանը) և Միացյալ Մեթոդիստական եկեղեցին` 248,211 հետևորդ (14,5%)[8]։
Տնտեսություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Նահանգի ՀՆԱ-ն 2016 թվականին կազմել է 178.766 միլիարդ դոլար։
Այովան առաջատար նահանգ է գյուղատնտեսության ոլորտում (1989 թ. յուրաքանչյուր 27 բնակչի համար եղել է մեկ ֆերմա)։ Գյուղատնտեսության մեջ գերիշխող է եգիպտացորենի, սոյայի, վարսակի մշակումն ու մսաբուծությունը (նահանգը առաջատար է խոզի մսի արտադրության մեջ)։ Քիմիական նյութերի ինտենսիվ օգտագործումը հանգեցրել է լուրջ բնապահպանական խնդիրների, ինչը շատ ֆերմերներին ստիպել է անցնել էկոլոգիապես մաքուր գյուղատնտեսության։
Արդյունաբերությունն ուղղված է գյուղատնտեսության կարիքների սպասարկմանը։
1980 թվականին նահանգում զարգացած ծառայողական արդյունաբերություն է եղել, որն ավելի շատ աշխատողներ է զբաղեցրել, քան ընդհանուր առմամբ գյուղատնտեսության և արդյունաբերության մեջ (Des Moines- ը ապահովագրական բիզնեսի խոշոր կենտրոնն է)։
80-ականների լուրջ տնտեսական դժվարություններից հետո սկսվել է տնտեսության ինտենսիվ դիվերսիֆիկացիա (էլեկտրոնիկայի զարգացում, խաղերի մասնակի օրինականացում և այլն)։
Խոշոր քաղաքներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Այովա-սիթի
- Բիրլինգթոն
- Բեթենդորֆ
- Դևենպորտ
- Վեսթ- Դե Մորին
- Դուբուկե
- Արևմտյան-Դե-Մոյն
- Քաունսիլ-Բլաֆս
- Քլինթոն
- Մարշալթաուն
- Մուսկատին
- Մեյսոն Սիթի
- Մարիոն
- Օտտումվան
- Սիդար-Րափիդս
- Սիդար-Ֆոլս
- Սու-Սիթի
- Էրբանդեյլ
- Վոթերլու
- Ֆորթ-Դոջ
- Ամես
- Անսենին
- Ջորջ (Այովա)
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 2020 թվականի ԱՄՆ մարդահամար / United States Census Bureau
- ↑ Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան (1987). Աշխարհագրական անունների բառարան. Երևան: «Լույս». էջ 26.
- ↑ The population development in Iowa
- ↑ «American FactFinder - Results». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 31-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
- ↑ «Resident Population Data». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
- ↑ «Iowa QuickFacts from the US Census Bureau». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
- ↑ «Արխիվացված պատճենը» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ մայիսի 16-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
- ↑ «The Association of Religion Data Archives | Maps & Reports». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 26-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Iowa.gov – Պաշտոնական կայք
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Այովա» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 348)։ 
|
| |||||||||||||||||||||||||
.svg)