Բարձրություն
Բարձրություն ուղղահայաց հեռավորության կամ երկարության չափն է (ցույց է տալիս թե որքան բարձր է ինչ-որ բանը կամ ինչ-որ մեկը գտնվում) կամ ուղղահայաց դիրքը (որքան «բարձր» է գտնվում կետը)։ Ուղղահայաց տարածության օրինակ է՝ «Հուասի գյուղի երկնաքերի բարձրությունը 328 մետր է»[1]: Ուղղահայաց դիրքի օրինակ է՝ «Թռիչքի ընթացքում ինքնաթիռի բարձրությունը մոտ 10000 մետր է»։
Երբ բարձրություն տերմինն օգտագործվում է ծովի մակարդակից ուղղահայաց դիրքը նկարագրելու համար կոչվում է՝ բարձրություն ծովի մակարդակից[2]։ Ավելին, եթե կետը կցված է Երկրին, ապա բարձրությունը ծովի մակարդակից կոչվում է հարաբերական բարձրություն[3]։
Երկչափ դեկարտյան կոորդինատների համակարգում բարձրությունը չափվում է ուղղահայաց (y) առանցքի երկայնքով որոշակի կետի և մեկ այլ կետի միջև, որը չունի նույն y արժեքը: Եթե երկու կետերն էլ ունեն նույն y արժեքը, ապա դրանց հարաբերական բարձրությունը զրո է: Եռաչափ տարածության դեպքում բարձրությունը չափվում է ուղղահայաց z առանցքի երկայնքով՝ նկարագրելով հեռավորությունը x-y հարթությունից (կամ «վերևում»)։
Մաթեմատիկայում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տիեզերքի տարրական մոդելներում բարձրությունը կարող է ցույց տալ երրորդ չափականությունը, մյուս երկուսը երկարությունն և լայնությունն են: Բարձրությունը նորմալ է երկարությամբ և լայնությամբ ձևավորված հարթության համար:
Բարձրությունը օգտագործվում է նաև որպես անուն որոշ վերացական սահմանումների համար։ Դրանք ներառում են.
- Եռանկյան բարձրությունը, որը եռանկյան երկարությունն է գագաթից մինչև կողմը․
- Շրջանաձև սեգմենտում տարածության չափում շրջանաձև հատվածի աղեղի միջնակետից մինչև աղեղի վերջնակետերը միացնող գծի միջնակետը (տե՛ս շրջանաձև սեգմենտի գծապատկերը)․
- Կայուն ծառի գագաթի բարձրությունը այդ գագաթից դեպի տերև տանող ամենաերկար ուղու երկարությունն է․
- Հանրահաշվական թվերի տեսության մեջ «բարձրության ֆունկցիան» չափում է՝ կապված հանրահաշվական թվի նվազագույն բազմանդամի հետ ի թիվս այլ օգտագործման կոմուտատիվ հանրահաշվի և ներկայացման տեսության մեջ.
- Օղակների տեսության մեջ պարզ իդեալի բարձրությունը նրանում պարունակվող պարզ իդեալների բոլոր շղթաների երկարությունների գումարն է:
Երկրաբանության մեջ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Չնայած բարձրությունը սովորաբար հարաբերական է հղման հարթությանը, բայց ֆիզիկական աշխարհում բարձրության չափումների մեծ մասը հիմնված է զրոյական մակերևույթի վրա, որը հայտնի է որպես բացարձակ բարձրություն: Հնարավոր է ընդլայնել ծովի մակարդակի մակերեսը մայրցամաքների տակ․ օրինակ կարելի է պատկերացնել մայրցամաքների միջով անցնող շատ նեղ ջրանցքներ։
Գործնականում, մայրցամաքի տակ բացարձակ բարձրությունը պետք է հաշվարկվի գրավիտացիոն չափումների հիման վրա, կան տարբեր հաշվարկային մեթոդներ․ տես Գեոդեզիա։
Բացի ուղղահայաց դիրքից, աշխարհագրական ուղենիշների ուղղահայաց տարածությունը կարող է սահմանվել տեղագրական նշանակության տեսանկյունից: Օրինակ, ամենաբարձր լեռը (ըստ ծովի մակարդակի բարձրության) պատկանումէ Էվերեստ լեռանը, որը գտնվում է Նեպալի և Տիբեթի սահմանին՝ Չինաստանում․ այնուամենայնիվ, ամենաբարձր լեռը, Մաունա Կեան է Հավայան կղզիներում, Միացյալ Նահանգներ:
Գեոդեզիայում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գեոդեզիստները ձևակերպում են ծովի միջին մակարդակը գեոիդի միջոցով՝ այն հավասարազոր մակերեսը, որը լավագույնս համապատասխանում է ծովի միջին մակարդակին: Այնուհետև կարելի է սահմանել տարբեր տեսակի բարձրություններ (նորմալ, դինամիկ, օրթոմետրիկ և այլն)՝ հիմնվելով մայրցամաքների տակ ծովի միջին մակարդակի շարունակության համար անհրաժեշտ տեղագրական զանգվածների խտության ենթադրության վրա։
էլիպսոիդային բարձրությունը երկրաչափական մեծություն է, որը հաշվարկվում է տեղեկատու էլիպսոիդի մակերևույթից։
Ավիացիայում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ավիացիոն տերմինաբանության մեջ, բարձրություն տերմինը, բարձրությունը ծովի մակարդակից և հարաբերական բարձրությունը հոմանիշներ չեն։ Սովորաբար, օդանավի բարձրությունը չափվում է ծովի մակարդակից, իսկ բարձրությունը՝ գետնի մակարդակից:
Հարաբերական բարձրությունը նույնպես չափվում է ծովի մակարդակից, բայց ամենից հաճախ համարվում է գետնի հատկություն։ Այսպիսով հարաբերական բարձրությանը գումարած խորությանը կարող է հավասարվել բարձրությանը, բայց բարձրություն տերմինը մի քանի իմաստ ունի ավիացիայի մեջ:
Մարդկային մշակույթում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մարդու հասակը անտրոպոմետրիայի ուսումնասիրության ոլորտներից մեկն է։ Մինչդեռ շրջակա միջավայրի գործոնները որոշակի ազդեցություն ունեն մարդու հասակի վրա, սակայն բավարար չեն բնակչության մեջ եղած բոլոր տարբերությունները հաշվի առնելու համար, ենթադրելովով, որ գենետիկական գործոնները կարևոր են մարդկային պոպուլյացիաների միջև տատանումները բացատրելու համար[4]։
Միավորված ազգերի կազմակերպությունն օգտագործում է բարձրությունը (ի թիվս այլ վիճակագրության) վերահսկել զարգացող երկրների սնուցման փոփոխությունները։ Մարդկային պոպուլյացիաներում միջին հասակը կարող է զտել բարդ տվյալներ խմբի ծննդյան, դաստիարակության, սոցիալական դասի, սննդակարգի և առողջապահական համակարգի մասին:
Իրենց հետազոտության ընթացքում Բատենը, Շտեգլը և Վան Դեր Էնգը եկան եզրակացության, որ միջին բարձրության փոփոխությունը տնտեսական զարգացման փոփոխության նշան է։
Ըստ Ինդոնեզիայի տվյալների՝ հետազոտողները նշում են, որ երկրի պատմության մեջ մի քանի միջադեպ հանգեցրել է ոչ միայն տնտեսության փոփոխության, այլև բնակչության միջին հասակի փոփոխության[5]։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Ակրոֆոբիա (վախ բարձրությունից)
- Հարաբերական բարձրություն
- Միավորների միջազգային համակարգ
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Huaxi, the Chinese model of richness
- ↑ Strahler, Alan (2013). Introducing Physical Geography (6th ed.). Hoboken, N.J.: Wiley. էջ 42. ISBN 9781118396209. OCLC 940600903.
- ↑ Petersen, James F.; Sack, Dorothy; Gabler, Robert E. (4 February 2016). Physical Geography (անգլերեն). Cengage Learning. էջ 113. ISBN 978-1-305-65264-4. «Note that altitude usually refers to a height in the air (above sea level) and elevation refers to height on the surface [of the Earth] above (or below) sea level.»
- ↑ Stulp, G; Barrett, L (February 2016). «Evolutionary perspectives on human height variation» (PDF). Biological Reviews. 91 (1): 206–34. doi:10.1111/brv.12165. PMID 25530478. S2CID 5257723.
- ↑ van der Eng, Pierre; Baten, Joerg; Stegl, Mojgan (2010). «Long-Term Economic Growth and the Standard of Living in Indonesia» (PDF). SSRN Electronic Journal. doi:10.2139/ssrn.1699972. S2CID 127728911.