Svoboda | Graniru | BBC Russia | Golosameriki | Facebook
Jump to content

SN 1006

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
SN 1006
Գերնոր աստղեր, supernova remnant, astronomical radio source, astrophysical X-ray source Խմբագրել Wikidata
Մասն էԾիր Կաթին Խմբագրել Wikidata
Հայտնաբերման ամսաթիվ1006 Խմբագրել Wikidata
ՀամաստեղությունԿենտավրոս Խմբագրել Wikidata
Spectral classSNIa Խմբագրել Wikidata
EpochJ2000.0 Խմբագրել Wikidata
Right ascension225,59208 աստիճան Խմբագրել Wikidata
Dec­li­na­tion−42,09694 աստիճան Խմբագրել Wikidata

SN 1006-ը եղել է գերնոր աստղ, որը հավանաբար պատմության մեջ գրանցված ամենապայծառ աստղային երևույթն է՝ հասնելով մոտավորապես −7.5 տեսողական մեծության և գերազանցելով Վեներայի պայծառությունը մոտ տասնվեց անգամ[1]: 1006 թվականի ապրիլի 30-ից մայիսի 1-ը հայտնվելով Գայլ համաստեղությունում, այս «հյուր աստղը» նկարագրվել է դիտորդների կողմից Չինաստանում, Ճապոնիայում, ժամանակակից Իրաքում, Եգիպտոսում և Եվրոպայում, և հնարավոր է՝ արձանագրվել է Հյուսիսային Ամերիկայի ժայռապատկերներում: Որոշ հաշվետվություններ նշում են, որ այն հստակ տեսանելի է եղել ցերեկը[2]:

Պատմական հաշվետվություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եգիպտացի աստղագուշակ և աստղագետ Ալի իբն Ռիդվանը Պտղոմեոսի Տետրաբիբլոս-ի մեկնաբանության մեջ նշել է, որ «տեսարանը մեծ շրջանաձև մարմին էր՝ 21⁄2-ից 3 անգամ ավելի մեծ, քան Վեներան: Երկինքը փայլում էր դրա լույսի պատճառով: Դրա լույսի ինտենսիվությունը մի փոքր ավելի էր, քան լուսնի լույսի քառորդը» (կամ գուցե «քան լուսնի լույսը, երբ այն մեկ քառորդով լուսավորված է»): Ինչպես բոլոր մյուս դիտորդները, Ալի իբն Ռիդվանը նշել է, որ նոր աստղը ցածր է եղել հարավային հորիզոնում: Որոշ աստղագուշակներ մեկնաբանել են այս երևույթը որպես ժանտախտի և սովի նախանշան[3]:

Ամենահյուսիսային դիտումը գրանցված է Շվեյցարիայի Սենտ Գալլենի վանքի Annales Sangallenses maiores-ում՝ 47.5° հյուսիսային լայնության վրա[3][4]: Սենտ Գալլենի վանականները տվել են անկախ տվյալներ դրա մեծության և երկնքում դիրքի վերաբերյալ՝ գրելով․

«զարմանալի կերպով այն երբեմն կծկվում էր, երբեմն տարածվում, և ավելին՝ երբեմն հանգչում... Այն տեսանելի էր նաև երեք ամիս հարավի ամենախորը սահմաններում՝ երկնքում տեսանելի բոլոր համաստեղություններից այն կողմ»[5]։

Իրանցի փիլիսոփա Իբն Սինան «Բժշկության գիրք»-ում հաղորդել է այս գերնորի դիտման մասին հյուսիսարևելյան Իրանից: Նա նկարագրել է այն որպես անցողիկ երկնային օբյեկտ, որը անշարժ է եղել և/կամ առանց պոչի (աստղ աստղերի մեջ), որը մնաց մոտ 3 ամիս՝ աստիճանաբար թուլանալով, մինչև անհետացել է։ Այն կայծեր էր արձակում, այսինքն՝ ցոլցլում էր և շատ պայծառ էր, և որ գույնը ժամանակի ընթացքում փոխվում էր[6]:

Որոշ աղբյուրներ նշում են, որ աստղն այնքան պայծառ էր, որ ստվերներ էր գցում. անշուշտ, այն տեսանելի էր ցերեկային ժամերին որոշ ժամանակ[1]:

Ըստ Սունգ դինաստիայի պաշտոնական պատմության՝ «Սունշի»-ի (բաժիններ 56 և 461), 1006 թվականի մայիսի 1-ին տեսնված աստղը հայտնվել է Դի համաստեղությունից հարավ՝ Գայլի և Կենտավրոսի միջև: Այն այնքան պայծառ էր փայլում, որ գետնի վրայի առարկաները տեսանելի էին գիշերը:

Դեկտեմբերին այն կրկին նկատվել է Դի համաստեղությունում: Չինացի աստղագուշակ Չժոու Կեմինգը, որը վերադառնում էր Կայֆենգ իր Գուանգդոնգի պարտականություններից, մայիսի 30-ին մեկնաբանել է աստղը կայսրին որպես բարեբեր աստղ՝ դեղին գույնի և փայլուն պայծառության, որը մեծ բարգավաճում կբերի այն պետությանը, որի վրա այն հայտնվել է: Սակայն հաղորդված դեղին գույնը պետք է որոշ կասկածանքով ընդունել, քանի որ Չժոուն կարող էր ընտրել բարենպաստ գույն քաղաքական նկատառումներով[3]։

Այս գերնորի վաղ էվոլյուցիայում կարծես թե եղել են երկու տարբեր փուլեր: Նախ եղել է երեք ամսվա ժամանակահատված, երբ այն ամենապայծառն էր. այս ժամանակաշրջանից հետո այն թուլացել է, ապա վերադարձել մոտ տասնութ ամսվա ընթացքում:

Արիզոնայի Ուայթ Թենք Մաունթին տարածաշրջանային պարկում հոհոկամների և Նյու Մեքսիկոյի Չակո Կուլտուրայի ազգային պատմական պարկում նախնադարյան պուեբլոների ժայռապատկերները մեկնաբանվել են որպես գերնորի առաջին հայտնի հյուսիսամերիկյան պատկերումները, չնայած որոշ հետազոտողներ մնում են թերահավատ[2]։

Եմենից հայտնաբերված ավելի վաղ դիտարկումները կարող են վկայել SN 1006-ի տեսնելու մասին ապրիլի 17-ին՝ երկու շաբաթ առաջ նախկինում ենթադրվող ամենավաղ դիտարկումից[7]:

Մնացորդ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
SN 1006-ի մնացորդի ընդարձակման համեմատություն

SN 1006-ի հետ կապված գերնոր աստղի մնացորդն այս երևույթից չի նույնականացվել մինչև 1965 թվականը, երբ Դուգ Միլնը և Ֆրանկ Գարդները օգտագործել են Պարկսի ռադիոդիտակը՝ ցուցադրելու համար կապը հայտնի PKS 1459−41 ռադիոաղբյուրի հետ: Այն գտնվել է Բետա Լուպի աստղի մոտ՝ ցուցադրելով 30 աղեղնավայրկյան շրջանաձև պատյան[8][9]: Այս մնացորդից նաև հայտնաբերվել է ռենտգենյան և օպտիկական ճառագայթում, և 2010 թվականին H.E.S.S. գամմա-ճառագայթային աստղադիտարանը հայտարարել է մնացորդից շատ բարձր էներգիայի գամմա-ճառագայթման հայտնաբերման մասին: Չի հայտնաբերվել որևէ կապված նեյտրոնային աստղ կամ սև խոռոչ, ինչը սպասվող իրավիճակ է Ia տիպի գերնոր աստղի մնացորդի համար (պայթյունների մի դաս, որը, ինչպես կարծում են, լիովին քայքայում է իր նախորդ աստղը): 2012 թվականին անցկացված հետազոտությունը՝ գտնելու SN 1006-ի նախորդի կենդանի մնացած ուղեկիցներին, չի հայտնաբերել ոչ մի ենթահսկա կամ հսկա ուղեկից աստղեր, ինչը ցույց է տվել, որ SN 1006-ը ամենայն հավանականությամբ ունեցել է կրկնակի այլասերված նախորդներ. այսինքն՝ երկու սպիտակ թզուկ աստղերի միաձուլում[10][11][12][12]:

SNR G327.6+14.6 մնացորդի հեռավորությունը Երկրից գնահատվում է 2.2 կպկ, ինչը նշանակում է, որ իրական գծային տրամագիծը մոտավորապես 20 պարսեկ է:

Ազդեցությունը երկրի վրա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ Ia տիպի գերնորերը կարող են Երկիրը ճառագայթել գամմա-ճառագայթների նշանակալի հոսքով, համեմատած Արեգակից եկող սովորական հոսքի հետ, մինչև 1 կիլոպարսեկ կարգի հեռավորությունների վրա[13]: SN 1006-ը գտնվում է 1 կիլոպարսեկից շատ ավելի հեռու, և թվում է, թե այն նշանակալի ազդեցություն չի ունեցել Երկրի վրա: Այնուամենայնիվ, դրա բռնկման ազդանշանը կարելի է գտնել անտարկտիկական սառույցի նիտրատային նստվածքներում[14]:

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 «Astronomers Peg Brightness of History's Brightest Star» (Press release). National Optical Astronomy Observatory. 2003-03-05. Արխիվացված է օրիգինալից April 2, 2003-ին. Վերցված է 2009-01-12-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 Than, Ker (5 June 2006). «Ancient Rock Art Depicts Exploding Star». Space.com.>Burnham, Robert Jr. The Celestial handbook. Dover, 1978. էջեր 1117–1122.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Murdin, Paul; Murdin, Lesley (1985). Supernovae. Cambridge University Press. էջեր 14–16. ISBN 978-0-521-30038-4.
  4. ↑ «E-codices – Bibliothèque virtuelle des manuscrits en Suisse».
  5. ↑ The Arabic and Latin texts given in
    Goldstein, Bernard R. (1965). «Evidence for a supernova of A.D. 1006». The Astronomical Journal. 70 (1): 105–114. Bibcode:1965AJ.....70..105G. doi:10.1086/109679.
  6. ↑ Neuhäuser, R.; Ehrig-Eggert, C.; Kunitzsch, P. (2016). «An Arabic report about supernova SN 1006 by Ibn Sīnā». Astronomische Nachrichten. Wiley Online Library (2017). 338 (1): 19–25. arXiv:1604.03798. doi:10.1002/asna.201613200. S2CID 119296453.
  7. ↑ Rada, Wafiq; Heuhaeuser, Ralph (April 2015). «Supernova SN 1006 in two historic Yemeni reports». Astronomische Nachrichten. 336 (3): 249–257. arXiv:1508.06126. Bibcode:2015AN....336..249R. doi:10.1002/asna.201412152. S2CID 119234335.
  8. ↑ Acero, F.; և այլք: (2010). «First detection of VHE γ-rays from SN 1006 by HESS». Astronomy and Astrophysics. 516: A62. arXiv:1004.2124. Bibcode:2010A&A...516A..62A. doi:10.1051/0004-6361/200913916. S2CID 32741873.
  9. ↑ Wheeler, J.C. (2000). Cosmic Catastrophes: Supernovae, gamma-ray bursts, and adventures in hyperspace. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-65195-0. OCLC 42690140.
  10. ↑ Gardner, F.F.; Milne, D.K. (1965). «The supernova of A.D. 1006». The Astronomical Journal. 70: 754. Bibcode:1965AJ.....70..754G. doi:10.1086/109813.
  11. ↑ Green, D.A. (2014). «A catalogue of 294 Galactic supernova remnants». Bulletin of the Astronomical Society of India. 42 (2): 47–58. arXiv:1409.0637. Bibcode:2014BASI...42...47G.
  12. ↑ 12,0 12,1 González Hernández, J.I.; Ruiz-Lapuente, P.; Tabernero, H.M.; Montes, D.; Canal, R.; Méndez, J.; Bedin, L.R. (2012). «No surviving evolved companions of the progenitor of SN 1006». Nature. 489 (7417): 533–536. arXiv:1210.1948. Bibcode:2012Natur.489..533G. doi:10.1038/nature11447. PMID 23018963. S2CID 4431391.
  13. ↑ Richmond, Michael (2005-04-08). «Will a nearby supernova endanger life on Earth?». tass-survey.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2007-03-06-ին. Վերցված է 2006-03-30-ին.
  14. ↑ «Ancient supernovae found written into the Antarctic ice». New Scientist. No. 2698. 2009-03-04. Վերցված է 2009-03-09-ին.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիիքպահեստ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=SN_1006&oldid=10087081» էջից