Svoboda | Graniru | BBC Russia | Golosameriki | Facebook
Fara í innihald

Þykjustustríðið

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Franskur hermaður í Saarlandinu.

Þykjustustríðið (enska: Phoney War; franska: Drôle de guerre; þýska: Sitzkrieg) var átta mánaða tímabil í upphafi seinni heimsstyrjaldarinnar þar sem allt var með kyrrum kjörum á vesturvígsstöðvum. Aðeins ein hernaðaraðgerð átti sér stað þegar Frakkar gerðu tilraun til sóknar í Saarland. Átök styrjaldaraðila voru að mestu bundin við sjóinn.[1]

Tímabilið hófst þann 3. september 1939 — tveimur dögum eftir innrás Þjóðverja í Pólland — en þann daginn höfðu Bretar og Frakkar sagt Þjóðverjum stríð á hendur. Þetta tímabil stóð yfir þar til orrustan um Frakkland hófst þann 10. maí 1940.[2]

Þykjustustríðið veitti Þjóðverjum tækifæri til að ljúka innrásinni í Pólland, leggja undir sig Danmörku og búa sig undir innrás í Frakkland.

Atburðarás[breyta | breyta frumkóða]

Formáli[breyta | breyta frumkóða]

Þann 19. maí 1939 skrifuðu Maurice Gamelin og Tadeusz Kasprzycki undir hernaðarsamning milli Póllands og Frakklands. Með þeim samningi skuldbatt Frakkland sig um þrjár aðgerðir ef stríð kæmi milli Þýskalands og Póllands:

1. Frakkland skal strax hefja loftherferð samkvæmt fyrirfram ákveðinni áætlun.
2. Frakkland skal hefja sókn með einskorðu markmiði um leið og hluti franska hersins er reiðubúinn (sirka um þriðja daginn).
3. Um leið og Þýskaland sýnir fulla viðleitni til átaka gegn Póllandi skal Frakkland hefja sókn gegn Þýskalandi (frá fimmtánda degi herkvaðningar) með megnið af sínum hermönnum.[3]

Frakkland hafði myndað svipuð bandalög við önnur nýstofnuð ríki eftir 1918 með því markmiði að mynda eins konar forvarnarhring um Þýskaland.

Innrásin í Pólland[breyta | breyta frumkóða]

Aðalgrein: Innrásin í Pólland

Þann 23. ágúst 1939 var Molotov-Ribbentrop-sáttmálinn undirritaður en í honum komust Þjóðverjar og Sovétríkin leynilega að samkomulagi um að skipta Póllandi á milli sín. Þann 1. september sama ár hófu Þjóðverjar innrás sína í Pólland án stríðsyfirlýsingar (Gleiwitz-atvikið). Tveimur dögum seinna lýstu Frakkland og Bretland stríði á hendur Þýskalandi.

Varnaráætlun pólska hersins, Plan Zachód, gerði ráð fyrir að sókn bandamanna á vesturvígstöðvum myndi létta verulega á pólsku vígstöðvunum í austri.[4] Pólverjar biðu árangurslaust eftir stuðningi bandamanna þar sem Frakkland stóð ekki við skuldbindingar sínar um sókn. Í fyrsta skipti beittu Þjóðverjar leifturstríði á pólskum vettvangi sem tryggði þeim skjótan sigur.

Saarsóknin[breyta | breyta frumkóða]

Til að uppfylla skuldbindingar sínar við Pólland hóf franska herstjórnin „Opération Sarre“ (oft nefnd Offensive de la Sarre). Þann 9. september fóru franskar hersveitir yfir þýsku landamærin. Þjóðverjar veittu ekki mikla mótspyrnu þar sem Þýskaland vildi forðast stríð á tveimur vígstöðvum. Átök urðu á svæðinu milli Saarbrücken og Pfälzerwald en þar lá megináhersla sóknarinnar. Þann 12. september voru hersveitirnar komnar allt að átta kílómetra inn í Þýskaland og hafði hernumið tólf þorp í Saarland. Sóknin hafði aðeins það markmið að meta styrkleika Siegfried-línunar. Þann 21. september skipaði Maurice Gamelin að hersveitirnar skyldu hörfa til upphaflegra staða við Maginot-línuna. Síðustu frönsku hersveitirnar yfirgáfu Þýskaland þann 17. október. Alls missti Frakkland um það bil 2.000 hermenn í sókninni. Sumir franskir hershöfðingjar, til að mynda Henri Giraud, voru ekki sáttir við að hörfa og töldu að tækifæri hefði verið ónýtt.

Þessi aðstoð reyndist ekki sérlega áhrifarík og gerði lítið til að koma í veg fyrir ósigur Pólverja. Þessi hikandi hegðun bandamanna má rekja til tilrauna þeirra til að viðhalda tengslum við Sovétríkin, þrátt fyrir Molotov-Ribbentropp-sáttmálann. Hernám Sovétríkjanna á Austur-Póllandi hófst þann 17. september. Viðbrögð hinna vestrænu stórvelda voru hófstillt þar sem varnarbandalögin sem Frakkland og Bretland höfðu gert við Pólland fyrir stríðið nefndu sérstaklega aðeins Þýskaland sem stryrjaldaraðila. Winston Churchill, sem þá var sjávarútvegsráðherra, flutti eftirfarandi ræðu í útvarpinu þann 1. október, nokkrum dögum eftir að Varsjá féll:

“[…] We could have wished that the Russian armies should be standing on their present line as the friends and allies of Poland instead of as invaders. But that the Russian armies should stand on this line was clearly necessary for the safety of Russia against the Nazi menace. At any rate, the line is there, and an Eastern front has been created which Nazi Germany does not dare assail. When Herr von Ribbentrop was summoned to Moscow last week it was to learn the fact, and to accept the fact, that the Nazi designs upon the Baltic States and upon the Ukraine must come to a dead stop.”

„[…] Við hefðum óskað eftir því að rússnesku herirnir stæðu á núverandi línu sem vinir og bandamenn Póllands í stað þess að vera innrásaraðili. En að rússnesku herirnir skyldu standa á þessari línu var augljóslega nauðsynlegt fyrir öryggi Rússlands gegn nasistahættunni. Hvort sem er, þá er línunni komið fyrir, og austurvígsstöðvar hafa verið skapaðar sem Þýskaland nasismans þorir ekki að ráðast á. Þegar Herr von Ribbentrop var kallaður til Moskvu í síðustu viku var það til að fræðast um og samþykkja þá staðreynd að áætlanir nasista um Eystrasaltslöndin og Úkraínu verða að stöðvast algjörlega.“

Pólland var sigrað í byrjun október 1939. Í kjölfarið færði þýski herinn mikinn fjölda hermanna og vopna til vesturvígstöðvanna. Erwin von Witzleben hélt gagnsókn gegn Frakklandi frá 16. til 24. október. Þeir hernámu nokkra ferkílómetra af frönsku landsvæði. Í þessum átökum féllu 196 Þjóðverjar, 356 særðust og ellefu flugvélar voru skotnar niður. Því næst hófst vopnahlé sem varaði þar til orrustan um Frakkland hófst þann 10. maí 1940. Veturinn 1939-40 var langur og mjög kaldur svo að dagsetning árásarinnar var frestuð 29 sinnum.

Staða í Þýskalandi[breyta | breyta frumkóða]

Þýski herinn flýtti sér ekki að hefja átök á vesturvígsstöðvum. „Fyrirmæli æðsta stjórnanda þýska hersins, Adolfs Hitlers, um árásina á Pólland“ voru meðal annars þessi:

„3.) Im Westen kommt es darauf an, die Verantwortung für die Eröffnung von Feindseligkeiten eindeutig England und Frankreich zu überlassen. Geringfügigen Grenzverletzungen ist zunächst rein örtlich entgegen zu treten.

„3.) Fyrir vestan er mikilvægt að láta ábyrgðina á því að hefja fjandskap hvíla vafalaust á Englandi og Frakklandi. Til að byrja með verður að bregðast við minniháttar landamærabrotum eingöngu á staðnum.

Die deutsche Westgrenze ist zu Lande an keiner Stelle ohne meine ausdrückliche Genehmigung zu überschreiten. Zur See gilt das gleiche für alle kriegerischen oder als solche zu deutenden Handlungen.[5]

Ekki má fara yfir þýsku vesturlandamærin á neinum tímapunkti nema með skýlausu leyfi mínu. Sama gildir á sjó um allar hernaðaraðgerðir eða aðgerðir sem túlka má sem slíkar.

Eftirmáli[breyta | breyta frumkóða]

Á Nürnberg-réttarhöldunum sagði þýski hershöfðinginn Alfred Jodl að ástæðan fyrir því að Þriðja ríkið hafi ekki hrunið árið 1939 væri vegna þess að tæplega 110 breskar og franskar herdeildir fyrir vestan voru algjörlega aðgerðarlausar gegn 23 þýskum herdeildum.[6] Siegfried Westphal hershöfðingi sagði að ef Frakkar hefðu hleypt til sóknar gegn Þjóðverjum í september 1939 hefði þýski herinn „aðeins getað haldið út í eina eða tvær vikur“.[7]

Austur-Þýskir sagnfræðingar túlkuðu þykjustustríðið sem framhald af friðkaupastefnu bandamanna. Að þeirra mati var ætlunin sú að beita yfirgangi Þjóðverja gegn Sovétríkjunum.[8]

Orsök[breyta | breyta frumkóða]

Margir mismunandi þættir eiga sök á tilkomu þykjustustríðsins en sérstaklega má nefna skort á sameiginlegri stefnu bandamanna. Þrátt fyrir að Frakkland hafði her margra milljóna manna til ráðstöfunar voru Frakkar ekki undir sóknarstyrjaldar búnir. Þess í stað gerði franska herkenningin fyrst og fremst ráð fyrir vörn Maginot-línunnar ef til styrjaldar kæmi. Ekki var gert ráð fyrir að skipta yfir í sókn fyrr en árið 1941.[9]

Í öllu falli hefði innrás í Þýskaland varla gerst með nokkurri von um árangur án þess að brjóta gegn hlutleysi Belgíu, sem kom ekki til greina af pólitískum ástæðum. Yfirstjórn franksa hersins mat þýska vesturvegginn (oft kölluð Siegfried-línan) nægilega sterkan til að fáar hersveitir úr herflokk C gætu haldið honum til lengri tíma, jafnvel gegn verulegum yfirburðum Frakka. Staðan var metin á nákvæmlega öfugan hátt af þýsku hliðinni. Herforingi Þjóðverja á vesturvígsstöðvum fékk það mat frá einum af hershöfðingjum sínum að þýski herinn myndi ekki standast Frakka í einn dag.[10] Franskar loftárásir á Þýskaland voru hafnaðar vegna þess að búist var við harkalegum mótárásum þýska lofthersins; þessar árásir hefðu getað haft veruleg áhrif á franskan flugvélaiðnað sem var í austurhluta landsins.

Ekki aðeins vantaði sameiginlega stefnu hjá bandamönnum, heldur var líka óljóst hvernig Lúxemborg, Belgía, Holland og Sviss gætu verið með í slíkri stefnu. Þetta var ákveðin jafnvægisleikur fyrir ríkisstjórnir þessara landa; með öllum þeim ráðstöfunum sem þurfti að grípa til í þeim tilgangi að vernda eigið land var alltaf mikilvægt draga ekki hlutleysi landsins í efa og gefa ekki ástæðu fyrir íhlutun Þjóðverja.

Orðsifjar[breyta | breyta frumkóða]

Í enskumælandi hluta heimsins hefur þetta tímabil stríðsins verið nefnt mörgum nöfnum. Upphaflega var það kallað „Bore War“ (leiðindastríðið á íslensku) í Breska heimsveldinu. Þetta nafn var sennilega búið til í skopi og má rekja til Búastríðsins („Boer War“ á ensku), sem átti sér stað tæplega fjórum áratugum áður.

Franski blaðamaðurinn Roland Dorgelès er sagður hafa skapað franska heitið „Drôle de guerre“. Orðatiltækið gæti einnig komið frá misskilningi á hugtakinu phoney war, sem var rangtúlkað sem funny war í fréttum um franskar og breskar herdeildir.

Winston Churchill kallaði tímabilið „Twilight War“ (rökkurstríðið á íslensku). British Press bjó til orðið Sitzkrieg (sitjandi stríðið á íslensku) yfir tímabilið, sem var leikur að þýska orðinu Blitzkrieg.[11][12][13] Orðið varð seinna fast í sessi Þjóðverja.

Heimildir[breyta | breyta frumkóða]

  1. ↑ Gunnar Karlsson; Sigurður Ragnarsson (2021). Nýir tímar. Forlagið. bls. 243. ISBN 9789979337010.
  2. ↑ Imlay, Talbot Charles (2004). „A reassessment of Anglo-French strategy during the Phoney War, 1939–1940“. English Historical Review. 119 (481): 333–372. doi:10.1093/EHR/119.481.333.
  3. ↑ Walther Hofer (1960). Die Entfesselung des zweiten Weltkrieges. Eine Studie über die internationalen Beziehungen im Sommer 1939 (þýska). bls. 172.
  4. ↑ Seidner, Stanley S. (1978). Marshal Edward Śmigły-Rydz Rydz and the Defense of Poland. New York. bls. 89–91. OCLC 164675876.
  5. ↑ „documentArchiv.de - Weisung des Obersten Befehlshaber der Wehrmacht Adolf Hitler für den Angriff auf Polen ["Fall Weiß"] (31.08.1939)“. www.documentarchiv.de. Sótt 6. júlí 2024.
  6. ↑ „Trial of the Major War Criminals before the International Military Tribunal“ (PDF). Library of Congress. Nüremberg. 1948. bls. 350. Afrit (PDF) af uppruna á 18. júlí 2023. Sótt 29. desember 2017.
  7. ↑ "France Falls". The World at War. Thames TV (1973).
  8. ↑ Andreas Dorpalen (1985). German History in Marxist Perspective. The East German Approach (enska). bls. 436.
  9. ↑ Jean Doise; Maurice Vaïsse (1991). Diplomatie et outil militaire 1871–1991 (franska). bls. 396, 416.
  10. ↑ Thomas Sowell (2009). Intellectuals and Society (enska). bls. 319.
  11. ↑ Dunstan, Simon (20. nóvember 2012). Fort Eben Emael: The key to Hitler's victory in the west. Osprey Publishing. bls. 33. ISBN 978-1-78200-692-3. OCLC 57638821. „Accordingly, the Allies first devised Plan E whereby they would advance into Belgium as far as the Scheldt River, but after months of inactivity that the British press termed "sitzkrieg," a bolder Plan D emerged that called for an advance as far as the Dyle River, a few miles east of Brussels.“[óvirkur tengill][óvirkur tengill]
  12. ↑ Patricia S. Daniels; Stephen Garrison Hyslop; Douglas Brinkley (2006). National Geographic Almanac of World History. National Geographic Society. bls. 297. ISBN 978-0-7922-5911-4. Sótt 10. september 2015. „The invasion of France brought France and Britain into the war. For more than six months, the two sides sat idle — the British press called it Sitzkrieg — as Germany sought to avoid war with Britain without ceding Poland. With war unavoidable, the Germans attacked France on May 10, 1940.“
  13. ↑ Bert Whyte; Larry Hannant (2011). Champagne and Meatballs: Adventures of a Canadian Communist. Edmonton: Athabasca University Press. bls. 17. ISBN 978-1-926836-08-9. OCLC 691744583. Sótt 10. september 2015. „When, on September 1, 1939, Germany invaded Poland, which Britain had pledged to defend, Britain declared war. But it did nothing to help Poland; for eight months, the conflict remained strictly the "Phoney War." In May 1940, in what the British press had taken to calling the "sitzkrieg" became a German blitzkrieg throughout Western Europe, Hitler-colluder-with-Chamberlain was replaced by Hitler-antagonist-of-Winston Churchill.“
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/w/index.php?title=Þykjustustríðið&oldid=1869579“