| კრისტიან ჰიუგენსი |
|---|
|
ნიდერლ. Christiaan Huygens |
 |
| დაბ. თარიღი |
14 აპრილი, 1629(1629-04-14)[[:გერმანიის_ეროვნული_ბიბლიოთეკა|Deutsche_Nationalbibliothek]]_[http://d-nb.info/gnd/118639749/_Record_#118639749]_//_ინტეგრირებული_ნორმატიული_ფაილი_—_2012—2016.-1">[1] [[:საფრანგეთის_ეროვნული_ბიბლიოთეკა|Bibliothèque_nationale_de_France]]_[http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb12192922r_BnF_authorities]:_პლატფორმა_ღია_მონაცემები_—_2011.-2">[2] MacTutor_History_of_Mathematics_archive_—_1994.-3">[3] [http://explore.rkd.nl/en/explore/artists/40795_Christiaan_Huygens]-4">[4] [http://www.biografischportaal.nl/persoon/19453564_Christiaan_Huygens]_—_2009.-5">[5] SNAC_—_2010.-6">[6] [[:შვედური_ენციკლოპედია|Nationalencyklopedin]]_—_1999.-7">[7] [http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=gr&GRid=36747106_Find_a_Grave]_—_1996.-8">[8] -9">[9] [https://brockhaus.de/ecs/julex/article/huygens-christiaan_ბროკჰაუზის_ენციკლოპედია]-10">[10] [http://www.enciclopedia.cat/enciclop%C3%A8dies/gran-enciclop%C3%A8dia-catalana/EC-GEC-0033267.xml_Gran_Enciclopèdia_Catalana]_—_[[:ca:Grup_Enciclopèdia|Grup_Enciclopèdia]],_1968.-11">[11] [[:en:The_Internet_Philosophy_Ontology_Project|Internet_Philosophy_Ontology_project]]-12">[12] [[:hr:Opća_i_nacionalna_enciklopedija|Proleksis_enciklopedija]],_[[:hr:Opća_i_nacionalna_enciklopedija|Opća_i_nacionalna_enciklopedija]]_—_2009.-13">[13] [[:hr:Dalibor_Brozović|Brozović D.]],_[[:hr:Tomislav_Ladan|Ladan T.]]_[[:ხორვატული_ენციკლოპედია|Hrvatska_enciklopedija]]_—_[[:hr:Leksikografski_zavod_Miroslav_Krleža|LZMK]],_1999._—_9272 გვრ.-14">[14] [https://cs.isabart.org/person/146994_The_Fine_Art_Archive]_—_2003.-15">[15] |
|---|
| დაბ. ადგილი |
ჰააგა, გაერთიანებული პროვინციების რესპუბლიკა[[:d:Q19939115|Berry A.]]_[[:d:Q19025604|A_Short_History_of_Astronomy]]_—_[[:ლონდონი|London]]:_[[:d:Q1232629|John_Murray]],_1898.-16">[16] Гюйгенс_Христиан_//_[[:ru:Большая_советская_энциклопедия_(третье_издание)|Большая_советская_энциклопедия]]:_[в_30_т.]_/_под_ред._[[:ალექსანდრე_პროხოროვი|А. М. Прохорова]]_—_3-е_изд._—_[[:მოსკოვი|Москва]]:_[[:ru:Большая_российская_энциклопедия_(издательство)|Советская_энциклопедия]],_1969.-17">[17] |
|---|
| გარდ. თარიღი |
8 ივლისი, 1695(1695-07-08)[[:გერმანიის_ეროვნული_ბიბლიოთეკა|Deutsche_Nationalbibliothek]]_[http://d-nb.info/gnd/118639749/_Record_#118639749]_//_ინტეგრირებული_ნორმატიული_ფაილი_—_2012—2016.-1">[1] MacTutor_History_of_Mathematics_archive_—_1994.-3">[3] [http://explore.rkd.nl/en/explore/artists/40795_Christiaan_Huygens]-4">[4] [http://www.biografischportaal.nl/persoon/19453564_Christiaan_Huygens]_—_2009.-5">[5] SNAC_—_2010.-6">[6] [[:შვედური_ენციკლოპედია|Nationalencyklopedin]]_—_1999.-7">[7] [http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=gr&GRid=36747106_Find_a_Grave]_—_1996.-8">[8] [https://cs.isabart.org/person/146994_The_Fine_Art_Archive]_—_2003.-15">[15] (66 წლის) |
|---|
| გარდ. ადგილი |
ჰააგა, გაერთიანებული პროვინციების რესპუბლიკაГюйгенс_Христиан_//_[[:ru:Большая_советская_энциклопедия_(третье_издание)|Большая_советская_энциклопедия]]:_[в_30_т.]_/_под_ред._[[:ალექსანდრე_პროხოროვი|А. М. Прохорова]]_—_3-е_изд._—_[[:მოსკოვი|Москва]]:_[[:ru:Большая_российская_энциклопедия_(издательство)|Советская_энциклопедия]],_1969.-17">[17] |
|---|
| დასაფლავებულია |
Grote of Sint-Jacobskerk |
|---|
| მოქალაქეობა |
 გაერთიანებული პროვინციების რესპუბლიკა |
|---|
| საქმიანობა |
ასტრონომი[https://cs.isabart.org/person/146994_The_Fine_Art_Archive]_—_2003.-15">[15] , მათემატიკოსი, ფიზიკოსი[https://cs.isabart.org/person/146994_The_Fine_Art_Archive]_—_2003.-15">[15] , მუსიკოლოგი, გამომგონებელი, მუსიკის თეორეტიკოსი, ფიზიკოს-თეორეტიკოსი, ენტომოლოგი, instrument maker და მეცნიერი |
|---|
| მუშაობის ადგილი |
საფრანგეთის მეცნიერებათა აკადემია |
|---|
| ალმა-მატერი |
ლეიდენის უნივერსიტეტი და ანჟეს უნივერსიტეტიMathematics_Genealogy_Project_—_1997.-18">[18] |
|---|
| განთქმული მოსწავლეები |
Denis Papin და გოტფრიდ ლაიბნიცი |
|---|
| მეუღლე |
|
|---|
| მამა |
Constantijn Huygens |
|---|
| დედა |
Suzanna van Baerle |
|---|
| ნათესავ(ებ)ი |
Christiaan Huygens |
|---|
| ჯილდოები |
სამეფო საზოგადოების წევრი |
|---|
|
|
|
კრისტიან ჰიუგენსი (გერმ. Christiaan Huygens; დ. 14 აპრილი, 1629, ჰააგა — გ. 8 ივლისი, 1695, იქვე) — ნიდერლანდელი ფიზიკოსი, მათემატიკოსი, ასტრონომი და გამომგონებელი.
ქრისტინ ჰიუგენსი დაიბადა 1629 წლის 14 აპრილს ჰააგაში, მდიდარი გერმანელების ოჯახში[19][20]. იგი იყო კონსტანტინ ჰიუგენსის მეორე შვილი. მისი დედა იყო სუზან ვან ბაერლი. კრისტიან ჰიუგენსის დის, სუზანის დაბადების შემდეგ იგი მალევე გარდაიცვალა[21]. კრისტიანს ოჯახს ხუთი შვილი ჰყავდა: კონსტანტინი (1628), კრისტიანი (1629), ლოდვიკი (1632), ფილიპი (1632) და სუზანი (1637)[22].
აღსანიშნავია, რომ კრისტიან ჰიუგენსი მეცნიერულ საქმიანობასთან ერთად იყო პოეტი და მუსიკოსი. მისი სამეგობრო წრე მოიცავდა ძალზედ ცნობილ პიროვნებებს (მაგალითად გალილეო გალილეი, მარენ მერსენი და მრავალი სხვა). 16 წლამდე ჰიუგენსი განათლებას სახლში იღებდა. მისმა მამამ კრისტიანს კარგი განათლება მიაღებინა: იგი სწავლობდა უცხო ენებს და მუსიკას, ისტორიას და გეოგრაფიას, მათემატიკას, ლოგიკას და რიტორიკას, აგრეთვე მას ასწავლიდნენ ცეკვას და ცხენის ტარებას[23] [22][24].
1645-1647 წლებში მამამისმა კრისტიან ჰიუგენსი გაგზავნა ლეიდენის უნივერსიტეტში მათემატიკისა და კანონების შესასწავლად[23]. ორი წლის შემდეგ ჰიუგენსი სწავლას აგრძელებს „ორეინჯ კოლეჯში“ (ბრედა). ნახსენებ კოლეჯში მისი რექტორი იყო ანდრე რივეტი[25]. ეს კოლეჯი მან დაამთავრა 1649 წლის ოქტომბერში[23].
თავდაპირველად მამამისს სურდა კრისტიანი კარგი დიპლომატი გამოსულიყო, თუმცა მოგვიანების მიხვდა, რომ მის შვილს ეს სფერო არ აინტერესებდა[26].
კრისტიან ჰიუგენსი დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა ექსპერიმენტალურ სამუშაოებს. იგი ყოველთვის ცდილობდა შეემოწმებინა ყოველი თეორია თუ საკმაოდ დაუმტკიცებლად მოეჩვენებოდა. ამით იგი გამორიცხავდა ყველა მცდარ ჰიპოთეზას. ჰიუგენსი აწარმოებდა ქანქარის რხევის გამოკვლევებს. ამ კვლევის შედეგად მან დაადგინა, რომ ქანქარას კანონები მართავდა, აგრეთვე დაადგინა დამოკიდებულება ქანქარის სიგრძესა და რხევის პერიოდს შორის. მან ქანქარა საათში გამოიყენა და გახდა პირველი ქანქარიანი საათის კონსტრუქტორი.
ქანქარაზე დაკვირვების გარდა ჰიუგენსი აგრძელებდა მყარი სხეულების დინამიკის გამოკვლევებს, რომლებიც დააიწყო გალილეო გალილეიმ და დაამთავრა ისააკ ნიუტონმა, რომლებმაც მოგვცა სამი ცნობილი კანონის ფორმულირება. ჰიუგენსის დამსახურებას წარმოადგენს დაჯახების კანონებისა და ცენტრისკენული ძალის აღმოჩენა.
ჰიუგენსი ყველაზე მეტად ცნობილია, როგორც სინათლის ტალღური თეორიის ფუძემდებელი. სწორედ მან წამოაყენა ჰიპოთეზა იმის შესახებ, რომ სინათლეს აქვს ტალღური ბუნება და წარმოადგენს „ეთერის“ რხევის შედეგს. „ეთერის“ ცნება მან შემოიტანა, იმიტომ, რომ ამით შეძლებოდა აეხსნა სინათლის გავრცელება ვაკუუმში.
მანვე ახსნა სინათლის არეკვლისა და გარდატეხის მოვლენა. ამას გარდა მეცნიერს აინტერესებდა სხეულთა დრეკადობის პრობლემები, აგრეთვე ასტრონომიაც. სწორედ მან აღმოაჩინა სატურნის რგოლები.
კრისტიან ჰიუგენსი გარდაიცვალა 1695 წლის 8 ივლისს, ჰააგაში.
- სობესიაკი რ., დიდი ფიზიკოსები, გვ. 25, თბ., 1978.
_1-1">
1.1 Deutsche Nationalbibliothek Record #118639749 // ინტეგრირებული ნორმატიული ფაილი — 2012—2016.
[[:საფრანგეთის_ეროვნული_ბიბლიოთეკა|Bibliothèque_nationale_de_France]]_[http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb12192922r_BnF_authorities]:_პლატფორმა_ღია_მონაცემები_—_2011.
