Barbados
Barbados - Oraylıq Amerikada, Kishi Antil atawlarınıń Barbados atawında jaylasqan mámleket. Maydanı 430 km². Xalqı 411 mıń adam (2023-jılǵı maǵlıwmatlarǵa kóre). Paytaxtı - Brijtaun qalası.
Mámleketlik basqarıw principi
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Barbados - Ullı Britaniya basshılıǵındaǵı. Óz ara doslıq quramında ǵárezsiz mámleket. Mámleket baslıǵı - Ullı Britaniya xanzadası (koroli), hákimiyattı general-gubernator ámelge asıradı. Nızam shıǵarıwshı húkimet eki palatalı parlament; ol senat hám jıynalıs palatasınan ibarat. Atqarıwshı hákimiyattı bas ministr basshılıǵındaǵı húkimet ámelge asıradı. Bas ministrdi general-gubernator tayınlaydı hám ministrler bas ministrdiń usınısına qaray tastıyıqlanadı.
Tábiyatı
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Barbados - marjan tárizli hák taslardan quralǵan tropikalıq ataw. Jer maydanı ataw orayına qaray tekshe formasında (biyikligi 340 m ge shekem) kóterilip baradı. Arqa-shıǵısta ataw teńizge qaray tik kesilip túsedi. Ataw boyınıń qalǵan bólegindegi bos aq, aqshıl qızǵılt reń jıltır qum jaǵalardıń átirapı biyik palmalar menen qorshalǵan. Olar artınan qumshekerqamıszarlar baslanadı. Kóplegen jawatuǵın jawın jer geweklerine sińip, jer astı dáryaları hám kóllerin payda etedi; marjan hák taslar bolsa tábiyiy filtr wazıypasın óteydi.
Barbados ıqlımı tropikalıq, passatlı. Eń jıllı ayı (sentyabr) nıń ortasha temperaturası 27°, eń salqın ayı (fevral) nıń ortasha temperaturası 25°. Jıllıq jawın muǵdarı 1400 mm ge shekem. Qurǵaq máwsim (dekabr-iyun) degi tropikalıq ıssıda Atlantika okeanınan esetuǵın arqa-shıǵıs passatlı temperaturanı páseytedi, mudam jaǵımlı samal esip turadı. Barbados jaǵası hár qıylı túr hám reńdegi ósimlikler hám úlken terekler menen qorshalǵan.
Xalqı
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Tiykarǵı xalqı barbadoslıqlar. Házirgi etnikalıq quramı: afrikalıqlar (negrler) 80%, gibridler 16%, evropalıqlar 4%. Evropalıqlar arasında inglis kolonizatorlarınıń áwladları ajıralıp turadı. Olar siyasiy hákimiyattı negrlerden ibarat kópshilik qolına tapsırǵan bolsa da, mámleket ekonomikalıq turmısında elege shekem jetekshi poziciyaǵa iye. Evropalıqlar arasında "jarlı aq deneliler" dep atalǵan ayrıqsha topar bar. Olar shártnama tiykarında jallanǵan jarlı xızmetshiler hám Irlandiyadaǵı XVII ásir kóterilisleriniń quwǵın etilgen urıs qatnasıwshıları áwladları bolǵan redlegxlar bolıp tabıladı. Mámleketlik tili - inglis tili. Dinge sıyınıwshılar, tiykarınan protestantlar. Belgiya xalqınıń tıǵızlıǵı tárepinen Amerikada eń joqarı orında turadı (1 km² ge azǵana 600 adam). Jaqın waqıtqa shekem xalıqtıń tábiyiy kóbeyiwi 3% edi, húkimettiń tuwılıwdı sheklew siyasatı nátiyjesinde bul kórsetkish 1% ke tústi. Xalıqtıń yarımı - 20 jasqa jetpegen jigit qızlar. Úlken jastaǵı xalıqtıń sawatlılıǵı - 99% ti quraydı. Xalıqtıń 38% i qalalarda jasaydı.
Tariyxı
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Evropalıqlar kelgenge shekem atawda indeyclerdiń arvak hám karib qáwimleri jasaǵan. 1518-jıl Belgiyanı ispanlar oylap tapqan, 1625-jılǵa shekem Ispaniyanıń koloniyası bolǵan, sol jılı onı Angliya basıp alǵan. Kolonizatorlar bul jerde temeki hám qumshekerqamıs plantaciyaların qurıp, Afrikadan kóplegen negrlerdi keltirip isletip basladı. Az-azdan evropalıqlar azayıp, negrler kóbeyip bardı. 1834-jılda qulshılıq biykar etildi. 1961-jılda Belgiya ishki óz-ózin basqarıw huquqın aldı, 1966-jılda ǵárezsizlikke eristi. Milliy bayramı - 30-noyabr - Ǵárezsizlik kúni. 1966-jıldan Belgiya - BMSh aǵzası.
Siyasiy partiyaları hám kásiplik awqamları
[redaktorlaw | derekti redaktorlaw]Belgiya leyboristler partiyası, 1938-jılda dúzilgen; Demokratiyalıq leyboristler partiyası, 1955-jılda tiykar salınǵan; Milliy-demokratiyalıq partiya. Barbados jumısshılar awqamı, 1941-jılda tiykar salınǵan, Xalıqaralıq erkin kásiplik awqamları konfederaciyasına kiredi.