Карл Виман

Карл Виман
ағылш. Carl Wieman
Туған күні	26 наурыз 1951 (1951-03-26) (73 жас)
Туған жері	Корваллис, Орегон, АҚШ
Ғылыми аясы	физика, университет оқытушысы, зерттеуші, білім теоретигі
Жұмыс орны	Британдық Колумбия университеті Мичиган университеті Колорадо Боулдер университеті Стэнфорд университеті Біріккен зертханалық астрофизика институты
Альма-матер	Стэнфорд университеті (1977) Массачусетс технологиялық институты (1973) Корваллис қалалық мектебі
Ғылыми жетекші	Теодор Хенш
Марапаттары	Физика саласындағы Нобель сыйлығы (2001) Лоренц медалі (1998)
Сайты	https://profiles.stanford.edu/carl-wieman https://experts.colorado.edu/display/fisid_105375

Карл Уиман (ағылш. Carl Wieman; 26 наурыз 1951, Корваллис, Орегон, АҚШ) — американдық физик, 2001 жылғы «Босе — Эйнштейн конденсация процестерін және сирек газдардағы газдарды зерттеудегі жетістіктері үшін конденсат сипаттамаларының бастапқы іргелі зерттеулері» үшін физика бойынша Нобель сыйлығының лауреаты (Эрик Корнелл және Вольфганг Кеттерлемен бірлесіп). Теолог Генри Нельсон Уиманның немересі.

Өмірбаяны

Карл Уиман Н. Орра Уиман мен Элисон Уиманның бес баланың төртіншісі. Балалық шағы АҚШ-тың Орегон қаласында өтті. Уиман жетінші сыныпқа барар алдында, отбасы балаларға жақсырақ мектептерге баруға мүмкіндік беру үшін Корваллиске көшті. Корваллистің небәрі 25 мың тұрғыны болғанына қарамастан, онда Орегон мемлекеттік университеті орналасқан.

Орта мектептен кейін ол Массачусетс технологиялық институтының студенті атанады. Дәрістердің жалпы курсын аяқтағаннан кейін ол Стэнфорд университетінің Теодор Хенш кафедрасына ауысып, онда 1977 жылы диссертация қорғады. Осыдан кейін ол Анн Арбордағы Мичиган университетінде жұмыс істеді және 1979 жылы сол жерде ассистент профессор болды. Мұнда ол студент кезінде бірге жұмыс істеген Сара Гилбертпен танысады. 1984 жылы Боулдердегі Колорадо университетіне көшіп, сол кезде диссертациясын қорғаған Сара Гилбертке үйленді. 1987 жылдан бастап Колорадо Боулдер университетінің физика профессоры.

Жетістіктер

Хенш тобында Уиман сутегінің спектрлік сызықтарының толқын ұзындығын дәл өлшеумен жұмыс істеді. Оның диссертациясының тақырыбы поляризациялық спектроскопияның көмегімен 1s деңгейіндегі лэмбтік ығысуын және 1s-2s ауысуының изотоптық ығысуын өлшеу болды. Дәлдік спектроскопиядағы тәжірибесіне сүйене отырып, ол Мичиган университетінде, электроәлсіз әрекеттесу теориясымен болжанған атомдардағы жұптылықтың бұзылуын өлшеумен жұмыс істегісі келді. Ол бұл мақсаттарға сутегіден гөрі цезийдің қолайлы екенін тез түсінді. 1985 жылы сәтті өлшеулер оны ғылыми қоғамдастықтан тануға әкелді.

Осы дәл эксперименттерге байланысты 1984 жылы Уиман лазерлік салқындату және лазерлік тұзақтармен жұмыс істеді. Алғашында оны тек өлшеу әдісін жетілдірумен байланысты ғана қызықтырды. Алайда ол көп ұзамай осылайша өте төмен температурада атомдардың әрекетін зерттеуге және Бозе-Эйнштейн конденсатын шығаруға болатынын түсінді. 1995 жылы Эрик Корнеллмен бірге ол жетістікке жетті. Осы жетістігі үшін оған 2001 жылы физика бойынша Нобель сыйлығы берілді (Эрик Корнелл және Вольфганг Кеттерле бөлісті).

Марапаттар мен құрметтер

• 1990 — Гуггенхайм стипендиясы
• 1993 — Физика бойынша Эрнест Лоуренс сыйлығы
• 1994 — Американдық физикалық қоғамының Дэвиссон-Гермер сыйлығы
• 1995 — АҚШ Ұлттық ғылым академиясына сайланды
• 1995 — Оптикалық және кванттық электроника қоғамының лазерлік ғылым үшін Эйнштейн медалі
• 1996 — Американдық физика мұғалімдері қауымдастығының Рихтмайер мемориалдық сыйлығы
• 1996 — Халықаралық таза және қолданбалы физика одағының төмен температуралық физика бойынша Фриц Лондон сыйлығы
• 1996 — Америкалық ғылымды дамыту қауымдастығының Ньюкомб Кливленд сыйлығы
• 1997 — Король Фейсал халықаралық сыйлығы
• 1997 — Бонфилс-Стэнтон қорының ғылыми сыйлығы
• 1998 — Америка өнер және ғылым академиясына сайланды
• 1998 — Голландияның Корольдік өнер және ғылым академиясының Лоренц медалі
• 1999 — Оптикалық қоғамының Вуд сыйлығы
• 1999 — Американдық физика қоғамының лазерлік ғылым бойынша Шоулоу сыйлығы
• 2000 — Франклин институтының физикадан Бенджамин Франклин медалі
• 2001 — Физика бойынша Нобель сыйлығы
• 2004 — Карнеги қорының білім беруді дамыту және қолдау жөніндегі кеңесімен жыл ұлттық профессоры
• 2007 — Эрстед медалі
• 2009 — Ховард Воллум сыйлығы

Сілтемелер

• Е. А.Корнелл, К.Е. Уиман. «Сиректелген газдағы Бозе-Эйнштейн конденсациясы. Алғашқы 70 жыл және соңғы бірнеше тәжірибе». Нобель дәрісі // Физика ғылымдарының жетістіктері, 173 том, 12 шығарылым, желтоқсан 2003
• Нобель комитетінің сайтынан алынған ақпарат (ағыл.)
• Карл Уиманның ScientificBlogging.com сайтындағы блогы (ағыл.)
• Уиманның Колорадо университетіндегі басты беті (ағыл.)