Svoboda | Graniru | BBC Russia | Golosameriki | Facebook
Here naverokê

Papua Gîneya Nû

Girêdanan biguhêre
Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
Independen Stet bilong Papua Niugini
Papua Gîneya Nû
Ala Papua Gîneya Nû
(Ala)
Gotina netewî: Unity in diversity
Sirûda netewî: O Arise, All You Sons
Zimanên fermî Inglîzî, Tok Pisin


Paytext Port Moresby
9°30′Bş 147°07′Rh / 9.500°Bş 147.117°Rh / -9.500; 147.117
Bajarê mezin Port Moresby
Sîstema siyasî Monarşî
 - Keybanû
 - Serekwezîr 		Elizabeth II
James Marape
Rûerd
 - Giştî
 - Av (%)
462.840 km2
2
Gelhe
 - Giştî (2005)
 - Berbelavî
5.545.268 kes
12 kes/km2
Serxwebûn 16'ê rezberê 1975
Dirav Kina (PGK)
Dem UTC+10
Nîşana înternetê .pg
Koda telefonê +675

Papua Gîneya Nû an Papua Nûgîne an jî bi fermî Dewleta Serbixwe ya Papua Gîneya Nû (bi tok pisin: Papua Niugini; bi inglîzî: Papua New Guinea) welatekî li nîvê girava Nû Gîne ya rojhilat yê ku li Okyanûsyayê e. Dewleta Papua Gîneya Nû di sala 1975'an de serbixwe bûye.

Welatê Papua Gîneya Nû ji nîvê rojhilatê girava Nû Gîne û giravên wê yên deryayî yên li Melanezyayê pêk tê. Sînorê xwe yê bejahî tenê li rojavayê bi Endonezyayê re heye, ku ji herêmên îndonêzî yên Papua û Rojavayê Papua pêk tê. Li başûrê rojava Okyanûsa Pasîfîk heye. Cîranên din ên nêzîk Awistralya (li başûr) û Giravên Salomon (li rojhilat) in. Paytexta wê ya ku li perava wê ya başûr e, Port Moresby ye. Bi bi rûbera xwe ya qasî 462.840 km2, welat sêyemîn welatê girava herî mezin a cîhanê ye.[1]

Girav di salên 1880î de wek Gîneya Nû ya Alman li Bakur, û Herêma Brîtanî ya Papua li başûr hat parçe kirin. Tevahiya Papua Gîneya Nû ya îroyîn piştî Şerê Cîhanî yê Yekem ket bin kontrola Awistralya. Herêma Gîneya Nû ya ku bi qanûnî cûda bû, ji koloniya Alman a berê wekî erkek Yekîtiya Neteweyan hate damezrandin. Welat di dema Kampanyaya Gîneya Nû ya Şerê Cîhanî yê Duyemîn de cîhê şerên dijwar bû. Papua Gîneya Nû di sala 1975an de bi Elizabeth II wekî keybanûya xwe bû herêmek serbixwe ya Commonwealth. Ji mirina Elizabeth II di sala 2022an de, Charles III bû keyê giravê.

Qasî 840 zimanên naskirî yên Papua Gîneya Nû (îngilîzî jî di nav de) hene, ku ew dike welatê herî cihêreng ê cîhanê di warê zimanî de.[2] Di heman demê de ew yek ji welatên herî gundewar e, ku di sala 2019an de tenê %13.25 ji nifûsa wê li navendên bajaran dijîn.[3] Piraniya xelkê wê di civatên heremî (customary communities) de dijîn.[4] Her çend li gorî texmînên hukûmetê nifûsa welêt 9,4 mîlyon be jî, di kanûna 2022an de hate ragihandin ku nifûsa wê di rastiyê de nêzî 17 mîlyon bû.[5][6] Bi vî rengî Papua Gîneya Nû welatê girava Pasîfîkê ya herî qelebalix e.

Tê bawer kirin ku welat cihê gelek cureyên nebat û ajalan e, yên ku nehatine belgekirin.

Papua Gîneya Nû ji hêla Fona Diravî ya Navneteweyî ve wekî "aboriya ku pêşdikeve" tê dabeş kirin[7]; Nêzîkî 40% ê nifûsê jiyanek serbixwe bi cotkariyê derbas dikin û ne giredayî aboriya pereyê ne. ku bi awayekî nisbeten ji aboriya pereyan serbixwe dijîn.[8] Kombûnên wan ên civakî yên kevneşopî ji hêla Destûra Bingehîn a Papua Gîneya Nû ve bi fermî têne qebûl kirin, ku daxwaziya "gund û civakên kevneşopî wekî yekîneyên zindî yên civaka Papua Gîneya Nû"[9] diyar dike û girîngiya wan a domdar ji bo jiyana civaka herêmî û neteweyî diparêze.

Papua Gîneya Nû ji sala 1976an ve di Yekîtiya Neteweyên Asyaya Başûr-Rojhilatê (ASEAN) de dewleteke çavdêr e û ji bo statuya endamtiya tam serlêdana xwe kiriye.[10] Ew endamek tam a Hevbendiya Neteweyên Yekbûyî,[11] Civata Pasîfîkê, Foruma Giravên Pasîfîkê,[12] û Neteweyên Yekbûyî ye.

Çavkanî

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
  1. ^ "Which Are The Island Countries Of The World? - WorldAtlas.com". web.archive.org. 7 kanûna pêşîn 2017. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 7 kanûna pêşîn 2017. Roja gihiştinê 15 îlon 2024.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  2. ^ "Papua New Guinea | Ethnologue". web.archive.org. 22 tîrmeh 2013. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 3 tîrmeh 2013. Roja gihiştinê 15 îlon 2024.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  3. ^ "Urban population (% of total population) - Papua New Guinea | Data". web.archive.org. 20 tîrmeh 2020. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 20 tîrmeh 2020. Roja gihiştinê 15 îlon 2024.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  4. ^ "(PDF) Sustainable Communities, Sustainable Development: Other Paths for Papua New Guinea (2012) | Paul James and Victoria Stead - Academia.edu". web.archive.org. 9 tebax 2021. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 9 tebax 2021. Roja gihiştinê 15 îlon 2024.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  5. ^ "Papua New Guinea finds real population is almost double official estimates | World | The Times". web.archive.org. 6 kanûna pêşîn 2022. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 6 kanûna pêşîn 2022. Roja gihiştinê 15 îlon 2024.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  6. ^ "Subscribe to read | Financial Times". web.archive.org. 5 kanûna pêşîn 2022. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 5 kanûna pêşîn 2022. Roja gihiştinê 15 îlon 2024. {{cite web}}: Çavkanî sernavekî giştî bi kar tîne (alîkarî)CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  7. ^ "Report for Selected Countries and Subjects". web.archive.org. 1 kanûna paşîn 2016. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 1 kanûna paşîn 2016. Roja gihiştinê 15 îlon 2024.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  8. ^ Byiringo, Esdras; Jones, Maria; Kondylis, Florence; Loeser, John; Magruder, Jeremy; Ndahimana, Christophe (2020-03). "Impacts, maintenance and sustainability of irrigation in Rwanda". {{cite journal}}: Ji bo journal parametreya |journal= hewce ye (alîkarî); Nirxên tarîxê kontrol bike: |tarîx= (alîkarî)
  9. ^ "Constitution of the Independent State of Papua New Guinea". web.archive.org. 26 tebax 2012. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 26 tebax 2012. Roja gihiştinê 15 îlon 2024.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  10. ^ "Papua New Guinea keen to join ASEAN | The Brunei Times". web.archive.org. 7 adar 2016. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 7 adar 2016. Roja gihiştinê 15 îlon 2024.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  11. ^ "BBC News - Profile: The Commonwealth". web.archive.org. 9 adar 2021. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 9 adar 2021. Roja gihiştinê 15 îlon 2024.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)
  12. ^ "About Us - Forum Sec". web.archive.org. 29 kanûna pêşîn 2018. Ji orîjînalê hat arşîvkirin. Roja arşîvkirinê: 29 kanûna pêşîn 2018. Roja gihiştinê 15 îlon 2024.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (lînk)

Girêdanên derve

[biguhêre | çavkaniyê biguhêre]
Commons Li Wikimedia Commons medyayên di warê Papua Gîneya Nû de hene.
NavneteweyîNeteweyîCografîÎnsanYên din
Ji "https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Papua_Gîneya_Nû&oldid=1835385" hatiye standin.