1940
1940 (MCMXL) waor e sjrikkeljaor wat op 'ne maondag begós op de Gregoriaanse kalender.
Gebäörtenisse
[bewirk | brón bewèrke]- 30 jannewarie - De zösde Élfsjtedetoch wirt verreje.
- 5 fibberwarie - De Nederlandse regering óntsjleit de opperbevèlhöbber generaal Izaäk Reijnders. Hae wirt opgevolg door generaal Henri Winkelman.
- miert - Versjiene in Nederlandj van 't eësjte nummer van ein blaad veur homoseksuele: Levensrecht.
- 9 april - Duutsjlandj vilt Denemarke en Noorwege bènne. De Dene beje geine weersjtand, de Nore waal.
- 10 mei - Duutsje troepe valle Nederlandj, Belsj en Luxemburg bènne. Hiejdoor rake ouch dees lènj betrokke biej de Tweëde Waereldaorlog.
- 11 mei - 02.00 oer. Begin van de Duutsje aanval op de Grebbeberg.
- 11 mei - In de nach van 10 op 11 mei wirt 't Fort Eben-Emael Belsj ingenómme door Duutsje troepe die mèt zjweefvliegtuige lanje.
- 13 mei - Keuningin Wilhelmina wiek same mèt 't Nederlandse kabinet oet nao Londen.
- 14 mei - Duutsje Bómmewerpers baove Rotterdam veure ómsjtreeks 13.30 oer 't Bómbardemènt op Rotterdam oet.
- 15 mei - De Nederlandse sjtriedkrachte gaeve zich euver, mèt oetzunjering van die in Zeëlandj.
- 15 mei - De CPN besjloet óm zich tot óngergróndjse verzètsorganisatie óm te vorme, de eësjte verzètsorganisatie in Nederlandj.
- 19 mei - De Oasteriekse nazileijer Arthur Seyss-Inquart wirt beneump tot Riekscommissaris veur de bezètte Nederlande.
- 23 mei - Duutsje troepe bereike Boulogne en 't Kanaal.
- 23-28 mei - De Leiesjlaag, de ènnige echte sjlaag tösje 't Belsje en Duutsje Leger vundj plaatsj.
- 25 mei - op 't Kesjteël van Wijnendale vundj ein besjpraeking plaatsj van Koning Leopold III mèt premier Hubert Pierlot en drie anger ministers. De keuning weigert mèt de regering 't landj te verlaote en lieët de ministers weite dat hae biej zien troepe blif.
- 28 mei - 't Belsje leger capituleert. Keuning Leopold III weigert de regering te volge nao Frankriek, en blif biej zien troepe.
- 29 mei - Arthur Seyss-Inquart wirt in Den Haag geïnsjtalleerd es riekscommissaris van Nederlandj.
- 30 mei - 't Bènnevaartsjeep Rhenus 127, dat mèt ènnige doezende Belsje kriegsgevangene op waeg is nao Duutsjlandj, löp op 't Hollandsch Diep biej Willemsjtad op ein mien en zink. Meë es 200 man verdrènke.
- 31 mei In Limoges sjpruk de Belsje eësjte minister Hubert Pierlot 't parlement toe. Hae óntnump keuning Leopold alle bevoogheje.
- 1 juni tot 2 juni - Operatie Dynamo. Britte trèkke zich truk. Evacuatie oet Duunkirke.
- 10 juni - Italië verklaort de aorlog aan de geallieerde.
- 14 juni - Sjpanje bezèt de internationale zone Tanger.
- 17 juni - In Litouwe kump ein pro-Russische regering aan de mach, die Moskou "verzeuk óm te maoge waere opgenómme in de Sovjet-Unie". 't Verzeuk wirt ingewillig.
- 22 juni - Frankriek wirt gedwónge waopesjtilsjtand mèt Duutsjlandj te teikene.
- 25 juni - De Nederlandse óngerzeëboat O 13 wirt officieel es vermis besjouwd naodat 't sjeep neet trukkaom van ein patrouille op de Noordzeë.
- 27 juni - 't Communistische Volksdagblad wirt es eësjte Nederlandse gezèt door de Duutsje verbaoje, naodat 't zich de veurige daag neet aan de censuurveursjrifte hèj gehawwe.
- 29 juni - Ein aantal Nederlanders protesteert zjwiegend taenge de "nieuwe orde" door op de verjaordaag van prins Bernhard ein witte anjer te drage.
- 29 juni - Èngelsje troepe valle Italiaanse sjtriedkrachte in Noord-Afrika aan.
- 10 juli - Begin van de Slaag óm Èngelandj, (Battle of Britain): Duutsje bómbardemènte op Èngelandj, sjtried tösje Èngelandj en Duutsjlandj óm controle van 't lóchruum.
- 20 juli - De NSB'er Meinoud Rost van Tonningen nump es 'Kommissar für die marxistischen Parteien' 't geboew van De Arbeiderspers in bezit. Directeur Y.G. van der Veen pleeg zelfmoord.
- 25 juli - Frans Goedhart begint mèt de 'Nieuwsbrief van Pieter 't Hoen', later es de illegale gezet Het Parool oetgegaeve.
- 28 juli - Radio Oranje begint zien oetzendinge.
- 3 augustus - In Londen versjient 't eësjte nummer van Vrij Nederland.
- 13 augustus - Begin van de 'Operatie Adelaar' door de Duutsje Luftwaffe in 't Britse lóchruum.
- 31 augustus - Eësjte oetgaaf van Vrij Nederland.
- 11 september - NSB-leider Mussert belas ónger Duutsje drök Henk Feldmeijer mèt de oprichting en de leiding van ein Nederlandsche SS.
- Japanse troepe bezètte Indochina.
- 13 september - Italiaanse troepe valle vanoet Libië Egypte bènne: 't Midde-Oaste wirt betrokke in de Tweëde Waereldaorlog.
- 27 september - Josukè, Ciano en Von Ribbentrop sjlete 't Driemogendhedenpact.
- 16 oktober - 't Getto van Warschau weurt opgeriech
- 23 oktober - Óntmoeting tösje Hitler en de Sjpaanse generaal Franco in Hendaye (Frankriek).
- 1 november - 't Japanse sjlaagsjeep Musashi wirt op de sjeepswerf van Nagasaki in alle sjtilde te water gelaote. De Musashi waas 't groatste sjlaagsjeep oats geboewd.
- 4 november - Sjpanje annexeert de internationale zone van Tanger, die 't op 14 juni 1940 bezat haet.
- 5 november - Roosevelt wirt veur de derde achtereinvolgende keër gekaoze tot president van de Vereinigde Sjtate.
- 11 november - De Èngelsje Middellandjse Zeëvloot brink drie van de zös Italiaanse sjlaagsjepe tot zinke. De Italiaanse vloot is in feite oetgesjakeld.
- 7 december - Duutsjlandj begint de Blitz op Londen. Gedoerende de aanhawwende bómbardemènte sjoele 177.000 luuj waeke lank in de óngergróndjse sjtations van de underground. 30.000 luuj vènje de doad, 100.000 hoeze en ein derde deil van Londen wirt verrinneweert, veural in de wiek East End.
- 23 december - Winston Churchill rich zich in ein radio-rede rechsjtreeks tot 't Italijaanse volk en hilt hun veur dat Mussolini hun in eine aorlog mèt Groat-Brittannië dreig te sjtorte, terwiel d'r traditioneel hechte vrundjsjapsbènj tösje de tweë lènj besjtaon.
Nobelprieze
[bewirk | brón bewèrke]De Nobelprieze woorte dit jaor neet touwgekind.
Gebore
[bewirk | brón bewèrke]- 4 jannewarie - Pim de la Parra, Surinaams-Nederlands filmregisseur
- 4 jannewarie - Gao Xingjian, Chinees sjriever en Nobelprieswinnaer
- 7 jannewarie - Teun Koolhaas, Nederlands architect en sjtedeboewköndige (euverleje 2007)
- 19 fibberwarie - Smokey Robinson, Amerikaanse zenger
- 23 fibberwarie - Peter Fonda, Amerikaanse acteur en regisseur ("Easy Rider")
- 24 fibberwarie - Denis Law, Sjots voetballer
- 28 fibberwarie - Mario Andretti, Amerikaanse autocoureur
- 29 fibberwarie - Sonja Barend, Nederlandse tv-presentatrice
- 29 fibberwarie - Bartholomeus I, patriarch van Constantinopel
- 6 miert - Gerard Cox, Nederlandse zenger en acteur ("'t Is weer voorbij die mooie zomer")
- 12 miert - Al Jarreau, Amerikaanse zenger
- 16 miert - Bernardo Bertolucci, Italiaanse filmregisseur (gestorve 2018)
- 16 miert - Jan Pronk, Nederlandse politicus (PvdA) en minister
- 26 miert - Nancy Pelosi, Amerikaanse politica
- 12 april - Herbie Hancock, Amerikaanse jazzpianist
- 16 april - Margaretha II, keuningin van Denemarke
- 20 april - Jan Cremer, Nederlandse sjriever ("Ik, Jan Cremer")
- 25 april - Al Pacino, Amerikaanse acteur
- 4 mei - Robin Cook, Amerikaanse sjriever van medische thrillers
- 8 mei - Ricky Nelson, Amerikaanse zenger (euverleje 1985)
- 11 mei - Frans Molenaar, Nederlandse couturier
- 19 mei - Jan Janssen, Nederlandse fitserenner, winnaer van de Runj van Frankriek 1968
- 24 mei – Joseph Brodsky, Russische sjriever
- 7 juni - Tom Jones, Britse zenger
- 8 juni - Nancy Sinatra, Amerikaanse zangeres ("These Boots Are Made For Walkin'")
- 16 juni - Hans Dorrestijn, Nederlandse cabaretier en sjriever
- 23 juni - Wilma Rudolph, Amerikaanse atlete en olympisch kampioen (euverleje 1994)
- 4 juli - Tonny Eyk, Nederlandse pianis en compenis
- 7 juli - Ringo Starr, Britse drummer van The Beatles
- 27 juli - Sjoukje Hooymaayer, Nederlandse actries (gestorve 2018)
- 2 augustus - Will Tura, Vlaamse zenger
- 29 augustus - Wim Ruska, Nederlandse judoka en Olympisch kampioen
- 18 september - Frankie Avalon, Amerikaanse acteur en rock-'n-roll-zenger
- 23 september - Hans Couzy, Nederlandse militair (gestorve 2019)
- 23 september – Brûni Heinke, Nederlandse actrice
- 27 september - Benoni Beheyt, Belsje fitserenner
- 9 oktober - John Lennon, Britse muzikant van ónger meë The Beatles (vermaord in 1980)
- 14 oktober - Sir Cliff Richard, Britse zenger
- 21 oktober - Anne Wil Blankers, Nederlandse actrice
- 21 oktober - Manfred Mann, Britse zenger
- 23 oktober - Pelé, Braziliaanse voetballer
- 7 november - Klaas Nuninga, Nederlandse voetballer en sjportbesjtuurder
- 13 november - Joan Haanappel, Nederlandse könssjaatsster
- 18 november - Peter Delahay, Nederlandse astroloog
- 20 november - Chiem van Houweninge, Nederlandse acteur en sjriever van televisieseries
- 25 november - Jan Jongbloed, Nederlandse voetbalkeeper
- 25 november - Percy Sledge, Amerikaanse soulzenger ("When a man loves a woman")
- 27 november - Bruce Lee, oasterse vechsjport-acteur (euverleje 1973)
- 29 november - Denny Doherty, Amerikaanse zenger van de groep The Mamas and the Papas (euverleje 2007)
- 1 december - Richard Pryor, Amerikaanse acteur en komiek (euverleje 2005)
- 12 december - Dionne Warwick, Amerikaanse zangeres
- 14 december - Mient Jan Faber, Nederlandse vredesactivis en secretaris van het IKV
- 21 december - Frank Zappa, Amerikaanse rockmusicus en componis (euverleje 1993)
- 26 december - Harmen Siezen, Nederlandse nuujslaezer van 't NOS-journaal
- 29 december - Peter Koelewijn, Nederlands producer en zenger ("Kom van dat dak af")
Gestorve
[bewirk | brón bewèrke]- 16 miert - Selma Lagerlöf (81), Zjweedse sjriefster
- 26 miert - Spiridon Louis (67), Griekse marathonluiper en Olympisch kampioen (1896)
- 28 april – Rob Graafland, Limburgse beeldend kunstenaer
- 23 mei - Andrej Rimski-Korsakov (61), Russische musicoloog
- 26 mei - Wilhelm van Pruisen (33), Duutsje prins
- 28 mei - Frederik Karel van Hessen (72), Finse keuning
- 21 juni - Hendrik Marsman (40), Nederlandse dichter
- 29 juni - Paul Klee (60), Duutsj-Zjwitserse kunssjilder
- 1 juli - Ben Turpin (70), Amerikaanse slapstickkemiek
- 15 juli - Robert Wadlow (22), Amerikaan, langste miensj oats
- 5 augustus - Frederick Cook (75), Amerikaanse noordpoolreiziger
- 16 augustus - Henri Desgrange (75), Franse organisator van de Tour de France
- 18 augustus - Walter Chrysler (65), Duutsj-Amerikaanse autofabrikant
- 21 augustus - Leon Trotski (60), Russische revolutionair en politicus
- 24 augustus - Paul Nipkow (80), Duutsje oetvènjer en televisiepionier
- 9 november - Neville Chamberlain (71), Britse premier van 1937 pès 1940
- 11 november - Karel Frederik Wenckebach (76), Nederlandse hoagleëraar genaeskunde
- 16 december – Eugène Dubois, Nederlandse anatoom en geoloog