Lûnäio Gregorian
ZE
|
Quésta pàgina a l'é scrîta in léngoa zenéize
 A Grafîa adeuviâ a l'é quélla de l'Académia Ligùstica do Brénno |
O Lunâio Gregoriàn o l'é o lunâio ciù dêuviòu into móndo. O sò nomme o vêgne da-o pàppa Grigheu XIII che o l'à introdûto o 4 d'òtôbre do 1582 co-a bólla papâle inter gravissimas promulgâ a vìlla Mondragónde, e o l'é unn-a modificaçion do lunâio Giulian e do Lunâio de l'Êra Crestiànn-a, dêuviæ prìmma d'alôa.
Stöia
[modìfica | modìfica wikitèsto]Dionìggi o Picìn, abòu do sécolo VI, o l'é l'inventô do Lunâio de l'Êra Crestiànna. Segóndo a convençión (òrmâi acetâ, ànche se di càlcoli recénti àn spostòu a nàscita de Crìsto de quæxi 6 ànni inderê), Crìsto o l'é nasciûo a-i 25 de dexénbre de l'1 prìmma de Crìsto, e sètte giórni dòppo comensâva l'ànno 1 dòppo Crìsto. In ànno "0" (zêro) o no l'existéiva, ni o Dionìggi o Picìn o poéiva prevédilo - perché o 0 (zêro) inta série di nùmeri o l'é stæto introdûto sécoli dòppo da-o Fibonàcci – ni d'âtra pàrte se poéiva fisâ a nàscita de Crìsto inte 'n ànno "0" (zêro) ch'o no l'existéiva.
O Lunâio do Giùlio Cézare riformòu, con l'introduçión de l'ànno bizestîle ògni 4 ànni, o no l'àiva do tùtto rizòlto a diferénsa fra l'ànno solâre e l'ànno civîle, perché no l'êa stæto calcolòu che l'ànno solâre o duâva quæxi 11 menûti e 9 segóndi in ciù che quéllo civîle. Sta diferénsa, scibén che picìnn-a, a formâva ògni 128 ànni 'n giórno intrêgo, co-o caozâ a retrocesción di equinòççi into Lunâio civîle.
O Concìlio de Nicêa, rionîo into 325, o s'é réizo cónto che l'equinòçio de Primavéia, ch'o l'aviæ dovûo êse a-i 25 de màrso, o l'êa in realtæ retrocèsso a-i 21 de màrso. O no l'ê 'n problêma da pöco, perché, segóndo l'ûzo, a Pàsqua crestiànn-a (e tùtte e fèste litùrgiche dòppo) a l'ê stabilîa in bâze a l'equinòçio de Primavéia.
Àn provòu inte vàrri mòddi pe corêze o Lunâio Giuliàn. O Rugêro Bacó (Rugê) ascì o l'à fæto 'na propòsta de coreçión. Into Concìlio de Costànsa (1417) e into Concìlio de Baxilêa (1434) l'é stæto prezentòu di progètti de rifórma. O se n'é òcupòu ascì, into 1476, o Gioâne Müller dîto o Rêgiomontàn. Into Concilio Lateranénse (1513-1517) l'é stæto ezaminòu di stùddi de matemàtichi avoxæ. O pàppa Grighêu XIII o l'à institoîo 'na comisción de brâvi astrònomi, teòloghi e matemàtichi e l'é stæto aprovòu, pi-â sò ciaréssa e a sò senplicitæ, o càlcolo do Loîgi Gìglio, in matemàtico calabréize mòrto da pöco, i quæ stùddi són stæti prezentæ da sò fræ Tögno. In pöche paròlle a rifórma a prevedéiva:
- Ripristinâ a-i 21 de màrso l'equinòçio de Primavéia ch'o l'éa scugiòu a l'11 de màrso, co-o levâ inte l'ànno 1582 dêxe giórni a-o méize d'òtôbre.
- Consciderâ no bizestîli pò-u futûro i ànni secolæ che no se poéivan divìdde pe 400.
A despêto de ste fondamentâli coreçioìn, mànco o Lunâio Gregoriàn o l'é perfètto, perché l'ànno civîle o dûa 24 segóndi in ciù de l'ànno solâre: ma doviàn pasâ bén 3.500 ànni da-o 1582 prìmma che st'ecedénsa chi a devénte 'n giórno intrêgo.
Duâta di méizi
[modìfica | modìfica wikitèsto]O Lunâio Gregoriàn o gh'à 365 ò 366 giorni e o l'é fæto de dozze meixi de duâta despægia:
- zenâ, de 31 giórni
- frevâ, de 28 giórni (29 se l'ànno o l'é bizestîle)
- màrso, de 31 giórni
- arvî, de 30 giórni
- màzzo, de 31 giórni
- zùgno, de 30 giórni
- lùggio, de 31 giórni
- agósto, de 31 giórni
- seténbre, de 30 giórni
- òtôbre, de 31 giórni
- novénbre, de 30 giórni
- dexénbre, de 31 giórni
A rifórma gregoiànn-a
[modìfica | modìfica wikitèsto]A rifórma gregoiànn-a, ch'a coménsa da-o 1582, a l'à fæto dónca sâtâ i giórni da-i d'òtôbre a-i 14 d'òtôbre. Són restæ bizestîli tùtti i ànni çentenâi che se poéivan divìdde perfetaménte pe 400 ò sæ o 1600, o 2000 ecétera; in càngio no êan ciù bizestîli o 1700, o 1800, o 1900 ecétera. Ma a rifórma a l'é stæta realizâ da vàrri Stâti in órdine spantegòu, co-o sâtâ ascì grùppi de giórni divèrsci. Inta Svìsera, prezénpio, i Cantoìn se són conportæ in mòddo despægio fra de lô e àn aplicòu a rifórma levàndo grùppi de giórni divèrsci e inte ànni despægi.
| Stâto | Ànno d'inìçio 1° zenâ [1] |
Adoçión do nêuvo calendâio |
Nòtte |
|---|---|---|---|
| Sâcro Inpêro Romàn | 1544 | 1582 | |
| Spàgna, Portogàllo | 1556 | 1582 | |
| Prùscia, Danemàrca, Norvéggia | 1559 | 1700 | |
| Svéçia | 1559 | 1753 | |
| Frànsa | Edìtto de Roussillon 1567 | 1582 | |
| Paixi Basci | 1576 | 1582 | [2] |
| Lorénn-a | 1579 | 1760 | |
| Zelàndia (Pàixi Bàsci) | 1583 | 1582 | |
| Danemàrca (levòu Pàixi Bàsci e Zelàndia) |
1583 | 1700 | |
| Scòsia | 1600 | 1752 | |
| Rùscia | 1700 | 1918 | |
| Granducâto de Toscànn-a | 1750 | 1582 | [3], [4], [5] |
| Inghiltæra (levòu a Scòsia) | 1752 | 1752 | |
| Repùbrica de Venéçia | 1522 | 1582 | |
| Sèrbia | 1804 | 1918 | |
| Inpêro òtomàn (Turchîa) | 1918 | 1917 |
Nòtte
[modìfica | modìfica wikitèsto]- ↑ (EN) Mike Spathaky, Old Style and New Style Dates and the change to the Gregorian Calendar: A summary for genealogists, in sce cree.name. URL consultòu o 17 agòsto 2024.
- ↑ Decrêto do 16 zûgno 1575. c.f. (DE) Hermann Grotefend, "Osteranfang" (Easter beginning), Zeitrechnung de Deutschen Mittelalters und der Neuzeit (Chronology of the German Middle Ages and modern times), 1891-1898.
- ↑ (IT) Alexandre Dumas, Storia del governo della Toscana: sotto La casa de' Medici', Milàn, Borroni e Scotti, 1845, p. 201.
- ↑ (IT) Il calendario fiorentino, in sce florencewithguide.com. URL consultòu o 17 agòsto 2024.
- ↑ (IT) Lorenzo Cattini, Legislazione toscana raccolta e illustrata, vol. 10, Firénse, Stamp. Albizziniana, 1804, p. 208.
Âtri progètti
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Lûnäio Gregorian
| Contròllo de outoritæ | LCCN (EN) sh85018834 · GND (DE) 4158128-3 · BNF (FR) cb11952374r (data) |
|---|