Czesław Martyniak

Czesław Martyniak

portret pędzla Zbigniewa Kotyłły
Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	24 maja 1906 Lublin
Data i miejsce śmierci	23 grudnia 1939 Lublin
doktor habilitowany nauk prawnych
Alma Mater	Uniwersytet Lwowski
Doktorat	1931 1933
Habilitacja	1939 Uniwersytet Jagielloński
wykładowca akademicki
Uczelnia	Uniwersytet Lwowski Katolicki Uniwersytet Lubelski

Czesław Martyniak (ur. 24 maja 1906 w Lublinie, zm. 23 grudnia 1939 tamże) – polski filozof i prawnik, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, działacz akademicki, sportowiec, rozstrzelany w czasie Sonderaktion Lublin.

Życiorys

Syn Stanisława Martyniaka i Leokadii z Wasilewskich. Należał do szkolnej drużyny harcerskiej. Maturę zdał w 1924 w Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego w Lublinie. W tym samym roku zapisał się na Wydział Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych na Uniwersytecie Lubelskim. W okresie studenckim brał czynny udział w życiu akademickim, angażując się w ruch katolicko-społeczny, reprezentowany wówczas m.in. przez Stowarzyszenie Katolickiej Młodzieży Akademickiej „Odrodzenie”, którego ojcem duchowym w Lublinie był ks. prof. Antoni Szymański - rektor KUL, gdzie w roku akademickim 1925/26 ( m.in. z późniejszym Prymasem Polski Stefanem Wyszyńskim - kierownikiem sekcji narodowej oraz Heleną Janczewską - kierowniczką sekcji zagadnień kobiecych, późniejszą żoną jego brata stryjecznego, działacza akademickiego Zygmunta Martyniaka) był kierownikiem sekcji filozoficzno-religijnej. Studia prawnicze ukończył w 1928 na Wydziale Prawa i Nauk Ekonomiczno–Społecznych KUL, tytuł magistra prawa uzyskał natomiast na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie (w tym czasie KUL nie miał jeszcze pełnych uprawnień do nadawania tytułów i stopni naukowych). Będąc studentem prawa interesował się filozofią i za zgodą Senatu Uczelni studiował jednocześnie oba kierunki. Zaliczył 3 lata studiów filozoficznych, które - dzięki stypendium - kontynuował w Institut Catholique, gdzie w 1929 uzyskał tytuł licencić en pholosophia, a w 1931 na podstawie rozprawy „Le Fondement objectif du droit d'apres Saint Thomas d'Aquin” i złożonych summa cum laude egzaminów - stopień doktora z filozofii. Był uczniem Jacquesa Maritaina. W czasie pobytu we Francji opublikował w ,,Revue de Philosophie” (1930) rozprawę „La Definition Thomiste de la roi." Odbył także studia uzupełniające (specjalistyczne) na Uniwersytecie Sorbona w Paryżu. Po powrocie do kraju uzupełnił egzaminy w zakresie nauk ekonomicznych i uzyskał tytuł magistra ekonomii na KUL. Jesienią 1930 r. został powołany na stanowisko starszego asystenta przy Katedrze Teorii i Filozofii Prawa na Wydziale Prawa i Nauk Ekonomiczno-Społecznych KUL, a ówczesny rektor ks. prof. Antoni Szymański, kierownik Katedry Socjologii, powierzył mu jednocześnie prowadzenie wykładów z socjologii. W 1933 obronił doktorat z prawa na Uniwersytecie Jana Kazimierza i objął stanowisko zastępcy profesora na Wydziale Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych oraz na Wydziale Nauk Humanistycznych KUL.

Czesław Martyniak krytykował czystą teorię prawa Hansa Kelsena oraz koncepcję normy podstawowej (Grundnorm). Wychodził z założeń personalizmu i neotomizmu. Stał na gruncie nauki katolickiej, wierzył w istnienie Boga, a osoba ludzka jako istota rozumna i wolna miała mieć, jego zdaniem, dwa cele istnienia: ziemski, czyli osiągnięcie doskonałości doczesnej i wieczny – połączenie się z Bogiem. Prawo w takim razie miało afirmować człowieka jako istotę rozumną i wolną. Prawo wieczne (lex aeterna) objawionego Boga miało być zaś źródłem prawa naturalnego i prawa pozytywnego. Problematyce tej poświęcił wiele artykułów i rozpraw. Krytycznej analizie poddał pozytywizm prawniczy w obszernej pracy ,,Moc obowiązująca prawa a teoria Kelsena" (1938). Na podstawie tej pracy w 1939 na Uniwersytecie Jagiellońskim odbyło się jego kolokwium habilitacyjne, w efekcie którego Rada Wydziału Prawa UJ nadała mu stopień docenta, będący wówczas odpowiednikiem obecnego stopnia doktora habilitowanego. W 1939 w Księdze pamiątkowej ku czci bpa Leona Fulmana ukazała się jego rozprawa „Problem filozofii prawa”. Była to zapowiedź większej pracy, która miała być poświęcona prawu naturalnemu, a ukazała się dopiero w 1949 w opracowaniu jego ucznia J. Kalinowskiego.

po prawej prof. Czesław Martyniak z bratem stryjecznym Zygmuntem Martyniakiem ok. 1925 w Lublinie

W jego życiu bardzo ważna była aktywność sportowa. Uprawiał wiele dyscyplin - piłkę nożną, łyżwiarstwo, tenis, narciarstwo i sporty wodne. Był pierwszym prezesem Akademickiego Związku Sportowego KUL, a także wielokrotnie reprezentował barwy AZS w rozgrywkach międzyuczelnianych. Powołany został przez władze Uczelni na kuratora AZS, a funkcję tę sprawował do wybuchu wojny. W latach 30. XX w. zaliczany był do najlepszych tenisistów okręgu lubelskiego. Największe sukcesy odnosił w grze deblowej, grając ze swym bratem stryjecznym Zygmuntem Martyniakiem. Obecnie na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim organizowane są rozgrywki tenisowe imienia prof. Czesława Martyniaka - MARTYNIAK CUP. W 1934 był w gronie fundatorów pucharu im. dr Jana Arnsztajna, zawodnika i propagatora gry w tenisa ziemnego.

We wrześniu 1939 na polecenie władz miasta, podobnie jak inni mężczyźni zdolni do noszenia broni, opuścił Lublin (zostawiając w nim rodzinę). Wrócił 17 września do miasta zajętego już przez Niemców. W związku ze zbliżającym się terminem rozpoczęcia roku akademickiego ks. rektor Antoni Szymański (aresztowany 9 listopada 1939) zwołał naradę profesorów w sprawie wznowienia działalności KUL. Część profesorów zdecydowała się zostać i podjąć wykłady. Czesław Martyniak wierny idei Uniwersytetu „Deo et Patriae”, był wśród nich. 10 listopada 1939 miał ostatni wykład a 11 listopada nastąpiło aresztowanie wszystkich pozostałych na Uczelni profesorów (m.in. prorektora KUL Ignacego Czumę), jako tzw. zakładników w związku ze świętem Niepodległości. Został rozstrzelany 23 grudnia 1939 na starym cmentarzu żydowskim przy ulicy Siennej w Lublinie, wraz z dziewięcioma innymi przedstawicielami lubelskiej inteligencji i dwoma młodocianymi przestępcami kryminalnymi (dla zachowania pozorów) w ramach akcji Sonderaktion Lublin, wymierzonej w elitę społeczną i intelektualną Lublina. Zostawił żonę Alinę z Borkowskich (poślubioną w 1934) oraz dwie córki: Birutę i Bożenę.

Bibliografia jego publikacji obejmuje ok. 24 pozycje (w tym 4 monografie) oraz kilkanaście recenzji na łamach „Prądu” i „Ruchu Prawniczego, Ekonomicznego i Socjologicznego”. Drukiem (również pośmiertnie) ukazały się m.in.:

• Moc obowiązująca prawa a teoria Kelsena, TN KUL, Lublin 1938.
• Obiektywna podstawa prawa według św. Tomasza z Akwinu, TN KUL, Lublin 1949.
• Problem filozofii prawa: filozofia prawa, jej przedmiot, metoda i podział, TN KUL, Lublin 1949.

W XXI w. wydano zbiór jego prac pod redakcją Rafała Charzyńskiego i Moniki Wójcik, a Bogdan Szlachta w 2001 opracował zbiór „Obiektywna podstawa prawa. Wybór pism Czesława Martyniaka, Antoniego Szymańskiego i Ignacego Czumy".

Koledzy ze studiów wspominali go, że „był szczupłym brunetem średniego wzrostu, miał duże oczy i wyraziste rysy twarzy. Bardzo dobrze zapowiadał się jako uczony. Miał przyjemny głos i atrakcyjnie wykładał”.

Bibliografia

• Łuszczyńska M., Filozofia prawa Czesława Martyniaka, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2008.

Linki zewnętrzne

• Dzieła Czesława Martyniaka w bibliotece Polona