Język tetum
Obszar |
Timor Wschodni, Indonezja (głównie wyspa Timor) | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Liczba mówiących |
750–800 tys. | ||||||
Pismo/alfabet | |||||||
Klasyfikacja genetyczna | |||||||
| |||||||
Status oficjalny | |||||||
język urzędowy | Timor Wschodni | ||||||
Organ regulujący | Narodowy Instytut Językoznawstwa | ||||||
Ethnologue | 5 rozwojowy↗ | ||||||
Kody języka | |||||||
ISO 639-2 | tet | ||||||
ISO 639-3 | tet | ||||||
IETF | tet | ||||||
Glottolog | tetu1245 | ||||||
Ethnologue | tet | ||||||
BPS | 0119 2 | ||||||
WALS | ttn | ||||||
SIL | tet | ||||||
Występowanie | |||||||
Tetun-Dili w Timorze Wschodnim | |||||||
W Wikipedii | |||||||
| |||||||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Język tetum (lia-tetun, tetun) – język austronezyjski używany głównie w Timorze Wschodnim, gdzie wraz z portugalskim jest objęty statusem języka urzędowego[1]. Szacunkowo posługiwać się nim może ok. 750–800 tys. osób. Jest używany także w Indonezji (szczególnie w indonezyjskiej części wyspy Timor – Timorze Zachodnim).
Tetum dzieli się na cztery główne dialekty: Tetun-Dili lub Tetun-Prasa, którym posługuje się ludność zamieszkująca Dili i okolice, Tetun-Terik, którym posługuje się ludność południowo-wschodniej części Timoru Wschodniego, Tetun-Belu, którym posługuje się ludność zamieszkująca tereny od cieśniny Ombai po morze Timor, oraz Nana’ek, którym posługuje się ludność Metinaro. W dialekcie Tetun-Dili szczególnie mocno są zaznaczone wpływy języka portugalskiego. Według Ethnologue jest to odrębny język kreolski[2]. Dialekt ten jest zrozumiały na całym terytorium Timoru Wschodniego – pełni funkcję krajowej lingua franca[1]. W powszechnym użyciu jest także język indonezyjski[1].
Kościół katolicki przyjął tetum jako język liturgiczny[3][4].
Fonologia
[edytuj | edytuj kod]W taki oto sposób przedstawia się zasób samogłoskowy języka tetum:
przednie | centralne | tylne | |
---|---|---|---|
przymknięte | i | u | |
średnie | e | o | |
otwarte | ä |
W języku tetum /a/ /i/ oraz /u/ wymawia się stosunkowo niezmiennie, natomiast na wymowę /e/ i /o/ mają wpływ głoski, którymi są otoczone. Przykładowo ich dźwięk jest nieco wyższy, kiedy w następnej sylabie znajdują się głoski /u/ lub /i/[5].
Gramatyka
[edytuj | edytuj kod]- Osobny artykuł:
Tetum nie jest językiem fleksyjnym, czym odróżnia się np. od wielu języków indoeuropejskich. W gramatyce tetum występuje jednak szereg reguł zapożyczonych bezpośrednio z języka portugalskiego.
Słownictwo
[edytuj | edytuj kod]Tetum jest językiem malajsko-polinezyjskim, co powoduje, że jego podstawowe słownictwo wywodzi się właśnie ze rdzeni austronezyjskich. Jednak w ciągu wieków tetum przejął bardzo wiele słów z języka portugalskiego, np.:
- aprende – uczyć się (od aprender);
- eskola – szkoła (od escola);
- istoria – historia (od historia);
- paun – chleb (od pão)[6].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Tyler M. Heston , The segmental and suprasegmental phonology of Fataluku, praca doktorska, University of Hawaiʻi at Mānoa, 2015, s. 2–3, OCLC 1257952306 [dostęp 2020-03-10] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-05] (ang.).
- ↑ M. Paul Lewis , Gary F. Simons , Charles D. Fennig (red.), Tetun Dili, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [dostęp 2020-03-10] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-01] (ang.).
- ↑ Kerry Taylor-Leech , The language situation in Timor-Leste, [w:] Robert B. Kaplan, Richard B. Baldauf jr. (red.), Language Planning in the Asia Pacific: Hong Kong, Timor-Leste and Sri Lanka, Abingdon–New York: Routledge, 2011, s. 92–159, DOI: 10.4324/9781315873459, ISBN 978-0-415-61851-9, ISBN 978-1-315-87345-9, ISBN 978-1-317-98179-4, OCLC 1053715502 [dostęp 2022-08-25] (ang.).
- ↑ Kerry Taylor-Leech , The language situation in Timor-Leste, „Current Issues in Language Planning”, 10 (1), 2009, s. 1–68, DOI: 10.1080/14664200802339840, ISSN 1466-4208 (ang.).
- ↑ Geoffrey Hull: Tetum, Language Manual for East Timor. Academy of East Timor Studies, Faculty of Education & Languages, University of Western Sydney, Macarthur, 1999. (ang.).
- ↑ A Traveller’s Dictionary in Tetun-English and English-Tetun.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- National Institute of Linguistics, National University of East Timor. asianlang.mq.edu.au. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-19)]. (ang.).
- Gramatyka jęz. tetum. vcsymposium.massey.ac.nz. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-04-20)]. (ang.).