Język urak lawoi’
| Obszar | |||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
5 tys. (2012) | ||
| Pismo/alfabet | |||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| |||
| Status oficjalny | |||
| UNESCO | 3 zdecydowanie zagrożony↗ | ||
| Ethnologue | 7 wypierany↗ | ||
| Kody języka | |||
| ISO 639-3 | urk | ||
| IETF | urk | ||
| Glottolog | urak1238 | ||
| Ethnologue | urk | ||
| WALS | url | ||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Język urak lawoi’ (basa Urak Lawoi’)[1] – język austronezyjski używany na wyspach u zachodniego wybrzeża Tajlandii, przez lud Urak Lawoi’. Według danych z 2012 roku posługuje się nim 5 tys. osób[2]. Terytorium tego języka obejmuje obszar od wyspy Phuket na północy po grupę wysp Adang na południu[3][4].
Należy do grupy języków malajskich, w klasyfikacji Ethnologue stanowi część tzw. makrojęzyka malajskiego[2]. Bywa też rozpatrywany jako odmiana (dialekt) języka malajskiego[5][1]. Pod względem słownictwa jest stosunkowo bliski innym językom malajskim. Zmiany dźwiękowe sprawiają jednak, że nie jest dobrze zrozumiały dla użytkowników standardowych odmian malajskiego z Malezji i Indonezji[6].
W urak lawoi’ występują zapożyczenia z różnych źródeł, takich jak tajski (właściwy), południowotajski i odmiany malajskiego[7]. Stwierdzono także obecność anglicyzmów, wśród których są zarówno zapożyczenia bezpośrednie, jak i wyrazy użyczone przez malajski[8][9]. Istnieje spora grupa leksyki pochodzącej z języków indyjskich (w tym sanskrytu), charakterystycznej dla języków malajskich[10][11]. Silnie ograniczony jest natomiast zasób zapożyczeń arabskich i perskich, zaczerpniętych zapewne z źródła malajskiego; ludność Urak Lawoi’ nie uległa bowiem islamizacji[12]. Urak lawoi’ nie jest językiem tonalnym, lecz cechę tonalności zachowują pewne pożyczki tajskie[13].
Zidentyfikowano trzy główne odmiany: dialekty wyspy Phuket (dwie odmiany: starszych i młodszych użytkowników) oraz dialekt z wysp Adang (południowy), które różnią się m.in. cechami fonologii[4][14]. Do tego pierwszego obszaru dialektalnego włączono też wyspy Phi Phi[15]. Dodatkowo istnieją pewne różnice językowe między miejscowościami[4]. W języku młodszego pokolenia zaznaczyły się wpływy składni tajskiej[14]. Według innej propozycji (J.Y. de Groot) można wyróżnić następujące dialekty: północny (wyspa Phuket), centralny (wyspy Lanta) i południowy (wyspy Lipe i Adang). Odmianę prestiżową i de facto standard stanowi dialekt północny[16]. Wszystkie odmiany są wzajemnie zrozumiałe[14][16].
Ludność Urak Lawoi’ bywa mylona z Mokenami, użytkownikami języka moken[17]. Są to jednak odrębne grupy etniczne, a urak lawoi’ to język wyraźnie bliższy malajskiemu[18][19]. Nazwa „Urak Lawoi’” oznacza „ludzie morza” (por. mal. orang laut)[3][20]. Tajskie określenia tej grupy etnicznej to chao le (ชาวเล) i chao nam (ชาวน้ำ); obie nazwy są też odnoszone do Mokenów i Moklenów[21].
Odnotowano zanik języka urak lawoi’ i rodzimej kultury[22]. Jest wypierany przez języki tajski i malajski[2][20]. Tajski bywa przekazywany jako język pierwszy[23][24].
Od lat 60. XX w. badania wśród Urak Lawoi’ prowadził misjonarz i językoznawca D.W. Hogan, który doprowadził do wypracowania ortografii urak lawoi’ i rozwoju literatury w tym języku[25][26]. Dostępne publikacje lingwistyczne obejmują materiały gramatyczne i słownikowe (1988)[27] oraz opis gramatyki (1999)[28].
Służy zasadniczo jako język mówiony[16]. Bywa zapisywany pismem tajskim lub alfabetem łacińskim; powstało szereg materiałów alfabetyzacyjnych dla ludności Urak Lawoi’[20].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b de Groot 2012a ↓, s. 10.
- ↑ a b c David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Urak Lawoi’, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2021-08-16] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-05] (ang.).
- ↑ a b Anderbeck 2012 ↓, s. 271.
- ↑ a b c Hogan i Pattemore 1988 ↓, s. 1.
- ↑ Steinhauer 2008 ↓.
- ↑ de Groot 2012b ↓, Abstract.
- ↑ Steinhauer 2008 ↓, s. 122, 138–139.
- ↑ de Groot 2012a ↓, s. 117–118.
- ↑ de Groot 2012b ↓, Influence from Bahasa Malaysia and English in Urak Lawoi’.
- ↑ de Groot 2012a ↓, s. 119.
- ↑ de Groot 2012b ↓, Influences from Indianization: Loans from Sanskrit.
- ↑ de Groot 2012b ↓, Influences from Islam: Arabic and Persian.
- ↑ Hogan i Pattemore 1988 ↓, s. 24.
- ↑ a b c Hogan i Pattemore 1999 ↓, s. 1.
- ↑ Hogan 1976 ↓, s. 284.
- ↑ a b c de Groot 2012a ↓, s. 19.
- ↑ Hogan i Pattemore 1988 ↓, s. 1–2.
- ↑ Hogan i Pattemore 1988 ↓, s. 2–4.
- ↑ de Groot 2012a ↓, przyp. 1, s. 7.
- ↑ a b c Bradley 2007 ↓, s. 404.
- ↑ de Groot 2012a ↓, s. 7.
- ↑ Steinhauer 2005 ↓, s. 82.
- ↑ de Groot 2012a ↓, s. 122.
- ↑ de Groot 2012b ↓, Grammatical Influences and Loanwords from Thai.
- ↑ Hogan 1976 ↓, s. 283.
- ↑ Hogan i Pattemore 1999 ↓, Special Note, s. ii.
- ↑ Hogan i Pattemore 1988 ↓.
- ↑ Hogan i Pattemore 1999 ↓.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Karl Anderbeck. The Malayic-speaking Orang Laut: Dialects and directions for research. „Wacana”. 14 (2), s. 265–312, 2012. DOI: 10.17510/wacana.v14i2.64. ISSN 2407-6899. OCLC 8773625975. [dostęp 2023-04-01]. (ang.).
- David Bradley: East and Southeast Asia. W: Christopher Moseley (red.): Encyclopedia of the World’s Endangered Languages. Abingdon–New York: Routledge, 2007, s. 349–422. DOI: 10.4324/9780203645659. ISBN 978-0-7007-1197-0. OCLC 47983733. (ang.).
- Jacob Y. de Groot: Urak Lawoi’ Language and Social History. Phuket: Phuket Campus, Prince of Songkla University, 2012. [dostęp 2024-08-11]. (ang.).
- Jacob Y. de Groot. Migration, Community Forming and Language Change Among the Urak Lawoi’ of Thailand’s Andaman Coast. „Journal of International Studies, Prince of Songkla University”. 2 (2), s. 93–116, 2012. ISSN 2730-4167. [dostęp 2024-08-11]. (ang.).
- David W. Hogan: Urak Lawoi’ (Orang Laut). W: William A. Smalley (red.): Phonemes and Orthography: Language Planning in Ten Minority Languages of Thailand. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1976, s. 283–302, seria: Pacific Linguistics C-43. DOI: 10.15144/PL-C43. ISBN 0-85883-144-9. OCLC 4467198. (ang.).
- David W. Hogan, Stephen W. Pattemore: Urak Lawoi’: Basic Structures and a Dictionary. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1988, seria: Pacific Linguistics C-109. DOI: 10.15144/PL-C109. ISBN 0-85883-385-9. OCLC 21586673. (ang.).
- David W. Hogan, Stephen W. Pattemore: Urak Lawoi’. München: Lincom Europa, 1999, seria: Languages of the World/Materials 268. ISBN 3-929075-94-6. OCLC 49751309. (ang.).
- Hein Steinhauer: Colonial history and language policy in insular Southeast Asia and Madagascar. W: K. Alexander Adelaar, Nikolaus P. Himmelmann (red.): The Austronesian Languages of Asia and Madagascar. Abingdon–New York: Routledge, 2005, s. 65–86. DOI: 10.4324/9780203821121. ISBN 978-0-7007-1286-1. OCLC 53814161. (ang.).
- Hein Steinhauer. On the development of Urak Lawoi’ Malay. „Wacana”. 10 (1), s. 117–143, 2008. DOI: 10.17510/wjhi.v10i1.181. ISSN 2407-6899. OCLC 7179442368. [dostęp 2024-08-11]. (ang.).