Skalniak (rodzaj ssaków)

Skalniak
	Petrogale
	J.E. Gray, 1837
	; Skalniak żółtonogi (P. xanthopus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	ssaki niższe
Nadrząd	torbacze
Rząd	dwuprzodozębowce
Rodzina	kangurowate
Podrodzina	kangury
Plemię	Dendrolagini
Rodzaj	skalniak
	Typ nomenklatoryczny
	Kangurus penicillatus J.E. Gray, 1827
Synonimy
	Heteropus Jourdan, 1837; Peradorcas O. Thomas, 1904; Quasipetrogale Hoser, 2020; Ferepetrogale Hoser, 2020;
	Heteropus Jourdan, 1837; Peradorcas O. Thomas, 1904; Quasipetrogale Hoser, 2020; Ferepetrogale Hoser, 2020;
Gatunki
	17 gatunków – zobacz opis w tekście
	17 gatunków – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Skalniak^[7] (Petrogale) – rodzaj ssaków z podrodziny kangurów (Macropodinae) w obrębie rodziny kangurowatych (Macropodidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Australii^[8]^[9]^[10].

Morfologia

Długość ciała 29–65 cm, długość ogona 23–70,9 cm; masa ciała 0,9–12 kg (samce są większe i cięższe od samic)^[9]^[11].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1837 roku brytyjski zoolog John Edward Gray, w artykule poświęconym opisowi kilku nowych lub mało znanych ssaków, głównie ze zbiorów Muzeum Brytyjskiego, opublikowanym na łamach The Magazine of Natural History and Journal of Zoology, Botany, Mineralogy, Geology and Meteorology^[1]. Jako gatunek typowy Gray wyznaczył (oznaczenie monotypowe) skalniaka brązowoogonowego (P. penicillata). Wcześniejsza nazw – Heteropus – którą ukuł w 1837 roku francuski zoolog i paleontolog Claude Jourdan okazała się młodszym homonimem rodzaju prostoskrzydłych opisanego w 1820 roku.

Etymologia

Heteropus: gr. ἑτερος heteros ‘różny, inny’; πους pous, ποδος podos ‘stopa’^[12]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Heteropus albogularis Jourdan, 1837 (= Kangurus penicillatus J.E. Gray, 1827).
Petrogale: gr. πετρα petra ‘skała’; γαλεή galeē lub γαλή galē ‘łasica’^[13].
Peradorcas: gr. πηρα pēra ‘kieszeń, torba’^[14]; δορκας dorkas ‘gazela’^[15]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Petrogale concinna Gould, 1842.
Quasipetrogale: łac. quasi- ‘pozornie, prawie’; rodzaj Petrogale J.E. Gray, 1837 (skalniak)^[6]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Petrogale persephone Maynes, 1982.
Ferepetrogale: łac. fere ‘prawie, niemal’; rodzaj Petrogale J.E. Gray, 1837 (skalniak)^[6]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Petrogale xanthopus J.E. Gray, 1855.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki^[16]^[11]^[8]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[7]	Podgatunki^[9]^[8]^[11]	Rozmieszczenie geograficzne^[9]^[8]^[11]	Podstawowe wymiary^[9]^[11]^[c]	Status IUCN^[17]
Petrogale wilkinsi	O. Thomas, 1926		gatunek monotypowy	zachodnie Terytorium Północne (od rzeki Daly) na wschód to granicy między Terytorium Północnym a Queenslandem (Wollogorang), również na kilku wyspach; wschodnie granice zasięgu niepewne	DC: 31–57 cm DO: 30–52 cm MC: 1,8–5,2 kg	NE
Petrogale brachyotis	(Gould, 1841)	skalniak krótkouchy	2 podgatunki	Australia Zachodnia (Kimberley wraz z wyspą Koolan Island), na wschód do północno-zachodniego Terytorium Północnego (rzeka Daly)	DC: 44–52 cm DO: 37–56 cm MC: 2,6–6 kg	LC
Petrogale concinna	Gould, 1842	skalniak karłowaty	3 podgatunki	Australia Zachodnia (Kimberley, włącznie z wyspami Borda Island, Augustus Island, Long Island i Hidden Island)	DC: 29–35 cm DO: 22–31 cm MC: 1,1–1,7 kg	EN
Petrogale burbidgei	Kitchener & Sanson, 1978	skalniak malutki	gatunek monotypowy	Australia Zachodnia (północno-zachodnia część Kimberley od Mitchell Plateau do rzeki Charnley); także Bonaparte Archipelago i wyspa Boongaree Island	DC: 31–35 cm DO: 26–29 cm MC: 0,9–1,4 kg	NT
Petrogale persephone	Maynes, 1982	skalniak skryty	gatunek monotypowy	środkowy przybrzeżny Queensland (górskie obszary na wschód i zachód od Proserpine i wyspa Gloucester Island)	DC: 49–63 cm DO: 51–71 cm MC: 3,5–10,2 kg	EN
Petrogale xanthopus	J.E. Gray, 1855	skalniak żółtonogi	2 podgatunki	Queensland (pasma wokół Adavale), Nowa Południowa Walia (Gap Range i Coturaundee Range), Australia Południowa (Góry Flindersa, Gawler Ranges i Olary Hills)	DC: 48–65 cm DO: 56–70 cm MC: 6–12 kg	NT
Petrogale rothschildi	O. Thomas, 1904	skalniak atrakcyjny	gatunek monotypowy	Australia Zachodnia (regiony Pilbara i Ashburton oraz Archipelag Dampiera); wschodnie i południowe granice zasięgu niepewne	DC: 46–59 cm DO: 54–70 cm MC: 3,7–6,6 kg	LC
Petrogale lateralis	Gould, 1842	skalniak czarnostopy	5 podgatunków	nierównomiernie w całej Australii Zachodniej, południowym Terytorium Północnym i Australii Południowej, wraz z kilkoma wyspami; introdukowany na niektóre wyspy Australii Południowej	DC: 44–57 cm DO: 32–61 cm MC: 2,3–6,5 kg	VU
Petrogale purpureicollis	Le Souef, 1924	skalniak purpurowoszyi	gatunek monotypowy	północno-zachodni Queensland (nierównomiernie od Mount Isa na południowy wschód do Winton i na północny zachód aż za Lawn Hill National Park); północne i zachodnie granice zasięgu niepewne	DC: 39–61 cm DO: 44–58 cm MC: 2,7–7,1 kg	NT
Petrogale godmani	O. Thomas, 1923	skalniak kamienny	gatunek monotypowy	północno-wschodni Queensland (od rzeki Mitchell i Mount Carbine na zachód do „Pinnacles” i na północ do Bathurst Head)	DC: 41–57 cm DO: 46–64 cm MC: 3,2–5,9 kg	NT
Petrogale coenensis	Eldredge & Close, 1992	skalniak północny	gatunek monotypowy	Queensland (wschodni Jork od rzeki Pascoe na południe do Musgrave)	DC: 44–56 cm DO: 46–54 cm MC: 2,5–5 kg	EN
Petrogale inornata	Gould, 1842	skalniak zwyczajny	gatunek monotypowy	środkowe wybrzeże Queensland (od rzeki Burdekin w Home Hill na południe do rzeki Fitzroy; także wyspy Whitsunday Islands); zachodnie granice zasięgu niepewne	DC: 43–61 cm DO: 43–64 cm MC: 3,1–6,6 kg	LC
Petrogale assimillis	Ramsay, 1877	skalniak stadny	gatunek monotypowy	północno-wschodni Queensland (Croydon na wschód do Townsville, na południe do Hughenden i rzeki Bowen; także wyspy Palm Island i Magnetic Island)	DC: 44–59 cm DO: 41–60 cm MC: 3,1–5,9 kg	LC
Petrogale mareeba	Eldredge & Close, 1992	skalniak wyżynny	gatunek monotypowy	północno-wschodni Queensland (od rzeki Mitchell i obszaru w pobliżu Mount Carbine na zachód do Mungany i Undary, na południe do rzeki Burdekin); zachodnie granice zasięgu niepewne	DC: 42–60 cm DO: 41–59 cm MC: 2,1–6,6 kg	NT
Petrogale sharmani	Eldredge & Close, 1992	skalniak drobny	gatunek monotypowy	północno-wschodnie Queensland (Seaview Range i Coane Range, na zachód od Ingham)	DC: 43–53 cm DO: 43–54 cm MC: 3–4,8 kg	VU
Petrogale penicillata	(J.E. Gray, 1827)	skalniak brązowoogonowy	gatunek monotypowy	nierównomiernie od południowo-wschodniego Queensland do wschodniej Nowej Południowej Walii (Kangaroo Valley), północnej Nowej Południowej Walii (Warrumbungles i Mount Kaputar), wschodniej Wiktorii (wschodni Gippsland)	DC: 51–61 cm DO: 48–70 cm MC: 4,2–10,9 kg	VU
Petrogale herberti	O. Thomas, 1926	skalniak duży	gatunek monotypowy	południowo-wschodni Queensland (od rzeki Fitzroy na południe do Nanango, na zachód poza Rubyvale i Clermont; zachodnie granice zasięgu niepewne	DC: 47–61 cm DO: 48–66 cm MC: 3,1–6,7 kg	LC

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, NT – gatunek bliski zagrożenia, VU – gatunek narażony, EN – gatunek zagrożony; NE – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Uwagi

↑ Młodszy homonim Heteropus Palisot de Beauvois, 1820 (Orthoptera).
↑ ^a ^b Autentyczność taksonów opisanych przez kontrowersyjnego^[4] australijskiego herpetologa Raymonda Hosera jest kwestionowana przez władze teriologiczne i herpetologiczne oraz ICZN; zachodzi potrzeba dalszych badań nad ważnością opisanych taksonów^[5].
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

↑ ^a ^b J.E. Gray. Description of some new or little known Mammalia, principally in the British Museum Collection. „The Magazine of Natural History and Journal of Zoology, Botany, Mineralogy, Geology and Meteorology”. New Series. 1, s. 583, 1837. (ang.).
↑ C. Jourdan. Mémoire sur quelques mammiféres nouveaux. „Comptes Rendus Hebdomadaires des Séances de l’Académie des Sciences”. 5, s. 522, 1837. (fr.).
↑ O. Thomas. On a collection of mammals made by Mr J.T. Tunney in Arnhem Land, Northern Territory of South Australia. „Novitates Zoologicae”. 11, s. 226, 1904. (ang.).
↑ H. Kaiser, B.I. Crother, Ch.M.R. Kelly, L. Luiselli, M. O’Shea, H. Ota, P. Passos, W.D. Schleip & W. Wüster. Best practices: in the 21st century, taxonomic decisions in herpetology are acceptable only when supported by a body of evidence and published via peer-review. „Herpetological Review”. 44 (1), s. 8–23, 2013. (ang.).
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Petrogale assimilis Ramsay, 1877. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-12]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d R.T. Hoser. The ability to conserve a threatened species begins when they are named! New species of Rock Wallaby (Marsupialia: Macropodidae: Petrogale) from northern Australia. „Australasian Journal of Herpetology”. 42, s. 44, 2020. (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 17. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 96–101. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e M. Eldridge & G. Coulson: Family Macropodidae (Kangaroos and Wallabies). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 709–718. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Petrogale. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-26].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 65–67. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 323.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 527.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 166.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 75.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-12]. (ang.).
↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-29]. (ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
Edmund C.E.C. Jaeger Edmund C.E.C., Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1-256, OCLC 637083062 (ang.).

[2] Młodszy homonim Heteropus Palisot de Beauvois, 1820 (Orthoptera).

[uwaga1-7] Autentyczność taksonów opisanych przez kontrowersyjnego^[4] australijskiego herpetologa Raymonda Hosera jest kwestionowana przez władze teriologiczne i herpetologiczne oraz ICZN; zachodzi potrzeba dalszych badań nad ważnością opisanych taksonów^[5].

[19] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Gray-1] J.E. Gray. Description of some new or little known Mammalia, principally in the British Museum Collection. „The Magazine of Natural History and Journal of Zoology, Botany, Mineralogy, Geology and Meteorology”. New Series. 1, s. 583, 1837. (ang.).

[Jourdan-3] C. Jourdan. Mémoire sur quelques mammiféres nouveaux. „Comptes Rendus Hebdomadaires des Séances de l’Académie des Sciences”. 5, s. 522, 1837. (fr.).

[Thomas-4] O. Thomas. On a collection of mammals made by Mr J.T. Tunney in Arnhem Land, Northern Territory of South Australia. „Novitates Zoologicae”. 11, s. 226, 1904. (ang.).

[kai&inni-5] H. Kaiser, B.I. Crother, Ch.M.R. Kelly, L. Luiselli, M. O’Shea, H. Ota, P. Passos, W.D. Schleip & W. Wüster. Best practices: in the 21st century, taxonomic decisions in herpetology are acceptable only when supported by a body of evidence and published via peer-review. „Herpetological Review”. 44 (1), s. 8–23, 2013. (ang.).

[mdd2-6] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Petrogale assimilis Ramsay, 1877. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-12]. (ang.).

[hos-8] R.T. Hoser. The ability to conserve a threatened species begins when they are named! New species of Rock Wallaby (Marsupialia: Macropodidae: Petrogale) from northern Australia. „Australasian Journal of Herpetology”. 42, s. 44, 2020. (ang.).

[Cichocki&inni-9] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 17. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-10] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 96–101. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Eldridge&Coulson-11] M. Eldridge & G. Coulson: Family Macropodidae (Kangaroos and Wallabies). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 709–718. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).

[Wilson&Reeder-12] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Petrogale. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-26].

[amw-13] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 65–67. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/331/mode/1up_323]-14] Palmer 1904 ↓, s. 323.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/535/mode/1up_527]-15] Palmer 1904 ↓, s. 527.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=196_166]-16] Jaeger 1944 ↓, s. 166.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=105_75]-17] Jaeger 1944 ↓, s. 75.

[mdd-18] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-12]. (ang.).

[20] Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-29]. (ang.).

[1]

[a]

[2]

[3]

[b]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[c]

[17]

[4]

[5]