Svoboda | Graniru | BBC Russia | Golosameriki | Facebook
Przejdź do zawartości

Wikipedysta:Austria17/brudnopis

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jawor
miasto i gmina
Ilustracja
Rynek w Jaworze
Herb
Herb
Dewiza: Miasto Chleba, Miasto Pokoju
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

jaworski

Burmistrz

Emilian Bera

Powierzchnia

18,80 km²

Wysokość

191 m n.p.m. m n.p.m.

Populacja (30.06.2016)
• liczba ludności
• gęstość


23 565
1 253,5 os./km²

Strefa numeracyjna

76

Kod pocztowy

59-400

Tablice rejestracyjne

DJA

Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Jawor”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Jawor”
Ziemia51°02′55″N 16°11′49″E/51,048611 16,196944
TERC (TERYT)

0205011

SIMC

0954120

Urząd miejski
Rynek 1
59-400 Jawor
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Jawor (niem. Jauer[1]) – miasto w województwie dolnośląskim, w powiecie jaworskim, historycznie na Dolnym Śląsku.

W latach 1975–1998 miasto należało administracyjnie do województwa legnickiego.

Jawor jest położony nad Nysą Szaloną, Jawornikiem i Paszówką, w środkowej części Dolnego Śląska, na Równinie Jaworskiej, będącej częścią Równiny Chojnowskiej.

Według danych z 31 grudnia 2015 r. miasto miało 23 650 osób[2].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Jawor wśród innych nazw śląskich miejscowości w urzędowym pruskim dokumencie z 1750 r. wydanym w języku polskim w Berlinie[3].

Miejscowość wzięła swoją nazwę od polskiej nazwy drzewa jawor (łac. Acer pseudoplatanus), które jest drzewem rozpowszechnionym w Sudetach. Wykaz Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung pod redakcją Heinricha Adamy’ego, wydany w 1888 r. we Wrocławiu, wymienia znaną od 1159 r. starą nazwę miasta – Jawor, podając jej znaczenie jako Ahornstadt (pol. miasto jaworów).

Najstarsza znana wzmianka nazwy miasta pochodzi z XI wieku – pod datą 1008 r. Thietmar opisuje przemarsz wojsk króla niemieckiego Henryka II Świętego przez miejscowość Jaura in Zlezie podczas niemieckiej ekspedycji militarnej prowadzonej na ziemiach Ślężan, Trzebowian i Dziadoszan, w ramach wojen z Bolesławem I Chrobrym o Łużyce.

W 1133 r. miasto notuje się jako Jawr, w 1203 r. – Jawor. Do XVI w. nazwę miasta zapisywano po łacinie w różnych formach: Iavor, Iavr, Javr, Javor, Jaur, Jaura, Jawer, Jauor. Używano również nazwy w oryginalnym słowiańskim brzmieniu, czego dowodzi obraz w kościele św. Marcina w Jaworze, zawierający w swej treści m.in. widok Jawora z 1562 r. oraz polską formę nazwy Jawor. Zlatynizowana forma Iawor została użyta w dokumencie z 1248 roku, sygnowanym przez Bolesława II Rogatkę oraz Henryka III Białego, a w dokumencie z 1277 r. użyto nazwy Iaver. W 1295 r. w łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis miasto odnotowano pod nazwą Jawor. W 1475 r. w łacińskich Statuta Synodalia Episcoporum Wratislaviensium miejscowość wymieniona jest pod nazwą Jaworensis.

Niemiecka forma nazwy miasta Jauer była zgermanizowaną formą słowiańskiej pierwotnej nazwy. Jeszcze w 1750 r. polska nazwa Jawor wymieniona jest w języku polskim przez Fryderyka II Wielkiego pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska[4]. Nazwa ta stała się urzędową nazwą miasta dopiero w XVII–XVIII wieku, po ostatecznym podboju Śląska przez Prusy w 1763 r. w wyniku wojen śląskich z Austrią. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje nazwę Jaworz, a Jawor jako określenie dawniejsze[5].

W 1945 r. używano przejściowo nazwy Jaworów. 7 maja 1946 r. ustalono polską nazwę miejscowości – Jawor.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pieczęć miejska z XII w. z polską nazwą Jawor.

Archeologicznie udowodnione osadnictwo na tym terenie sięga czasów neolitu ok. 5000 lat p.n.e. Temu okresowi aż po wędrówkę ludów (ok. 500 n.e.) poświęcona jest tematyczna ekspozycja w Muzeum Regionalnym w Jaworze. Najwięcej eksponatów archeologicznych pochodzi z okresu, kiedy ziemie te znajdowały się pod wpływem kultury łużyckiej – (lata ok. 1300–300 p.n.e.). Na przełomie XIX i XX wi. odkryto wzdłuż linii kolejowej na odcinku Stary Jawor – Brachów cmentarzysko popielnicowe. W latach 1880–1910 wydobyto w tym miejscu ponad 1000 urn z prochami zmarłych. W zbiorach jaworskiego muzeum znajduje się także replika złotego diademu, wykonanego z blachy, odkrytego w okolicach miejscowości Męcinka (Mnisi Las), związanego z kręgiem śródziemnomorskiej kultury mykeńskiej. We wczesnym średniowieczu prawdopodobnie istniała tu osada słowiańska, co potwierdza nazwa Stary Jawor, która jest obecnie częścią miasta Jawor, a także legenda o pogańskiej bogini Javarze, wspominanej przez kronikarzy. Wyobrażono ją w alegorii zgody na zachodnim witrażu w sali rajców miejskich w miejscowym ratuszu.

Księstwo jaworskie pod rządami Henryka V Brzuchatego (czerwony kolor)

W czasach późniejszych Jawor był centralnym grodem słowiańskiego plemienia Trzebowian. Należał do rodu Piastów świdnicko-jaworsko-ziębickich – bocznej linii śląskiej gałęzi dynastii Piastów. W 1203 r. wybuchł pożar – spłonęła wówczas cała drewniana zabudowa osady. Nie ostał się też ośrodek kultu pogańskiego na Barciszowej Górze obok Jawora[6]. W 1230 r. w miejscowości Borek, obok Jawora, miał się urodzić polski fizyk, matematyk i filozof Witelon. Pierwsza pisana wzmianka o Jaworze pochodzi z dokumentu wydanego przez kancelarię księcia Bolesława II Rogatki w 1242 roku, gdzie jako świadek wymieniony jest Walenty, proboszcz z Jawora.

Nie wiadomo dokładnie, kiedy Jawor otrzymał prawa miejskie, ponieważ nie zachował się akt lokacyjny. Jawor stał się stolicą Księstwa jaworskiego[7], które zostało utworzone ok. 1274 r. przez Bolesława II Rogatkę. Wydzielił on swojemu najstarszemu synowi, Henrykowi V Brzuchatemu, własną dzielnicę, obejmującą takie miasta jak Jawor, Bolków, Kamienna Góra, Lubawka, Lwówek Śląski i Świerzawa”.

Rozwój miasta, zarówno gospodarczy, jak i terytorialny, przypadł na lata rządów księcia Bolka I Surowego od 1278 r. także księcia jaworskiego. Po jego śmierci księstwo rozpadło się na trzy części. W 1312 r. jaworska dzielnica przypadła drugiemu synowi Bolka I Surowego, księciu Henrykowi I jaworskiemu, który nadał miastu liczne przywileje, m.in. prawo do warzenia piwa. Do 1392 r. Jawor wchodził w skład samodzielnego księstwa piastowskiego. Po śmierci Bolka II Małego w 1368 r. Księstwo świdnicko-jaworskie dostało się, jako oprawa wdowia, w ręce Agnieszki Habsburskiej i dopiero po jej śmierci w 1392 r. zostało połączone z Koroną Czeską. Pozostało ono niezależne najdłużej ze wszystkich księstw śląskich, utrzymując do tego roku swą samodzielność. Po okresach wojen husyckich nastąpił okres świetności miasta, które zamieszkiwało wtedy ponad 3000 osób. Jawor pełnił w tym okresie funkcję ośrodka administracyjnego, do którego zjeżdżano się na sejmiki księstw świdnickiego i jaworskiego. W 1420 r. z miasta wypędzono miejscową gminę żydowską.

Friedrich Bernhard Werner z cyklu „Śląskie domy modlitwy” (1748 – 52) – Kościół Pokoju w Jaworze (XVII w.)
Jawor, 1819 r.

W wyniku wojen śląskich (1740–1763) Jawor dostał się pod panowanie Prus, a nowy król, Fryderyk II Wielki, zreformował administrację w mieście, czyniąc Jawor miastem powiatowym. W XIX wieku rozwój miasta był stały, bez zakłóceń, w 1862 r. zainstalowano oświetlenie gazowe (zamienione na elektryczne w 1911 roku). W latach 1856–1902 przeprowadzono linię kolejową m.in. do Legnicy, Jaworzyny Śląskiej, Roztoki i Malczyc. Przy tejże linii powstały zakłady Wolffa (później Kuźnia Jawor SA) oraz cukrownia. W 1849 r. powstała w Jaworze Loża Masońska św. Marcina pod Trzema Złotymi Kłosami (niem. Loge St. Martin zu den drei goldenen Aehren in Jauer) w nawiązaniu do świętego patrona miasta.

W 1940 r. w Jaworze mieszkało ponad 13 000 osób. W 1945 r. miasto zdobyły oddziały 9 Korpusu Zmechanizowanego. Jawor przejęty został przez administrację polską w kwietniu 1945 roku. W mieście po wojnie stacjonował 15 batalion samochodowy Armii Czerwonej.

Do Jawora przyłączono miejscowość Stary Jawor, która obecnie jest jedną z dzielnic miasta. Po jej przyłączeniu Jawor przesunął swe granice w stronę północno-zachodnią i sięga na zachód, w okolice zalewu Słup, a na północ w okolice miejscowości Małuszów (dokładniej stacja benzynowa i oczyszczalnia ścieków).

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Jawor – ewangelicki Kościół Pokoju zaliczony do światowego dziedzictwa zabytków kultury UNESCO
Kościół Pokoju – wnętrze
Ratusz
Domy przy ul. Chrobrego 4, 7, 14 (d.41), (z XVI w. i XVIII-XX w.)

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są obiekty[8]:

  • ośrodek historyczny miasta
  • kościół parafialny pw. św. Marcina – gotycki kościół z XIII wieku-XIX wieku ze wspaniałym manierystycznym portalem z lat 1615–1617, pl. Kościelny
  • cmentarz kościelny
  • szkoła parafialna, obecnie plebania, z XVI w., XIX/XX w., ul. Marcina 1
  • kościół pomocniczy pw. św. Barbary, ul. Lipowa 2, z XV w., XVIII w.
  • kaplica pw. św. Wojciecha, dawniej jaworska synagoga, ul. Czarnieckiego, z XIV w., k. XIX w.
  • zespół kościoła „Pokoju”, ul. Limanowskiego 40:
    • ewangelicki Kościół Pokoju szachulcowy, z lat 1654–1656, 1709 r., wpisany w 2001 na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO z racji dużego znaczenia dla kultury i dziedzictwa ludzkości
    • dawny cmentarz przy kościele, obecnie miejski „Park Pokoju”, z drugiej połowy XVII w., 1867 r., 1970 r.
    • pastorówka, szachulcowa, ul. Park Pokoju 2, z połowy XVII w.
  • kościół klasztorny beginek, obecnie zbór zielonoświątkowców, ul. Żeromskiego 11, z połowy XVIII w.
  • zespół klasztorny oo. bernardynów, obecnie muzeum, ul. Klasztorna 2:
    • kościół pw. NMP, z końca XV w., 1520 r.
    • klasztor, z XV w., 1820 r. obecnie Muzeum Regionalne
  • cmentarz parafialny św. Marcina, ul. Kuziennicza, z końca XVIII w.
  • dawny cmentarz żydowski, z początku XIX w.
  • zamek piastowski wzniesiony około 1224 r. przez Radosława z Bolesławca, uznawanego przez część historyków za kasztelana jaworskiego. Od połowy XIII wieku zamek był siedzibą książąt jaworskich a później świdnicko-jaworskich. W 1392 r. po śmierci księżnej Agnieszki, żony Bolka II Małego, zamek przejęli starostowie królów czeskich. W 1490 r. gościł tutaj król czeski Władysław Jagiellończyk, a niespełna 200 lat później Marysieńka Sobieska. Od 1742 r. wraz z przejęciem Śląska przez Prusy zamek stał się zakładem pracy przymusowej oraz więzieniem (do 1956 r.). Kompleks zamkowy ma powierzchnię użytkową 6072 m kw. i kubaturę 18 500 m sześciennych
  • mury obronne – miejskie, z XIV-XV w.
  • basteja Anioła przy kościele parafialnym z 1540 r.
  • baszta
  • wieża baszty – bramy strzegomskiej, z XIV-XV w.
  • ratusz z wieżą – pierwsze wzmianki o Jaworskim ratuszu pochodzą już z 1373 roku – drugiej poł. XIV w., wielokrotnie przebudowywany, modernizowany, obecny gmach w stylu neorenesansu niderlandzkiego wybudowany został w latach 1895–1897. Średniowieczna 61-metrowa wieża posiada przy szczycie osiem posągów książąt i rycerzy umieszczonych tamże w XIV wieku. W budynku mieści się Kawiarnia „Ratuszowa”, Rynek
  • teatr miejski, z XVIII w., 1874 r., 1925 r., Rynek
  • willa z ogrodem, dawna loża wolnomularska, ul. Armii Krajowej 7, z lat 1869–1871, 1898 r.
  • dom, ul. Barbary 8, z początku XIX w.
  • domy, ul. Chopina 3, 12, z XVIII-XX w.
  • domy, ul. Chrobrego 4, 7, 14 (d.41), z XVI w., XVIII-XX w.
  • dom, Czarnieckiego 10, z XVI w.
  • dom, ul. Kościelna 10, z 1564 r., XVIII w., XX w.
  • domy, ul. Legnicka nr 2 (d. 4) z 1600 r., XX w.; nr 12 z 1800 r., XX w.
  • domy, ul. Lipowa 4 i 5, z 1800, XX w.
  • domy, Rynek 3, 7, 11,12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 21, 22, 23, 24, 33, 34, 35, 36, 37, z XVI-XIX/XX w.
  • dom, ul. Staszica 1, 4, z XVII-XX w.
  • dworzec PKP, ul. Dworcowa, z drugiej połowy XIX w.
  • zespół cukrowni „Jawor”, ul. Starojaworska 104, z k. XIX w., 1927 r.

inne zabytki:

26 czerwca 2004 na II Forum Polskich Miast i Miejsc UNESCO miasta i obiekty w Polsce znajdujące się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO w celu przekazywania informacji, współpracy i promocji skupiły się w Ligę Polskich Miast i Miejsc UNESCO. Siedzibą Ligi został Toruń, a jej pierwszym prezesem Marcin Zamoyski.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Według danych z 31 grudnia 2013 r. w Jaworze mieszkało 23 937 osób.

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 23 937 100 12 413 51,9 11 524 48,1
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]		 1273,2 660,3 613,0

Kultura[edytuj | edytuj kod]

Zespół poklasztorny bernardynów, obecnie Muzeum Regionalne
Budynek Teatru Miejskiego

Do instytucji kultury w mieście należą:

  • Muzeum Regionalne – muzeum mieści się w dawnym klasztorze bernardynów, gdzie mieszczą się ciekawe zbiory głównie dary mieszczan jaworskich, instytucji kościelnych oraz Bractwa Strzeleckiego. Od 1994 roku mieści się tutaj także Galeria Śląskiej Sztuki Sakralnej gdzie prezentowane są dzieła sztuki rzeźbiarskiej i malarskiej.
  • Jaworski Ośrodek Kultury – Jaworski Ośrodek Kultury (JOK) ma dwa działy. Pierwszy to dział promocji który promuje koncerty, odczyty, wystawy (również w Teatrze), akademie itp. Drugim działem jest dział instruktorsko-merytoryczno-edukacyjny, którego zadaniem jest popularyzacja sztuki w dziedzinach takich jak taniec, plastyka, fotografia.
  • Miejska Biblioteka Publiczna

Jaworskie Koncerty Pokoju[edytuj | edytuj kod]

Każdego roku od maja do września w Jaworze organizowane są Koncerty Pokoju. Odbywają się one w zabytkowych wnętrzach Kościoła Pokoju. Kameralna muzyka w wykonaniu najlepszych artystów z Polski, Czech i Niemiec, oraz miejsce gdzie koncerty się odbywają, czyli świątynia, stwarzają szczególny klimat oraz dostarczają niezapomnianych wrażeń. Łącznie w jaworskim kościele odbyło się już 67 koncertów w tym 29 koncertów wykonanych przez artystów z zagranicy. Dotychczas występowali następujący artyści: Chór Poznańskie Słowiki pod dyr. Stefana Stuligrosza, Windsbacher Knabenchor, Chór Uniwersytetu Wrocławskiego „Gaudium”, Kameralna Orkiestra „Leopoldinum”, Orkiestra Amadeus pod dyrekcją Agnieszki Duczmal, Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Sudeckiej, Spirituals Singers Band, Kwartet Wilanów, Camerata Cracovia, Zespół Folkowy „Sierra Manta”, Brandenburgischer Kamerchor, Ledl Jazz Quintet i wielu innych[potrzebny przypis].

Międzynarodowe Targi Chleba[edytuj | edytuj kod]

Międzynarodowe Targi Chleba w Jaworze odbywają się od 1997 r. zawsze na przełomie sierpnia i września (najczęściej w ostatni weekend sierpnia). Przez 3 dni można oglądać tradycyjne wytwarzanie produktów cukierniczych i piekarniczych, spróbować wyjątkowych wyrobów i zapoznać się z ludowymi i chrześcijańskimi tradycjami związanymi z wypiekiem pieczywa. W trakcie imprezy rozstrzygane są również ogólnopolskie konkursy „Dobry Chleb”, „Piekarz Roku” i „Bezpieczna Piekarnia”[9]. Z powodu braku funduszy w latach 2012–2013 Międzynarodowe Targi Chleba zostały odwołane.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Według danych z 31 grudnia 2013 r. w Jaworze mieszkało 23 937 osób.

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 23 937 100 12 413 51,9 11 524 48,1
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]		 1273,2 660,3 613,0

Według danych z 31 marca 2011 r. w Jaworze mieszkało 24 340 osób[10]. Według danych z 30 czerwca 2010 r. w Jaworze mieszkało 23 820 osób[11]. Według danych z 31 grudnia 2007 r. w Jaworze mieszkało 24 120 osób[12].

Piramida wieku mieszkańców Jawora w 2014 roku.

Religia[edytuj | edytuj kod]

Kościół św. Marcina

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły:

Honorowi Obywatele Miasta Jawora[edytuj | edytuj kod]

  • Stefan Mielczarek – uchwałą nr XXXIV/197/96 z dnia 30.10.1996 r.
  • ks. prałat Walenty Szałęga – uchwałą nr XXXIV/197/96 z dnia 30.10.1996 r.
  • Józef Ziętek – uchwałą nr XXXIV/197/96 z dnia 30.10.1996 r.
  • Reinhard Blaschke – uchwałą nr XIV/95/99 z dnia 27.10.1999 r.
  • Aleksander von Freyer – uchwałą nr XXV/199/2000 z dnia 27.10.2000 r.
  • Aleksander Pruszkowski – uchwałą nr XXV/200/2000 z dnia 27.10.2000 r.
  • Wiesław Kozikowski – uchwałą nr XXXVI/267/01 z dnia 24.10.2001 r.
  • Andrzej Tomaszewski – uchwałą nr XLIX/356/02 z dnia 9.10.2002 r.
  • Jan Rybotycki – uchwałą nr XIX/114/03 z dnia 29.10.2003 r.
  • ks. prałat Zbigniew Tracz – uchwałą nr XXXIV/198/04 z dnia 27.10.2004 r.
  • Tadeusz Caban – uchwałą nr LVII/286/05 z dnia 26.10.2005 r.
  • Edward Gaździcki – uchwałą nr LXX/356/06 z dnia 25.10.2006 r.
  • Urszula Karolina Spilarewicz – uchwałą nr XIV/77/07 z dnia 7.11.2007 r.
  • ks. kanonik Waldemar Hawrylewicz – uchwałą nr XXVII/146/08 z dnia 29.10.2008 r.

Urodzeni w Jaworze[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. Nr 44, poz. 85).
  2. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2016 r. Stan w dniu 31.12.2015 r.. Główny Urząd statystyczny. s. 59. [dostęp 2016-10-13]. (pol.).
  3. ↑ Pruski dokument z 1750 roku, ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750.
  4. ↑ Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750.
  5. ↑ Austria17/brudnopis, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 530.
  6. ↑ Zygmunt Mułek, Słowo Polskie – Gazeta Wrocławska 06.06.2007, s. 4 za Jawor od A do Z Jana Rybotyckiego.
  7. ↑ Orgelbrand Samuel, Encyklopedia powszechna: z ilustracjami i mapami, T. VII”, Warszawa 1900.
  8. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 30,31. [dostęp 2012-09-07].
  9. ↑ Odkryj Dni Dolnego Śląska, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Wrocław 2009.
  10. ↑ Danuta Waśniewska, DM: GUS – Główny Urząd Statystyczny – Ludność w gminach. Stan w dniu 31 marca 2011 r. – wyniki spisu ludności i mieszkań 2011 r.. Główny Urząd Statystyczny, 2012-07-26. [dostęp 2012-10-21]. (pol.).
  11. ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2010.
  12. ↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  13. ↑ Sala Królestwa.
  14. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-01-10].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedysta:Austria17/brudnopis&oldid=54643548”