Zirydzi
Zirydzi (arab. زيريون) – dynastia berberyjska pochodząca z Małej Kabylii spośród plemienia Kutama. Rządziła Ifrikiją (mniej więcej współczesna Tunezja), początkowo w imieniu Fatimidów, przez około dwa stulecia, dopóki nie została osłabiona przez Banu Hilal, a w końcu zniszczona przez Almohadów. Ich stolicą był Kairuan. Boczna gałąź tej rodziny rządziła Grenadą do 1090 (zobacz Zirydzi z Grenady).
Hammadydzi byli odgałęzieniem tej dynastii.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Zirydzi byli Berberami z plemion Sanhadża z rejonu współczesnej Algierii. W X wieku byli wasalami Fatymidów, pokonali charydżycki bunt Abu Jazyda (943-947) pod wodzą Ziriego ibn Manada (935-971). Przy wsparciu Fatymidów Ziri został gubernatorem środkowego Maghrebu i założył swoją rezydencję w Aszirze na południowym wschodzie Algieru.
Gdy Fatymidzi przenieśli swoje centrum do Egiptu w 972, Buluggin ibn Ziri (971-984) syn Ziriego został wyznaczony wicekrólem Ifrikiji. Wycofanie floty do Egiptu uniemożliwiło utrzymanie Sycylii przez Kalbidów, natomiast Algieria oderwała się pod zarządem Hammada ibn Buluggina syna Buluggina.
Stosunki z fatymidzkimi suzerenami były zmienne – w 1016 tysiące szyitów straciło życie w buncie w Ifrikiji, a Fatymidzi sprzyjali odłączeniu się Trypolitanii od Zirydów, tym niemniej stosunki pozostały bliskie. W 1045 Zirydzi oderwali się całkowicie przez uznanie Abbasydów z Bagdadu jako prawowitych kalifów.
Fatymidzi wysłali beduińskie plemiona Banu Hilal i Banu Sulajm do Ifrikiji. Berberyjskie wojska uciekły, Zirydzi zostali pokonani, a kraj spustoszony przez Beduinów. W wyniku anarchii zniszczono kwitnące dotąd rolnictwo. Nadmorskie miasta nabrały nowego znaczenia jako droga dla handlu morskiego i baza dla działań pirackich przeciw chrześcijańskim statkom.
Po utracie Kairuanu (1057) rządy Zirydów ograniczyły się do nadbrzeżnego pasa z Al-Mahdijją jako stolicą, podczas gdy w głębi lądu powstało kilka beduińskich emiratów. Między 1146 a 1148 Normanowie z Sycylii podbili wszystkie nadbrzeżne miasta, a w 1152 ostatni Zirydzi w Algierii zostali zastąpieni przez Almohadów.
Zirydzi
[edytuj | edytuj kod]- Abu al-Futuh Sajf ad-Dawla Buluggin ibn Ziri (973-983)
- Abu al-Fat'h al-Mansur ibn Buluggin (983-995)
- Abu Katada Nasir ad-Dawla Badis ibn al-Mansur (995-1015)
- Szaraf ad-Dawla al-Muizz ibn Badis (1015–1062) ogłosił niezależność od Fatymidów 1048, zmienił stolicę na Al-Mahdijję w 1057 po tym jak Kairuan został utracony na rzecz plemienia Banu Hilal.
- Abu Tahir Tamim ibn al-Muizz (1062–1108); zmienił w 1087 chutbę tak by odwoływała się do kalifa Abbasydzkiego – ostateczne zerwanie z Fatymidami.
- Jahja ibn Tamim (1108–1131)
- Ali ibn Jahja (1115–1121)
- Abul-Hasan al-Hasan ibn Ali (1121–1152)
Genealogia
[edytuj | edytuj kod]| Manuksh | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Manad ibn Mankush | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ziri ibn Manad | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Abu Bikar ibn Ziri | Buluggin ibn Ziri 973-983 | Zawi ibn Ziri władca Grenady 1012–1019 | Makhsen ibn Ziri | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| Hammad ibn Buluggin założyciel Hammadydów | al-Mansur ibn Buluggin 983-995 | Habbus ibn Makhsen al-Muzaffar władca Grenady 1019–1038 | |||||||||||||||||||||||||||||||||
| Badis ibn al-Mansur 995-1015 | Badis ibn Habbus władca Grenady 1038–1073 | Buluggin ibn Habbus | |||||||||||||||||||||||||||||||||
| Al-Mansur idn Badis | Al-Muizz ibn Badis 1015–1062 | Abdallah ibn Buluggin władca Grenady 1073–1090 (abdykował) | Tamim ibn Buluggin władca Malagi 1058–1090 | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tamim ibn al-Muizz 1062–1108 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Jahja ibn Tamim 1108–1131 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ali ibn Jahja 1115–1121 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Abul-Hasan al-Hasan ibn Ali 1121–1152 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Franciszek Bocheński, Zirydzi, w: Mały słownik kultury świata arabskiego, pod red. Józefa Bielawskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa 1971, ss. 530-531.