joruba (språk)

Joruba høyrer til språkfamilien niger-kongo. Språket blir rekna til ei joruboid gruppe, som er ei grein av ei defoid gruppe, som er ei av tolv greiner i benue-kongo, som er ei av fem greiner i volta-kongo, som er ei av hovudgreinene i niger-kongo. Men mykje er uklart.

Jorubaene har ei historie som strekkjer seg over tusen år tilbake i tid, men det var ikkje før i 1819 at dei første joruba-orda, nokre talord, blei sette på trykk. Den første jorubagrammatikken blei utgitt i 1843 av biskop Samuel Ajayi Crowther, som sjølv var joruba. Crowther byrja òg arbeidet med å lage ei joruba-ordbok og å setje om Bibelen til joruba.

Eit standardisert skriftspråk blei utvikla under ein konferanse i Lagos i 1875. I 1938 kom den første romanen på joruba, Ògbójú Ọdẹ nínú Igbó Irúnmọlẹ̀ ‘Skogen med tusen demonar’, skriven av Daniel Olorunfẹmi Fagunwa (1903–1963).

Plantasjeeigarane i Karibia tillét ikkje at slavane praktiserte afrikanske religionar. Slavane fann likevel ei råd. Dei tilbad katolske helgenar, men oppfatta dei som openberringar av afrikanske guddomar. Herrane trudde at slavane var blitt gode kristne helgendyrkarar, medan dei i røynda følgde dei tradisjonelle religionane sine. Det finst fleire slike tradisjonelle religionar i Amerika, til dømes lukumí på Cuba. Joruba er eit viktig språk i denne religionen, og ordet lukumí kjem av joruba olùkù mi ‘venen min’. Guddomane i lukumí blir kalla orisha – jamfør òriṣa ‘avgud’, ‘avgudsbilete’ på joruba i Afrika.

Verba på joruba har oftast éi staving: jẹ ‘ete’, kú ‘døy’, lù ‘slå’, rí ‘sjå’, ‘finne’, fún ‘gi’ og så vidare. Substantiv har fleire stavingar og byrjar oftast med vokal: ọ̀bẹ ‘kniv’, àgbọn ‘kokosnøtt’, agbọ́n ‘veps’, agogo ‘klokke’.

Joruba manglar ordbøying. Verb utan partiklar viser til fullført handling. Substantiv manglar skilje mellom eintal og fleirtal. Denne setninga viser begge delar:

• Mo rà ọ̀bẹ
• ‘eg’ ‘kjøpe’ ‘kniv’
• ‘Eg kjøpte kniv(ar)’

• joruba (folkegruppe)
• niger-kongospråk

• Ayọ Bamgboṣe: A Grammar of Yoruba. (West African Language Monographs 5.) Cambridge University Press, Cambridge 1966. Reissue edition 2010
• Evan Celyn Rowlands: Teach Yourself Yoruba. Teach Yourself, London 1993
• Antonia Yetunde Folarin Schleicher: Colloquial Yoruba. Routledge, Oxford 2008