Kroisos

Kroisos (Lidce: 𐤨𐤭𐤬𐤥𐤦𐤮𐤠𐤮 Krowisas;^[1] Frigce: Akriaewais;^[2] Grekçe: Κροῖσος, romanize: Kroisos; Latince: Croesus; h. y. MÖ 585-546),^[3] MÖ 585'ten, Pers kralı Büyük Kiros tarafından mağlup edildiği MÖ 547/546 yılına kadar hüküm sürmüş Lidya kralı.^[3]^[4] Herodotus'un aktardığına göre 14 yıl hüküm sürmüştür. Zenginliğiyle bilinmekte olan Kroisos'un, Delphoi tapınağına gönderdiği armağanlar, Herodotus ve Pausanias tarafından aktarılmıştır.^[5] Daha önceki elektron sikke basımını bırakarak, altın ve gümüş olmak üzere, yani iki ayrı metalden sikke bastırmıştır.^[6]

Batı Anadolu'daki Yunan şehir devletlerini istila ederek ve doğudaki seferleriyle devletinin sınırlarını şimdiki Kızılırmak sınırına kadar genişletti. Mermnad Hanedanı'ndan gelen Kroisos Lidya kralı Alyattes'in oğluydu. MÖ 549'da Perslere karşı Babilliler, Mısır ve Sparta ile ittifak kurmuştu. Bu ittifaka güvenerek Pers İmparatorluğu'na savaş açtı. Kapadokya'ya saldıran Krezüs, Pers kuvvetleriyle MÖ 547'de^[7] Pteria Muharebesi'nde karşılaştı ancak savaş alanında iki taraf da kesin bir sonuç elde edemedi.^[8]

Beklediği yardım gelmeyince başkent Sard'a geri çekildi. Pers Kralı Büyük Kiros onu takip etti ve Thymbra Muharebesi sonrası Lidya´yı Pers topraklarına kattı.

Efsaneler ve deyimler

Kur'an'daki Kasas Suresi'nde (28/76-82) adı geçen Kârûn ile aynı kişi olup olmadığı tartışmalı bir konudur.^[9] Grek ve Pers kültürlerinde Kroisos adı, 'zengin bir kimse' ile eş anlamlı kelime haline gelmişti. Midas mitiyle ilişkilendirilmiş olan babası Alyattes'ten servet değerinde bir miras almıştı.^[10] Kroisos'un büyük serveti, Klasik Antikiteden sonra da efsanevi mahiyetini sürdürmeye devam etti: Türkçede, "Karun gibi zengin" ya da "Karun'dan daha zengin" gibi ifadeler bugün bile onun zenginliği belirtmek için kullanılmaktadır.^[11] İngilizcede "rich as Croesus" veya "richer than Croesus" olarak ifade edilen deyimin İngilizcedeki bilinen en eski kullanımı John Gower'ın Confessio Amantis (1390) eserinde geçmektedir.^[12]^[13]

Antik Çağ'ın bilinen en zengin kralı olan Krezüs mitolojiye göre her tuttuğunun altın olması için ilâhlara yalvarır; bu dileği kabul edilince mutluluğa erişeceğini sanır. Ancak çok zengin olduğu halde mutluluğu bir türlü bulamayan kral acı içinde kıvranarak ölür.^[14]

Kroisos; Arap, Yahudi ve İran (Pers) mitolojilerinde Karun şeklinde anılmaktadır.

Karun hikâyesinin, efsaneler ve halk edebiyatında bir yeri olsa da Kur'an'daki Karun hikâyesi ilahi kaynaktır. İsim çok önemli değildir zira geçmiş toplumlardan ibret almaya yönelik anlatılan bir ayettir. Vahiyle gelen ayet ancak efsanelere kaynak olabilir, onları kaynak olarak almaz.

Kur'an'da Kârûn'dan Kasas, Mü’min ve Ankebût Sûrelerinde bahsedilir. İsrailoğulları'ndan olduğu ve çok zengin olduğu söylenir. Kur'an'da serveti "Biz ona, anahtarlarını (bile taşımanın) güçlü bir topluluğa ağır geleceği hazineler verdik." şeklinde tanımlanır. Serveti ile böbürlenir ve "Bunlar bana bendeki bilgi ve beceriden dolayı verilmiştir," der. Mûsâ'nın mucizelerine inanmaz,^[15] onu yalancılıkla ve sihirbazlıkla suçlar. Bunun sonucunda Allah tarafından helak edilir.^[16]

Tevrat'a (sayılar 16. bölüm) göre Korah, Dathan ve Abiram (Aviram) adında, beraberlerinde topluluk tarafından seçilen 250 kişi ile birlikte Musa ile tartışıp, Musa ve Harun'u ileri gitmekle suçlarlar. Bu kişiler yandaşları birlikte Rab (Yahudi kültüründe Yahova için kullanılan ikame sözcük, Kral, efendi) tarafından diri diri ölüler diyarına yollanırlar. Ancak Tanrının öfkesi dinmez ve bu sefer bu kişilerin ölümlerini sorgulayan halka öldürücü hastalık (veba salgını) gönderilir.^[17] Ancak Tevratta Onların zenginliği ile ilgili bir ifade yer almaz. Tarihçi Taberi efsane ve deyimlerdeki kişinin Musa zamanında yaşayan farklı bir kişi (Koreh) olduğuna inanmıştır.^[18]

Krezus ile Kârûn arasında yaşadıkları yerlerin farklılığı yanında ve efsanevi zenginlikleri dışında hiçbir benzerlik olmaması Kur'an hikâyesinin kaynağı olarak bazı yorumcuları^{[kaynak belirtilmeli]} Tevrat anlatısında Musa ile tartışan Korah isimli kişiye yönlendirmektedir. Bu kişinin zenginliği veya geride bıraktığı arkeolojik miras hakkında herhangi bir kayıt bulunmuyor.^{[kaynak belirtilmeli]} Ayrıca Korah anlatısı çölde, çadırların kurulduğu bir mola esnasında bir topluluk ile, Karun hikâyesi ise bir kişi ve onun zenginlikleri (bahçe, malikane, hazineler) ile ilgilidir. Tevrat o topluluğun diri diri ölüler diyarına gönderildiklerinden ve geride kalanların da salgın hastalık (veba) ile cezalandırılmalarından bahsetmektedir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Kearns, J.M. (1997). "A Lydian Etymology for the Name of Croesus". Disterheft, Dorothy; Huld, Martin E.; Greppin, John A.C.; Polomé, Edgar C. (Ed.). Studies in Honor of Jaan Puhvel-Part One: Ancient Languages and Philology. Washington D.C.: Institute for the Study of Man. ss. 23–28. ISBN 978-0-941-69454-4.
^ Leloux, Kevin (2018). La Lydie d'Alyatte et Crésus: Un royaume à la croisée des cités grecques et des monarchies orientales. Recherches sur son organisation interne et sa politique extérieure (PDF) (PhD). 2. University of Liège. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2022.
^ ^a ^b Dale, Alexander (2015). "WALWET and KUKALIM: Lydian coin legends, dynastic succession, and the chronology of Mermnad kings". Kadmos. Cilt 54. ss. 151–166. doi:10.1515/kadmos-2015-0008. Erişim tarihi: 10 Kasım 2021.
^ Wallace, Robert W. (2016). "Redating Croesus: Herodotean Chronologies, and the Dates of the Earliest Coinages". The Journal of Hellenic Studies. Cilt 136. ss. 168–181. doi:10.1017/S0075426916000124. JSTOR 44157500. Erişim tarihi: 14 Kasım 2021.
^ Among them a lion of gold, which had tumbled from its perch upon a stack of ingots when the temple at Delphi burned but was preserved and displayed in the Treasury of the Corinthians, where Pausanias saw it (Pausanias 10.5.13). The temple burned in the archonship of Erxicleides, 548–47 BC.
^ Tekin, Oğuz. "Eski Yunan Tarihi". İletişim Yayınları: 64. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2024.
^ Rollinger, Robert, "The Median "Empire", the End of Urartu and Cyrus' the Great Campaign in 547 B.C. 4 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ "Anadolu Uygarlıkları - Kroisos (Karun)". 24 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2012.
^ "The Archaeological Exploration of Sardis". sardisexpedition.org. 30 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2022.
^ "BBC - A History of the World - Object : Gold coin of Croesus". www.bbc.co.uk. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2024.
^ "Longtermism: How good intentions and the rich created a dangerous creed". TheGuardian.com. 4 Aralık 2022.
^ Confessio amantis, v. 4730. "Croesus." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
^ "Croesus". Wikipedia, The Free Encyclopedia. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2024.
^ Tarihin seyrinde Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Tarih Öğretmenliği Anabilim Dalı Bülteni
^ Kuran 40, 23-24
^ Kuran 29, 39
^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2014.
^ Taberi, V, s.213

[Kearns-1] Kearns, J.M. (1997). "A Lydian Etymology for the Name of Croesus". Disterheft, Dorothy; Huld, Martin E.; Greppin, John A.C.; Polomé, Edgar C. (Ed.). Studies in Honor of Jaan Puhvel-Part One: Ancient Languages and Philology. Washington D.C.: Institute for the Study of Man. ss. 23–28. ISBN 978-0-941-69454-4.

[Leloux-2-2] Leloux, Kevin (2018). La Lydie d'Alyatte et Crésus: Un royaume à la croisée des cités grecques et des monarchies orientales. Recherches sur son organisation interne et sa politique extérieure (PDF) (PhD). 2. University of Liège. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2022.

[Dale2-3] Dale, Alexander (2015). "WALWET and KUKALIM: Lydian coin legends, dynastic succession, and the chronology of Mermnad kings". Kadmos. Cilt 54. ss. 151–166. doi:10.1515/kadmos-2015-0008. Erişim tarihi: 10 Kasım 2021.

[4] Wallace, Robert W. (2016). "Redating Croesus: Herodotean Chronologies, and the Dates of the Earliest Coinages". The Journal of Hellenic Studies. Cilt 136. ss. 168–181. doi:10.1017/S0075426916000124. JSTOR 44157500. Erişim tarihi: 14 Kasım 2021.

[5] Among them a lion of gold, which had tumbled from its perch upon a stack of ingots when the temple at Delphi burned but was preserved and displayed in the Treasury of the Corinthians, where Pausanias saw it (Pausanias 10.5.13). The temple burned in the archonship of Erxicleides, 548–47 BC.

[6] Tekin, Oğuz. "Eski Yunan Tarihi". İletişim Yayınları: 64. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2024.

[7] Rollinger, Robert, "The Median "Empire", the End of Urartu and Cyrus' the Great Campaign in 547 B.C. 4 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1,1-8] "Anadolu Uygarlıkları - Kroisos (Karun)". 24 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2012.

[9] "The Archaeological Exploration of Sardis". sardisexpedition.org. 30 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2022.

[10] "BBC - A History of the World - Object : Gold coin of Croesus". www.bbc.co.uk. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2024.

[11] "Longtermism: How good intentions and the rich created a dangerous creed". TheGuardian.com. 4 Aralık 2022.

[12] Confessio amantis, v. 4730. "Croesus." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.

[13] "Croesus". Wikipedia, The Free Encyclopedia. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2024.

[14] Tarihin seyrinde Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Tarih Öğretmenliği Anabilim Dalı Bülteni

[15] Kuran 40, 23-24

[16] Kuran 29, 39

[17] "Arşivlenmiş kopya". 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2014.

[18] Taberi, V, s.213

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]