Kullanıcı:MahmetArslan/deneme tahtası
PROTO-İTALİK ALT KISIM
Aorist (Bitmişlik) görünüşü çekimi
değiştirÖn-İtalik'teli aorist, ÖHA ikincil bitimlerinin aorist gövdeye uygun tematik ünlüyle bağlanması yoluyla elde edilir. Bu bitimler, aoristin büyük oranda bitmiş bitimlerin yerine geçtiği Sabel grubunda en iyi şekilde gözlemlenmektedir. Öte yandan Latince, bitmiş bitimleri aoristten türemiş bitmişlerin yerine kullandı.[1]
Aşağıdaki aorist çekimleri bilinmektedir:
- Basit kök aoristi, aorist bitimlerinin basitçe eksiz bir köke eklenmesiyle oluşur. Eğer fiil için ablaut mevcutsa kök; tekilde e-sınıfında, çoğulda sıfır-sınıftadır.
- s-aoristi, e-sınıfındaki köke -s- eklenmesiyle oluşur.
| Kök aorist
*fēk-/*fak- "yaptı" |
s-aorist
*deiks- "dedi" | |
|---|---|---|
| 1. Tekil | *fēkom | *deiksom |
| 2. Tekil | *fēkes | *deikses |
| 3. Tekil | *fēked | *deiksed |
| 1. Çoğul | ? | ? |
| 2. Çoğul | ? | ? |
| 3. Çoğul | *fakond | *deiksond |
Bitmiş (durum) görünüşü çekimi
değiştirÖn-İtalik'teki diğer ana bitmişlik çekimi, Ön-Hint-Avrupaca durum gövdelerinden türeyen ve kendi bitimleri olan bitmiş gövdelerdi.
Bitmiş gövdeler, fiil kökünün ilk ünsüzüne e eklenerek oluşan kopya hecenin ön ek olarak köke gelmesi şeklindeki bir ikileme süreciyle oluşturuluyordu. Vine, kökün ya sıfır-sınıfta olduğuna ya da şimdiki gövdeyle aynı ünlüye sahip olduğuna inanıyor. Fakat De Vaan, kök hecede o-sınıflı en az iki bitmiş gövde tanımladı. Ayrıca Latince ve Sabel grubunun ikisi de kökün ortasında yarı ünlü olduğunda kopya hecede e'nin yerine bu yarı ünlüyü koyma gibi bir eğilime sahipler. Eğer fiil kökü *s ile başlıyor ve hemena rdından bir patlamalı geliyorsa iki ünsüz de kopya hecede bulunur ve kökteki *s düşer.
| Kök | Kopya hece | Kök hece | Bitmiş gövde | Notlar |
|---|---|---|---|---|
| *deh₃-
"vermek" |
*de- | *d- | *ded- | İtalik'te yaygın bir şekilde tasdiklenmiştir. Sıfır-sınıf kökü *-dh₃- ünlüden önce geldiğinde heceselliğini yitirir. |
| *perh₃-
"ürtemek, yaratmak" |
*pe- | *par- | *pepar- | Kopya hecede *e ile ikileme. Vine, kök hecedeki *a'nın şimdiki *parj- gövdesinden alındığı söylüyor[2] ama sıfır-sınıf *-prh₃- zaten *-par- biçimini vereceğinden bu düşünce gereksizdir.[3] |
| *pewǵ-
"delmek" |
*pu- | *pug- | *pupug- | Kopya hecede *e yerine yarı ünlü. |
| *dʰeyǵʰ-
"oluşturmak" |
*θi- | *θiɣ- | *θiθiɣ- | |
| *telh₂-
"taşımak" |
*te- | *tol- | *tetol- | Kopya hecede *e ile ikileme ama tuhaf bir şekilde kök hecede o-sınıfı bulunmakta. |
| *deḱ-
"almak" |
*de- | *dok- | *dedok- | Kök hecede o-sınıfı bulunan başka bir bitmiş gövde. Latincedeki karşılığı didicī kelimesinin kopya hecesindeki ünlü, şimdiki zamandaki discō 'öğreniyorum' kelimesinden analojiyle i'ye dönüşmüştür.[4] |
- ^ Piwowarczyk, Dariusz (2011). "Formations of the perfect in the Sabellic languages with the Italic and Indo-European background". Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. 128 (128): 103–126. doi:10.2478/v10148-011-0017-1. ISSN 1897-1059. Erişim tarihi: 20 June 2024.
- ^ Vine 2017, s. 789.
- ^ De Vaan 2008, ss. 445-446.
- ^ De Vaan 2008, s. 172.