Аскын районы
Аскын районы | |
баш. Асҡын районы | |
Байрак[d] | |
Нигезләнү датасы | 20 август 1930[1] |
---|---|
Дәүләт | Россия |
Башкала | Аскын[2] |
Административ-территориаль берәмлек | Башкортстан[3] |
Сәгать поясы | UTC+05:00 һәм YEKT[d] |
Халык саны |
23 505 (1989)[4], 23 928 (2002)[5], 23 654 (2008)[6], 23 588 (2009)[7], 21 272 (2010)[8], 20 486 (2012)[9], 19 970 (2013)[10], 19 581 (2014)[11], 19 343 (2015)[12], 19 000 (2016)[13], 18 867 (2017)[14], 18 235 (2021)[15] |
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 183 метр |
Нәрсә белән чиктәш | Пермь крае, Свердловск өлкәсе, Караидел районы, Дыван районы, Тәтешле районы һәм Балтач районы |
Мәйдан | 2542 км² |
Рәсми веб-сайт | askino.bashkortostan.ru |
Монда җирләнгәннәр төркеме | [d] |
Аскын районы Викиҗыентыкта |
Аскын районы (рус. Аскинский район) — Башкортстанга керүче муниципаль район. Административ үзәге — Аскын авылы.
1930 елның 20 августында Үзәк башкарма комитетының карары белән барлыкка килгән.
75 торак урыны исәпләнә, алар 15 авыл советына берләшкән.
География[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Аскын муниципаль районы республиканың төньягында, Пермь крае чигендә урнашкан. Мәйданы 2542 км² тәшкил итә.
63% өлешен урманнар каплап тора. Агач ташу өчен су юллары файдалана: аеруча Тере Танып һәм Төй елгалары.
Халык[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
2010 елда районда 23337 кеше яши. Иң эре торак урыннары: Аскын, Көбияз.
Төрле еллардагы сан алу буенча милли состав[16]
Год | башкортлар | татарлар | руслар |
---|---|---|---|
1970 | 57,6 % | 19,5 % | |
1979 | 74,3 % | 17,8 % | |
1989 | 63,3 % | 23,9 % | |
2002 | 70,9 % | 17,6 % | 10,5 % |
2010 | 68,9% | 19,4% | 10,6% |
Туган тел буенча халык (2010): башкорт теле — 54,2%, татар теле — 33,3%, рус теле — 11,7%.
Демография[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
1989[4] | 2002[5] | 2008[6] | 2009[7] | 2010[8] | 2012[9] | 2013[10] | 2014[11] | 2015[12] | 2016[13] |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
23 505 | ↗23 928 | ↘23 654 | ↘23 588 | ↘21 272 | ↘20 486 | ↘19 970 | ↘19 581 | ↘19 343 | ↘19 000 |
2017[14] | 2021[15] | ||||||||
↘18 867 | ↘18 235 |
Тел[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Район халкының күпчелеге татар телен туган теле итеп таный, 87% халыкның, татарларның һәм башкортларның, татарча белүе теркәлгән. Аскын районының төньяк-көнчыгышында - пермь, көнчыгышында златоуст сөйләшләре, көнбатышында бөре сөйләше, ә көньягында мишәр диалектының байкыбаш сөйләше таралган. Башкорт теленә хас, татар теленә хас булмаган бер генә үзенчәлек тә юк.[17]
Район җирендә туган танылган кешеләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Мәсгудә Шәмсетдинова — композитор,
- Госман Садә – язучы,
- Нурулла Сафин, Сәлимҗан Галимҗанов — Сугыш геройлары
- Мәшһар Гомәров — балалар язучысы.
- Әлфис Гаязов, БР ФА президенты
- Марат Шәйбәков (1973, Билгеш), җырчы, БР атказанган артисты (2018).
Икътисад[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Район шактый ярлы булып исәпләнә, үз керемнәр район бюджетнының бары 22%ын каплый. Биредә советы чорында эшләгән предпприятиеләр күбесе бөлгенлеккә төшеп юкка чыктылар.
Районның икътисады авыл хуҗалыгы һәм урман-агач юнәлешле. Авыл хуҗалыгы биләмәләре районның 36,7% (92,8 мең га) җирен алып тора. Алардан 66,7 мең га – игеннәр, 18,7 мең га – көтүлекләр. 60 фермер хуҗалыгы.
Урман хуҗалыгы белән ДУП (дәүләт унитар) “Аскинский лес” шөгыльләнә (елына 1,5 млн сумлык продукция).
Транспорт[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Аскын районында юллар яхшы дип булмый. Беренче асфальт юл 1980нче елларда барлыкка килә (Аскын – Яүгелде). Юлларның тулаем озынлыгы – 437,2 км. Шуларның нибары 86,2 км – каты җәймәле (20%тан да ким).
Иң якын тимер юл станциясе – Чернушка бистәседә, ул Аскыннан 90 км ераклыкта урнашкан.
Мәгариф[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
2009/10 уку елында 45 уку йорты эшләгән, шул исәптән 17 – урта, 13 – төп, 15 башлангыч мәктәпләр. Спорт мәктәбе бар. Аларда 3196 бала укый.
Башлангыч һөнәри уку йорты – Аскын һөнәри лицее (96№).
Медицина[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Яңа Казанчы авылы янында минераль сулар белән дәвалаучы “Танып” санаторие ачылган. Пермь крае Чернушка бистәсеннән автобуслар йөри. Санаторий — районда иң эре эш бирүче – 200 кеше эшли, ел да 4 мең кеше сәләмәтләнеп чыга.
Матбугат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
1931 елдан бирле татар һәм рус телләрендә район газеталары чыгарыла: «Ышаныч» һәм «Аскинская новь» 2014 елның 22 сентябрь көнендә архивланган.. 2002 елдан башлап газета редакциясе каршында мәҗбүри рәвештә башкорт телендәге “Янтөягем” газетасы чыгарыла.
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Программа развития муниципального района (рус.)
- ↑ Башкорт энциклопедиясе — Башкирская энциклопедия, 2005. — 4344 бит
- ↑ ОКТМО
- ↑ Башкорт энциклопедиясе — Башкирская энциклопедия, 2005. — 4344 бит
- ↑ 4,0 4,1 Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность населения СССР, РСФСР и ее территориальных единиц по полу
- ↑ 5,0 5,1 Всероссийская перепись населения 2002 года. Численность населения субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более
- ↑ 6,0 6,1 1.5. Численность населения республики Башкортостан по муниципальным образованиям на 1 января 2009 года
- ↑ 7,0 7,1 Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года
- ↑ 8,0 8,1 Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан
- ↑ 9,0 9,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года
- ↑ 10,0 10,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. Таблица 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов — Росстат, 2013. — 528 бит
- ↑ 11,0 11,1 Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года
- ↑ 12,0 12,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года
- ↑ 13,0 13,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года — 2018.
- ↑ 14,0 14,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года — Москва: Росстат, 2017.
- ↑ 15,0 15,1 Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года)
- ↑ Население Башкортостана: XIX—XXI века: статистический сборник/ Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан.- Уфа:Китап, 2008.- 448 с.:ил.
- ↑ Р. Әхмәтьянов. «Аскын татарлары» (авторы Ф. Нуретдинов, Казан 2002 ел) китабына кереш сүз, archived from the original on 2016-03-09, retrieved 2011-07-05