Eron oshxonasi
Eron oshxonasi dunyodagi eng qadimgi, noyob va nufuzli oshxonalardan biridir. Eron oshxonasi yunon, turk, hind va arab oshxonalariga kuchli ta'sir ko'rsatdi. Shuningdek, Eronning tarixiy nomidan kelib chiqib, uni „Fors milliy taomlari“ deb ham atashadi[1][2].
Guruch eronliklar ovqatlanish ratsionidagi asosiy mahsulotdir. Bundan tashqari goʻsht (asosan qoʻy goʻshti) ham eronliklarning deyarli har bir ovqatlanish mahalida uchraydi. Koʻkatlar va piyoz eron milliy taomlarida muhim ahamiyatga ega mahsulot boʻlib, deyarli har bir taomda ishlatiladi. Maʼlumki, chorvachilik uzoq vaqtdan beri bu mamlakatning qadimiy tarmogʻlaridandir. Xususan, sut, pishloq va ayniqsa qatiq kabi sut mahsulotlari eronliklarning dasturxonida doim uchraydi. Haqiqiy Eron pazandachiligi nozik taʼmlarni yaratishga va qayla va kabob kabi nisbatan oddiy taomlar bilan taomlar tayyorlashga moyildir. Eronda ishlatiladigan eng mashhur ziravor za'farondir; Ammo boshqa koʻplab taʼm beruvchi qoʻshimchalar, jumladan, limon, yalpiz, zardchova, gulob, shuningdek, anor va yongʻoq kabilar eron milliy taomlarida keng foydalaniladi.
Guruchdan tashqari non ham eronliklar ovqatlanish rejimining asosiy tarkibiy qism hisoblanadi. Barbari, Taftan, Lavash va Sangaki kabi non turlari sevib isteʼmol qilinadi. Eronliklar Chelou turlarini tayyorlashda tah-e dig, Zirk zaʼfaron va Ojil foydalanadilar. Bu mamlakatdagi umumiy ovqatlanish maskanlarida birinchi taom sifatida kabob taklif etiladi. Kabobning keng tarqalgan turlariga kabobi baxtiyori, chelou kabob, joʻja kabob va Kubide kabobi kiradi.
Baliqli sabzi palov, Obgusht, do'lma, zereshk palov, sabzi palov, fasenjon, qorme sabzi va mirzoqosimi kabi taomlar eronliklar dasturxoniga rang-baranglik bag‘ishlaydi
Eron shirinliklarining barcha turlari ham disert sifatida isteʼmol qilinadi. Masalan, ranginak, folude va eron muzqaymoqlari bu mamlakatning eng mahhur disertlaridandir. Eronliklar nonushtasi oʻziga xos menyuga ega. Tushlik asosiy taom, kechki ovqat esa odatda engilroq boʻladi. Eron ikrasi dunyoda mashhurdir va bir vaqtlar Eron dunyodagi birinchi ikra ishlab chiqaruvchisi boʻlgan.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Eron afsonalarida aytilishicha, ovqat pishirish Zahhok hukmronligi davridan boshlangan. Undan avval devlar bu hunar bilan tanish boʻlishgan va mazali osh va boshqa taomlarni pishirishgan. Pahlaviy tilida bitilgan manbalar orasida Xosrov Kvatan va Ritekning (Xosrov va Ridg) risolasida xo'reshlar, ovqatlar va sosoniylar davrida ular qanday isteʼmol qilinishi maʼlumotlar qayd etilgan. Bu eron oshpazlik tarixini tayyorlashda ishonchli manba hisoblanadi.
Eronning bir qancha milliy taomlari va pazandachilik atamalarining forscha nomlarining arabchalashgan shakllari arab manbalarida uchraydi. Arab tilida pishirish bo'yicha ko'plab kitoblar mavjud bo'lib, ularning barchasi fors taomlari ta'sirida bo'lgan va shuning uchun ularda ko'plab forscha atama va so'zlarni topish mumkin. Buning sababi shundaki, Abbosiy xalifalari ko'p sonli eronliklarni ma'muriy va ish yuritish ishlariga jalb qilgan va buning natijasida arablar hayotiga fors oshxonasi elementlari va fors urf-odatlari kirib kelgan. Xususan, bu Abbosiylar davrida ham davom etgan. Fors tilida 4 ta mustaqil pazandachilik kitoblari mavjud:
- Hoji Muhammad Ali Belorchi Bag‘dodiyning pazandachilik va uning sanoati bo‘yicha ish kitobi. Bu kitob Shoh Ismoil davrida yozilgan
- Nurullohning Madal al-Hiyova asari. U Shoh Abbosning oshpazi boʻlgan.
- „Shoh Jahon nusxasi“ Hindistondagi Boburiy shohlaridan biri Shoh Jahon (1027-1068) davrida yozilgan.
- Nodir Mirzo „Kornome“ asari. Nodir Mirzo Qojarlar davridagi yozilgan „Tabriz tarixi“ kitob muallifi hamdir.
Eron oshxonasi Afg'oniston, Tojikiston, O'zbekiston, Ozarbayjon, Armaniston va Turkiya bilan o'xshashliklarga ega, chunki bu mamlakatlarning barchasi Eron oshxonasidan ta'sirlangan va Buyuk Eron madaniy sohasining bir qismidir.
Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Eron taomlari roʻyxati[tahrir | manbasini tahrirlash]
| Forscha nomi | Oʻqilishi | Forscha nomi | Oʻqilishi |
|---|---|---|---|
| آش | āsh | اشکنه | eshkene |
| باقلاپلو | bāghla polo | بریان
(بریون) |
beryan |
| ترشی | torŝi | حلوا | halvā |
| خاگینه | xāgine | خورش قیمه | khoreš |
| سمبوسه | sambose | شربت | šarbat |
| شله زرد | šole zard | آبگوشت | Obgusht |
| شیربرنج | širberenj | شیرین‌پلو | širin polou |
| عدس‌پلو | adas polou | هلیم | Halim (ovqat) |
| قلیه ماهی | gheliye Mahi | قلیه میگو | gheliye Meygu |
| فرنی | Ferni | عدسی | adasi |
| کاچی | Kochi | کباب | kabāb |
| کله پاچه | kale pāče | کلوچه | Koloče |
| کوفته | kufte | آلبالوپلو | ālbālu polou |
| دلمه | dolme | دمپختک | Dempaxtak |
| رشته‌پلو | reshte polou | کوکو | kuku |
| زرشک‌پلو | zerešk polou | سبزی‌پلو | sabzi polou |
| کتلت | kotlet | کلم‌پلو | Kalampelyo |
| کله‌جوش | Kalejush | لوبیاپلو | lubiyā polou |
| میرزاقاسمی | mirza ghāsemi | نخودپلو | noxud polou |
| یتیمچه | yatimče | ترخینه | tarxine |
| ته‌چین | tahčin | کباب چنجه | kabāb-e čenje |
| فسنجان | fesenjān | شیشلیک | šišlik |
| قورمه‌سبزی | Qorme sabzi | تخم مرغ گوجه | toxm-e morgh-e guje |
| کشک بادمجان | kashk-e bademjan | هلیم بادمجان | halim bademjān |
Mavzuga oid maqolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Eron taomlari ro'yxati
- Mozandaron oshxonasi
- Ozarbayjon oshxonasi
- Gilon oshxonasi
- Kurd oshxonasi
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ "Tehrān". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/place/Tehran/Cultural-life. Qaraldi: April 16, 2018. "Persian cuisine is characterized by the use of lime and saffron, the blend of meats with fruits and nuts, a unique way of cooking rice, and Iranian hospitality. Food is subtly spiced, delicate in flavour and appearance, and not typically hot or spicy. Many recipes date back to ancient times; Iran’s historical contacts have assisted in the exchange of ingredients, flavours, textures, and styles with various cultures ranging from the Mediterranean Sea region to China, some of whom retain these influences today."
- ↑ Clark, Melissa. „Persian Cuisine, Fragrant and Rich With Symbolism“. New York Times (2016-yil 19-aprel).