Fermi Enriko
Enriko Fermi (ital.: Enrico Fermi [enˈriːko ˈfermi]; sünd. 29. sügüz'ku 1901, Rim, Italii, — kol. 28. kül'mku, 1954, Čikago, Illinois-štat, AÜV) oli italijalaine fizikantedomez', šingoti kut teoretižen, muga kodvan-ki fizikad. Sai vn 1938 Nobelän premijad fizikas sündnuziden neitronsädegoičendal uziden radioaktivižiden elementoiden olendan olmas todestamižes i sidotud sihe südäitukuižiden reakcijoiden avaiduses vitkoiden neitroniden tagut.
Tedotöd
[vajehta | vajehtada lähtetekst]Fermi tegi suren tondan südäitukuižhe fizikha, elementarižiden henegiden fizikha, kvantižen i statistižen mehanikan šingoteshe. Sädi beta-čihodamižen i neitroniden hillendusen teorijoid. Ezmäine südäitukuine reaktor (Čikago, 1942) oli saudud hänen melen i ohjastusen mödhe. Om atombomban ühten sädajišpäi.
Biografii
[vajehta | vajehtada lähtetekst]Oli sündnu raudteradnikan i opendajan kanzha. Sirdi AÜV:oihe perehenke Nobelän premijan samižen jäl'ghe vl 1939, viž universitetad kucuiba Enriko Fermid professoran radnikusele. Sen ližaks, hänen ak oli evrejalaine augotižlibundan mödhe, i sil-žo aigal Italii vahvišti käskusid necidä rahvast vaste.
Fermi da hänen Laura-ak saiba amerikašt rahvahanikust vl 1944. Edel surmad Fermi pördui Evropha da lugi lekcijoid, koli südäikohtun rakaspäi. Sai 14 AÜV:oiden patentad (oma pästtud vll 1940−1961).
Mušt tedomehes
[vajehta | vajehtada lähtetekst]Ned oma nimitadud tedomehen muštoks: himine sadanz' fermii-element, krater Kudmaižen tagapolel (1970), pidusen märičendühtnik, fermi-gaz, fermi-nozoluz, tazopind, pind, paradoks, vn 1955 Riman «EUR Fermi»-metrostancii, vn 2006 Turinan «Fermi»-metrostancii, Riman üks' irdoišpäi, 2 atomreaktorad Mičigan-štatas i atomelektrostancii 50 km lodeheze Turin-lidnaspäi.