Wikipedia:Cẩm nang biên soạn/Danh sách
![]() | Hướng dẫn này là một phần của Cẩm nang biên soạn của Wikipedia tiếng Việt. Hãy dùng lẽ thường khi áp dụng vì thỉnh thoảng sẽ có ngoại lệ. Hãy đảm bảo rằng bất cứ sửa đổi nào đều phản ánh sự đồng thuận. |
![]() | Tóm tắt trang này:
|
Cẩm nang biên soạn (CNBS) | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Theo lĩnh vực
|
|||||||
Hướng dẫn Wikipedia | |||
---|---|---|---|
Ứng xử | |||
|
|||
Nội dung | |||
Biên tập | |||
|
|||
Văn phong | |||
Xóa | |||
Nội dung dự án | |||
Khác | |||
Danh sách được dùng phổ biến trong Wikipedia để tổ chức thông tin. Các danh sách có thể thấy trong thân của một bài viết thông thường hoặc một bài viết đứng riêng. Hướng dẫn này giải thích sử dụng danh sách khi nào và như thế nào là hợp lý.
Các loại danh sách
[sửa | sửa mã nguồn]Một danh sách có thể đứng riêng như là một trang tự chứ hoặc nhúng trong một bài viết.
Các bài viết danh sách
[sửa | sửa mã nguồn]Bài viết danh sách là một trang bách khoa chưa một phần đầu theo sau bằng một danh sách (có thể được chia ra bằng nhiều tiêu đề hoặc không). Các mục trong danh sách chứa liên kết đến các bài viết thuộc một lĩnh vực cụ thể và có thể chứa thông tin bổ sung về mục được liệt kê. Tiêu đề bài viết danh sách điển hình bắt đầu với loại của danh sách (Danh sách, Chỉ mục, v.v...), theo sau bằng đối tượng của bài viết; ví dụ: Danh sách dầu thực vật. Chúng có thể được tổ chức theo bảng chữ cái, theo phân loại đối tượng hay theo chủ đề trng một cấu trúc phẳng hoặc phân cấp.
Phong cách tiêu đề và gạch đầu dòng hoặc phong cách dọc là phổ biến cho các bài danh sách. Những bài này theo hướng dẫn phong cách Wikipedia:Danh sách đứng riêng.[cần giải thích]
Có các loại bài viết danh sách sau:
- Một trang chú giải thuật ngữ trình bày định nghĩa khám phá bách khoa cho những thuật ngữ chuyên biệt trong một lĩnh vực. Các bảng chú giải thuật ngữ chứa một lượng từ vựng làm việc nhỏ và định nghĩa cho những khái niệm quan trọng, duy nhất hoặc thường gặp, thường bao gồm thành ngữ và phép ẩn dụ đặc biệt cho một lĩnh vực.
- Một trang Chỉ mục bài viết trình bài một danh sách xếp theo bảng chữ cái của các bài viết liên quan đến đối tượng của bảng chỉ mục.
- Một trang Tài liệu tham khảo trình bày danh sách sách báo hoặc các tài liệu khác cho một lĩnh vực. Tài liệu tham khảo là cần thiết để mở rộng các chủ đề đọc thêm cho một bài viết theo phong cách tổng hợp.
- Một trang Danh sách đĩa trình bày danh sách tất cả các tác phẩm thu âm của một nhạc sĩ hay ca sĩ. Thêm nữa, các danh sách đĩa có thể được soạn theo một dòng nhạc hoặc nhãn thu âm, v.v...
- Một Dòng thời gian là một sự trình bày bằng đồ họa của một chuỗi các sự kiện theo thời gian.
- Một trang Từ nguyên là một danh sách nguồn gốc và lịch sử của các từ thuộc cùng một chủ đề.
- Các bài chỉ mục tập hợp ghi chép một tập hợp các mục từ có cùng tên hoặc tên tương tự nhau. Chúng khác các trang định hướng ở chỗ chúng là những bài viết hoàn chỉnh có dụng ý ghi chép nhiều đối tượng trong khi các trang định hướng chỉ dành cho mục đích di chuyển mà thôi.
- Danh sách động thay đổi khi các đối tượng nó chứa thay đổi và có thể không bao giờ hoàn thiện.
Danh sách nhúng
[sửa | sửa mã nguồn]Danh sách nhúng là những danh sách trong bài viết trình bày thông tin bổ sung cho nội dung văn xuôi. Wikipedia cũng sử dụng một vài loại phụ lục chuẩn, thường dưới dạng danh sách, bao gồm "Đọc thêm", "Tham khảo" và "Liên kết ngoài" cũng như các bản mẫu điều hướng.
Mục đích của danh sách
[sửa | sửa mã nguồn]Danh sách có ba mục đích chính:
Thông tin
[sửa | sửa mã nguồn]Danh sách có thể là một nguồn thông tin giá trị. Điều này đặc biệt đúng cho các danh sách có cấu trúc. Ví dụ danh sách được tổ chức theo thời gian, nhóm theo chủ đề hay được đánh dấu.
Điều hướng
[sửa | sửa mã nguồn]Danh sách chứa các thuật ngữ có liên kết nội bộ (nghĩa là wikilinks) đóng vai trò, trong sự tổng hợp, như là bảng mục lục và chỉ mục tự nhiên của Wikipedia. Nếu người dùng có một ý tưởng chung chung về cái mà họ muốn tìm nhưng không biết thuật ngữ cụ thể, họ có thể duyệt hệ thống danh sách được liên kết với các chủ đề từ rộng đến hẹp. Những người dùng không có một mục đích nghiên cứu cụ thể trong đầu có thể thấy các bài viết liệt kê trong mục xem thêm là hữu ích. Danh sách cũng được cung cấp trong các portal để hỗ trợ việc di chuyển qua các chủ đề và thường được đặt trong các bài viết thông qua việc dùng các hộp chuỗi bài và các bản mẫu điều hướng khác.
Những người có mục tiêu nghiên cứu rõ ràng, mô tả được bằng một hay hai từ, thường thấy hộp tìm kiếm của Wikipedia là hữu ích.
Phát triển
[sửa | sửa mã nguồn]Một số danh sách giúp các mục đích phát triển Wikipedia. Các danh sách các chủ đề liên quan là một chỉ báo về trạng thái của Wikipedia, bài nào đã được viết, bài nào chưa. Tuy nhiên, vì Wikipedia được tối ưu hoá cho người đọc hơn là người viết, bất cứ danh sách nào mà chỉ tồn tại cho mục đích phát triển hoặc bảo trì (chẳng hạn một danh sách chỉ chứa toàn liên kết đỏ mà không phục vụ một mục đích thông tin nào; đặc biết một danh sách các chủ đề còn thiếu) nên để trong không gian tên dự án hoặc người dùng, không phải không gian tên chính.
Danh sách và thể loại
[sửa | sửa mã nguồn]Danh sách và thể loại dư là có lợi bởi vì hai định dạng này làm việc cùng nhau; nguyên lý được bàn đến trong hướng dẫn Wikipedia:Thể loại, danh sách, và bản mẫu tóm gọn. Giống như thể loại, danh sách có thể được dùng để theo dõi thay đổi trong các bài viết được liệt kê, sử dụng chức năng Thay đổi liên quan. Khác với thể loại, một danh sách cho phép phát hiện việc xoá mục và tổng quát hơn, một lịch sử của nội dung mà nó có; danh sách cũng cho phép một số lượng lớn bài viết xuất hiện trong một trang.
Đặt tên/tựa đề cho danh sách
[sửa | sửa mã nguồn]Đối với một danh sách đứng riêng, tựa đề của danh sách đó chính là tên bài viết. Đối với một danh sách nhúng, tên/tựa đề của danh sách thường là tên của tiểu mục trong bài viết, nhưng tên đó có thể ngắn hơn. Tên một danh sách không nên gây ra hiểu nhầm (và thường không nên bao hàm các chữ viết tắt) nhưng một cái tên quá chính xác có thể không hữu dụng lắm và làm người đọc khó tìm ra danh sách. Thông tin mô tả chính xác bản chất thật của danh sách nên được nêu ra trong phần nội dung mở đầu (xem minh họa phía dưới) chứ không phải trong tựa đề của danh sách. Ví dụ, các từ như "nổi bật" hay "hoàn toàn" không nên nằm trong tựa đề của danh sách, và phần mào đầu của danh sách sẽ nói rõ là danh sách đó đã hoàn chỉnh hay chưa hoàn chỉnh, hay chỉ giới hạn trong một số thành phần nổi bật của nhóm (i.e., those that merit articles). Chú ý rằng từ "nổi tiếng" cũng được cho là một trong những từ cầu kỳ sáo rỗng (peacock) và cần phải hạn chế sử dụng.
Bố cục một danh sách
[sửa | sửa mã nguồn]Phần mở đầu
[sửa | sửa mã nguồn]Nội dung của một danh sách đứng một mình phải được minh họa hết sức rõ ràng, không mập mờ. Nếu cái tựa đề của danh sách chưa thể nêu rõ danh sách bao hàm cái gì, thì phần mở đầu sẽ gánh vác trách nhiệm đó. Đừng khiến người đọc hay người viết bài phải đoán mò xem nội dung cái danh sách bao hàm những cái gì.
Phần miêu tả về danh sách, cho dù ngắn gọn hay giản lược cỡ nào, đều phải tuân thủ Wikipedia:Thái độ trung lập, bao hàm cả:
Không nên khẳng định rằng, quan điểm thông dụng nhất hay quan điểm trung hòa nhất thì chắc chắn sẽ là quan điểm đúng nhất.
Đoạn mở đầu của danh sách không nên có nội dụng phản lại các hướng dẫn về những kiểu tự tham chiếu cần phải tránh.
Phần mở đầu trong những danh sách đứng riêng
[sửa | sửa mã nguồn]danh sách đứng riêng luôn nên có một phần mở đầu giống như các bài viết khác.
Wikipedia:Tiêu chuẩn danh sách chọn lọc khuyến cáo rằng "[một danh sách] có một phần mở đầu hấp dẫn giới thiệu đối tượng và định nghĩa khuôn khổ và tiêu chuẩn đưa vào danh sách".
Thêm nữa, những đặc điểm không hiển nhiên của một danh sách, chẳng hạn liên quan đến cấu trúc của danh sách, nên được lý giải trong phần đầu (ví dụ: Danh mục tác phẩm của Johann Sebastian Bach) hoặc trong một phần giới thiệu riêng biệt (ví dụ: Danh mục tác phẩm của Franz Schubert#Cách sắp xếp các nhạc phẩm của Franz Schubert).
Danh sách không nên được dùng để tạo ra content fork giữa một chủ đề mà đã có một bài Wikipedia riêng biệt (ví dụ: "cộng hoà") và một danh sách bổ sung vào chủ đề đó (ví dụ Danh sách nền cộng hoà).
Đoạn mở đầu trong danh sách nhúng
[sửa | sửa mã nguồn]Phần này cần được mở rộng. Bạn có thể giúp bằng cách mở rộng nội dung của nó. (January 2013) |
Danh sách nhúng nên có một đoạn mở đầu khi mà tiêu đề nhập nhằng hoặc danh sách có những đặc điểm không hiển nhiên.
Tổ chức
[sửa | sửa mã nguồn]Mặc dù danh sách có thể được tổ chức theo các cách khác nhau, chúng phải luôn luôn được tổ chức. Dạng tổ chức đơn giản nhất là xếp theo thứ tự bảng chữ cái hoặc số (chẳng hạn Danh sách chức quan thời quân chủ Việt Nam) mặc dù nếu các mục có ngày tháng, dạng niên biểu đôi khi tốt hơn (ví dụ Danh sách cuộc xung đột ở châu Âu). Khi sử dụng dạng tổ chức phức tạp hơn (theo nguồn gốc, công dụng, loại, v.v...), tiêu chuẩn phân loại phải rõ ràng và thống nhất. Cũng như người đọc và người biên tập dễ dàng giả định rằng các tiêu đề A, B, C sẽ dẫn đến D (thay vì 1903), các hệ thống phức tạp hơn nên rõ ràng như thế. Nếu một danh sách người Úc ở tù hoặc bị xử tử ở nước ngoài chứa các tiêu đề Argentina và Campuchia (tổ chức theo quốc gia), một biên tập viên thêm tiêu đề buôn ma tuý (tổ chức theo tội danh) là không hợp lý. Nếu một mục danh sách thuộc về hai thể loại hay nhiều hơn một cách hợp lý (ví dụ, một người Úc ở trong nhà tù Argentina do buôn ma tuý), điều đó gợi ý rằng sự phân loại là sai và cần được khảo sát lại.
Danh sách không bao giờ nên có mục Chưa sắp xếp hoặc Linh tinh vì tất cả những mục đáng đưa vào danh sách có thể được sắp xếp theo một số tiêu chí, dù hoàn toàn có thể là định dạng của danh sách cần phải sửa lại để đưa tất cả các mục phù hợp vào. Các mục chưa-phân-loại có thể để trong trang thảo luận trong khi việc phân loại đang được xác định.
Mục danh sách
[sửa | sửa mã nguồn]Danh sách, dù nhúng hay đứng riêng, là nội dung bách khoa cũng như đoạn và bài viết và cũng như thế, chúng là đối tượng của các chính sách về nội dung của Wikipedia như là Tính kiểm chứng được, Không đăng nghiên cứu mới, Thái độ trung lập, và các quy định khác.
Những chủ đề khó và gây tranh cãi mà bản thân định nghĩa của nó bị phản đối nên được bàn bạc trong trang thảo luận để đạt đến đồng thuận và để đảm bảo rằng mỗi mục được đưa vào danh sách được tham khảo đúng và toàn bộ trang mà danh sách xuất hiện thể hiện một thái độ trung lập.
Nguyên tắc Thái độ trung lập đòi hỏi chúng ta mô tả các góc nhìn khác nhau mà không tán thành riêng cái nào. Không đăng nghiên cứu mới áp dụng với các mục trong danh sách cũng như với các bài viết về các mục đó.
Chính sách kiểm chứng nói rằng những tài liệu bị thách thức hoặc có khả năng bị thách thức cần phải được gán cho một nguồn xuất bản đáng tin cậy. Việc đưa một tài liệu vào trong danh sách nên dựa trên điều những nguồn đáng tin cậy nói không phải dựa trên cách biên tập viên diễn giải nguồn. Trong những danh sách liên quan đến người đang sống, chính sách Tiểu sử người đang sống được áp dụng.
Thể loại
[sửa | sửa mã nguồn]Người viết có thể thêm một tiểu thể loại của Thể loại:Danh sách tại phần dưới cùng của trang.
Phong cách
[sửa | sửa mã nguồn]Có vài cách để trình bày danh sách trên Wikipedia.
Xuống dòng
[sửa | sửa mã nguồn]bánh<br> pho mát<br> sô-cô-la<br>
hiện ra thành:
bánh
pho mát
sô-cô-la
Nên tránh phương pháp này vì nó không đáp ứng cách chuẩn của web và có thể gây khó khăn cho người khuyết tật. Thay vào đó, hãy sử dụng các phương pháp sau: