Idare Tarihi

الملخص
لما قضت الدولة العثمانية على الدولة المملوكية عام 1517م، عملت على تأسيس إدارتها في الجزيرة العربية؛ للسيطرة على الأوضاع في البحر الأحمر وخليج البصرة. ونظراً لوجود الأماكن المقدسة الهامة للعالم الإسلامي في الجزيرة العربية فقد أضفى ذلك أهمية أخرى على الموضوع. ولذلك فقد أخذت الدولة العثمانية إمارة مكة المكرمة في حمايتها أولاً، ولم تغير من النظام الإداري الموجود من العهد السابق بها. ولقد تمت إدارة الحجاز من العثمانيين من مفهوم الحماية والخدمة. ولقد أسس العثمانيون إمارة (بكلربكية) في اليمن عام 1539م وفي الأحساء عام 1555م. ومع أن منطقة الأحساء تعرفت على الدولة العثمانية عام 1550م، إلا أن تنظيمها كان ضمن إمارة البصرة (بكلربكية) البصرة. وهذه الإمارات أديرت بالساليانه. ومقاومة بعض القوى المحلية للحكم العثماني ولاسيما في اليمن، أشغلت الإدارة العثمانية. وقد بقيت الإدارة العثمانية في الحجاز واليمن والأحساء في القرن العاشر الهجري.
الكلمات المفتاحية: الحجاز، اليمن، الأحساء، الجزيرة العربية، العثماني.


"The Ottoman Rule in the Arabian Peninsula in the 16th Century/Hijri 10. in Context Administrative Divisions and Appointments"
Abstract
Ottoman Empire to end the Mamluk Empire of the Red Sea in 1517 and tried to establish the administration in the Arabian Peninsula to take control of the Persian Gulf. Present in the Hijaz region of important holy places for the Islamic world, here interest had increased further. In this connettion the emirate of Makkah has taken the Makkah before this occasion the auspices of the Ottoman Empire, but the previous administrative practice did not change too much. Hjaz was with mentality directed service agent and protectionist at the Ottoman control. Ottomans founded two province in the Arabian Peninsula, in Yemen in 1539 and in Lahsa in 1555 . If Lahsa the region met in 1550 in the Ottoman domination was initially organized in Basra Province. This provinces have managed to with salyâne status. The Ottoman Empire has occupied the disobedience of the local powers in Yemen. Ottoman rules has been persistent in Hijaz, Yemen and Lahsa in the 16th century.

Keywords: Hijaz, Yemen, Lahsa, Arabian Peninsula, Ottoman

ÖZ
Kafkasya, 1555 Amasya Anlaşması ile Osmanlılar ve Safeviler arasında iki ayrı nüfuz bölgesine ayrılmıştır. Buna göre Doğu Gürcistan’daki Meshiya, Kartli ve Kahet bölgeleri Safeviler’de, Batı Gürcistan’daki Açıkbaş (İmereti), Dadyan (Megrel), Gürel (Güril) ve Samstshe (Atabey Yurdu) ise Osmanlılar’da kalmıştır. Osmanlılar 1578 İran harplerine kadar ellerinde kalan bu yerleri Gürcistan Vilayeti olarak idari taksimatı içerisine dahil etmiştir. Bu vilayet; Kütadis (Kutayis), Dodyan (Dadyan) ve Kehâbir adlı üç sancaktan müteşekkildi. Osmanlı Devleti 1578-1590 Osmanlı-Safevi harpleri sürecinde yeni birtakım vilayetler kurmuştur. Bunların bir kısmı doğrudan Kafkasya coğrafyasında olmasa da
o bölgeyi kontrol etmeye yönelikti. Çıldır ve Kars vilayetlerini bu
bağlamda değerlendirebiliriz. Bu süreçte Kafkasya coğrafyası içerisinde batıdan doğuya doğru Batum, Acara, Ahıska, Gori ve Tiflis vilayetleri kurulmuştur. Çıldır’ın batısında ve Tiflis’in güneyinde ise Tumanis ve Lori daha doğuda ise Gence vilayetleri bu dönemde tesis edilmişlerdir. Hazar Denizi’ne yakın Şirvan bölgesinde kuzeyde Derbend, güneyde ise Şemahi vilayetleri kurulmuştur. Güneybatı Kafkasya coğrafyasındaki Gürel, Açıkbaş ve Dadyan bölgelerinde Osmanlı Devleti’nin üst hâkimiyetini tanıyan ailelerin idaresinde ve meliklik olarak adlandırılan idari üniteler bulunmaktaydı. Abhaza bölgesinde Sohum Vilayeti kurulsa da kısa sürede lağvedilmiş ve bölge eskiden olduğu gibi Sevaşidze ailesine yurtluk-ocaklık statü ile verilmiştir.
Osmanlı Devleti’nin Hazar Denizi’nden Abhazya’ya kadar olan coğrafyada, 16. yüzyılın son çeyreğinde tesis ettiği idari üniteleri iki ayrı yönetim şekli ile tasarruf ettiği söylenebilir. Bunlardan birincisi doğrudan Osmanlı merkezi idaresini tesis etmek istediği klasik vilayetler, ikincisi ise idareyi yerel belli ailelerin tekeline bıraktığı yurtluk-ocaklık sancaklar ile melikliklerdir.
Anahtar Kelimeler: Kafkasya, Osmanlı, Meliklik, Yurtluk-Ocaklık, Gürcistan

ABSTRACT
The Caucasia was divided into two separate zones of influence between the Ottomans and Safavids by the 1555 Amasya Agreement. Accordingly, the Meshiya, Kartli and Kahet regions in Eastern Georgia remained in the Safavids, while in Western Georgia, Açıkbaş (İmereti), Dadyan (Megrel), Gürel (Güril) and Samstshe (Atabey Yurdu) remained in the Ottomans. The Ottomans included these places in their administrative divisions as Georgia Province until the 1578 Iranian War. This province was composed of three sanjaks called as Kutadis (Kutayis), Dodyan (Dadyan) and Kehâbir.
The Ottoman Empire established a number of new provinces during the Ottoman- Safavid War of 1578-1590. Some of them existed in order to control the region, even though it was not in the Caucasia. We can evaluate the provinces of Çıldır, Kars in this context. In this process, Batum, Acara, Ahıska, Gori and Tiflis provinces were established from west to east within the Caucasia geography.
Tumanis and Lori were established in the west of Çıldır and in the south of Tiflis, and further east Gence provinces were established in this period. In the Şirvan region near the Caspian Sea, Derbend provinces were established in the north and Şemahi provinces were established in the south. There were
administrative units called melikdoms in the Gürel, Açıkbaş and Dadyan regions of the southwestern Caucasia, under the administration of families that recognized the supreme sovereignty of the Ottoman Empire. Although the Sohum Province was established in the Abhaza region, it was abolished in a short period of time and the region was given to the Sevaşidze family as melikdoms in yurtluk-ocaklik status.
It can be said that the Ottoman Empire saved administrative units established in the last quarter of the 16th century in two different ways in the geography from the Caspian Sea to Abhazya. The first of these is the typical provinces where he wants to establish the Ottoman central administration directly, and the second one is the yurtluk-ocaklik and melikdoms, where the certain local families monopolize the administration.
Keywords: Caucasia, Ottoman, Melikdom, Yurtluk-Ocaklik, Georgia

After the second half of the 14th century, the Ottomans became acquainted with the Balkan geography and developed an administrative attitude that would turn the seized areas directly into Ottoman soil. The Conducting of Tahrirs, the establishment of the province and the sanjak system, the transfer of the places under the control of the akıncıs (frontiersmen) to the sanjak system and the settlement policy implemented are indications of the desire to make this geography a permanent part of the Ottoman country.
The Ottomans founded the first top administrative division which was composed of Sanjaks in the Balkan geography as the Rumelia Beylerbeyliği/Province. All the lands acquired in Eastern Europe were included in this province and even Kefe in the north of the Black Sea was written for a long time in the Province of Rumelia. After the mid-16th century, the area covered by the province of Rumelia was enlarged and new administrative units were needed. The newly established Province of the Archipelago (Cezayir-i Bahr-i Sefîd Eyaleti), namely Kaptanpaşalık and the Aegean islands and some coastal Sanjaks were separated from Rumelia Province and attached here. Later, the provinces of Bosnia, Kefe and Özi / Silistra were established and the borders of Rumelia Province were narrowed, and the number of Sanjaks decreased.
There are no units such as ocaklık and malikâne in the Balkan region where the state partially delegated the administrative and financial powers to other authorities.
One of the main problems in the Ottoman administrative system, especially since the mid-17th century, is the increase in the number of pashas. This situation also affected the administrative units in the Balkan region. It is seen that many sanjaks in the province of Rumeli were left to the pashas and saved as sinecure (arpalık). In addition, there are also grants frequently in which several places are left under the responsibility of a pasha and State and sanjak preferences, which are subject to extraordinary conventions and the preservation of any place, are also frequently encountered. In this case, it has brought with it a process in which many Sanjaks in the Balkan geography are managed by the deputies appointed by the governors (mütesellim).
In the presentation, the administrative principles of the Ottomans after the transition to the Balkan geography and the change in the process were pointed out. The sources of the research are mainly tevcih registers, ruus registers, mühimme books and other archival documents on the subject. In addition to these, source works and contemporary works were also utilized.
Keywords: Rumelia, Balkan, Ottoman, administration, province, sanjak.

Kentsel dönüşüm kavramı ilk olarak İngiltere’de 2. Dünya Savaşı’nda yıkıma uğrayan kentlerin yeniden inşasında ve takip eden süreçte ortaya çıkan fiziki ve sosyal ihtiyaçlarının giderilmesi amacıyla geliştirilen politikaları ifade etmek için kullanılmıştır. Kentsel dönüşüm, üzerinde net bir tanım birliğine varılmış bir kavram olmamakla birlikte, değişen neo-liberal kent politikaları ile birlikte farklı yaklaşımlar üzerinden farklı şekillerde tanımlanmaktadır. Bu incelemede de benimsenen yaklaşıma göre kentsel dönüşüm, “yitirilen bir ekonomik etkinliğin yeniden geliştirilmesi ve canlandırılması, işlemeyen toplumsal işlevlerin işler hale getirilmesi, toplumsal dışlanma olan alanlarda toplumsal bütünleşmenin sağlanması, çevresel kalitenin veya ekolojik dengenin kaybolduğu alanlarda bu dengenin tekrar sağlanması.”  şeklinde tanımlanabilir. Bu anlayışa göre kentsel dönüşüm bir arazi kullanımı sorunu olmanın çok ötesinde sosyal, kültürel ve ekonomik boyutu olan bir kavramdır. Ne var ki kentsel dönüşüm kavramı, neo-liberal şehircilik anlayışında, ‘yeniden hayata kazandırma veya geliştirme’ işlevinden ziyade, ‘şehrin potansiyel arsa değerinin yüksek olduğu fakat sermaye grupları açısından dezavantaj yaratan bölgelerinin yeniden inşası ve yeni yerleşimcilere açılması’ şeklinde anlaşılmaktadır. Bu minvalde, Smith’e göre kentsel dönüşüm “merkezlerin canlandırılması, kent içinde tarihi değere sahip ya da konum olarak kent içinde avantaja sahip alanların soylulaştırılması veya yenilenmesi, terk edilmiş sanayi bölgelerinin ve kıyı alanlarının farklı işlevlerle yeniden kullanıma açılması”  olarak ifade edilmiştir. Bu anlayış, kentsel dönüşümü işlevsel ve amaçsal bağlamından çıkarmakta ve kentsel dönüşüm uygulamalarının pratikte doğurduğu ve doğuracağı sosyal ve hukuki sorunlara zemin oluşturmaktadır. Bu çalışmada kentsel dönüşüm kavramının gelişimi, Türkiye'deki mevcut mevzuatın incelenmesi ve pratikte doğurabileceği sorunlar ele alınmaktadır.

Bu çalışma kapsamında İdare Dergisi’nin 1944-1957 yılları arasında yayımlanan yetmiş altı sayısı incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda derginin içeriği şu başlıklar itibariyle sınıflandırılmıştır: İdare’den İdare Dergisi’ne, Ülke İncelemeleri, Köy Kalkınması, Bir Anket Münasebetiyle, İl İdaresi Kanunu, Umumi Müfettişlik, Yönetim Bilimi, Memurlar, Şehirler ve Belediyecilik, Sosyal Politika. Bu çalışmanın odaklandığı dönemde Türkiye nüfusunun dörtte üçü köylerde yaşamaktadır ve halkın geçimi büyük oranda tarıma dayalıdır. Dolayısıyla İdare Dergisi’nde öne çıkan konu da köy kalkınması olmuştur.
İdare Dergisi yazarlarının çoğunluğunu genel idare personeli oluşturmaktadır. Dergi’de yayımlanan makalelerin bilimsel niteliğine ilişkin bir değerlendirme yapacak olursak özetle şunları söylemek mümkündür: Yazılar duru-akıcı bir dille kaleme alınmıştır, her yazı bir toplumsal meseleye temas etmekte ve bir ihtiyaçtan/toplumsal dertten doğmaktadır, anlatım sırasında bilgi ustalıkla sınıflandırılmakta ve yazıda sistematik bir anlatım tarzı benimsenmektedir. Yazarlar, ilgilendikleri konularla ilgili teorinin yanı sıra, uygulamanın içinden süzülen deneyimin bilgisini de metne katmaktadır. İdare Dergisi yazarları, tarihi ve teoriyi bilmenin önemine değinmekte, ancak bununla birlikte, yönetilen toplumun iktisadi ve toplumsal özelliklerini de bilmek-tanımak gereğine dikkat çekmektedirler. Yazılar, toplumsal gerçeklerden hareketle ve öneri geliştirme çabasıyla kaleme alınmıştır. Yazarların bilgiyle kurdukları bağ, geleceğe besledikleri umut, ifadelerindeki içtenlik etkileyicidir. Yayımlanan yazılar, kamu yönetiminin geliştirilmesi açısından başka ülkelerin uygulamalarına da ilgi duyulduğunu göstermektedir.
Bu çalışmada ele alınan dönemde tek partili yaşamdan çok partili yaşama geçiş gerçekleşmiş, 1950’de tek parti iktidarı sona ermiştir. Türkiye’nin siyasal hayatında köklü bir değişiklik arz eden bu tarihsel sürecin izini İdare Dergisi’ndeki yazılarda yakalamak mümkün değildir. Bir başka deyişle kamunun yönetimi için 1950 yılı bir köklü dönüm noktası değil, yönetimin farklı bir siyasi kadronun sorumluluğuna geçmesini ifade eden bir siyasal değişme yılından ibarettir. Bu özellik Alexis de Tocqueville’in şu saptamasını hatırlatmaktadır: “Siyasal devrimlerin görünüşte inkar ettikleri geçmişin sürekliliği idari yapılar içinde kendini gösterir.”
Anahtar Sözcükler: İdare Dergisi, Kamu Yönetimi, Yönetim Bilimi, İdare Tarihi, Kalkınma.

Abstract
The sanjaks, which were under the administration of local beyliks, were registered as distinguished from the classical sanjaks as "Cemaat-i Kürdan", "Ümera-i Kürdistan", "Vüayet-i Kürdistan-ı Diyarbekir" or "Eyalet-i Kürdistan" after the hegemony of Ottoman över the Eastern and the Southeastem Anatoba. So as to ensure to monopobze the sanjak's administrations on the famüies of local beybks, "yurtluk-ocaklık" or "hükümet" sanjaks were created.
In XVIth century, the vilayet of Diyarbekir was under the administration of a single beylerbeyi; however, it was constructed of two groups of sanjaks, which were expressed as "classical" and Kürdistan "ocaklık" sanjaks. There was not a separate govemor of the Vilayet/State of Kürdistan in the mentioned time period. Such a State structure, which had not a beylerbeyi or govemor, was a unique application. The sanjaks that were under the heel of Kürdistan, where was under the administration of classical and Ekrad beyliks of the Vüayet of Diyarbekir, were one within the other and had not a geographical unity. In order to be written in a group of Kürdistan, an Ekrad sarıjak must have
been under the administration of a local bey. It is thought that this study wül contribute to make the current debates on a more scienlific base.
Key Words: Kurdistan, Ottoman, state, vilayet.

Bu çalışmada Batı Trakya’nın önemli bir merkezi olan Gümülcine’nin 1831-1900 yılları arasındaki idari yapısı ve nüfusu incelenmiştir. 19. yüzyılda önce Selanik vilayeti bünyesinde bir kaza olan Gümülcine, 1864 vilayet düzenlemesinden sonra Edirne vilayetine bağlanırken bir süre sonra da sancak merkezi yapılmıştır. Müslüman, Rum, Bulgar, Yahudi ve Kıbtî nüfusu ile Osmanlı çoğulculuğunun güzel bir örneğini teşkil eden Gümülcine, çevresinde öne çıkan bir merkez olmuştur. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrası yaşanan mecburi göçler sırasında geçici iskân bölgesi haline gelmiş, 20. yüzyıla girilirken hâkim unsur olan Müslüman nüfus daha da artmıştır. Arşiv belgeleri ve salnamelerden bu değişim ve süreci takip etmek mümkündür.

After the Caldiran War, the Ottoman State’s administrative arrangements in Eastern Anatolia were followed by the use of the Kurdistan term in Ottoman archival documents. In this context, Ekrâd term is mentioned in Ottoman documents.
The meaning of the terms of Ekrâd and Kurdistan used in the Ottoman documents is intended to be used as a basis for some ethnic-based problems we are experiencing today. However, it is understood that what is wanted to be explained with these terms in the Ottoman period is a different meaning than today’s prejudiced assumptions.
In addition to the short term application of 1847, the Kurdistan term does not have a fixed geography nor an administrative unit with certain boundaries in Anatolia, Syria, and Iraq, as Ekrâd term is not only used for the protection of the Kurdish word in ethnic terms. There are many examples in the archive documents that denote the ethnic, administrative and geographical differences that are required to be imposed on the expressions of Ekrâd and Kurdistan today.
It is not possible to create a separate geography and an independent administrative unit, as long as the Diyarbekir beylerbeyi is responsible and is mentioned together with the word Kurdistan for a short period, depending on the prov- ince of Diyarbakir. No sanjak with no hukumet or yurtluk-ocaklık status in a crowded tribal Bey has been associated with Kurdistan, regardless of the ethnic origin of the people living on it.
In this study, it was attempted to clarify the concept of what the Ottoman documents were loaded into the terms of Ekrâd and Kurdistan. The mühimme registers in various archives, the tahrir records, the sanjak tevcih registers and ruus registers are the priority and the record series. It is anticipated that the understanding of the concepts of the sub- ject matter in the Ottoman practice and the full understanding of the meaning of the concept in a totally academic way that will not cause any hesitation will contribute to the solution of many ethnic based problems today.
Key Words: Ottoman, Kurdistan, Kurdish, Ekrâd, Turkman, Archive documents

In Hungary, the Ottomans established the provinces of Buda (Budin) in 1541 and Timisoara (Timiyvar) in 1552. Buda remained under Ottoman rule for 145 years and Timisoara for 164 years.
In this study, in the light of new information and documents, the pashas of the Buda and Timisoara provinces were updated by eliminating some deficiencies in the previous studies. However, the main purpose of this study is not only to identify the Pashas of Buda and Timisoara. The method, which we started with the pashas of Rumili and Cyprus and analyzed the pashas governing the Ottoman provinces with a different method and point of view in many respects, was applied together in comparison with Buda and Timisoara in this study. The birth places, nationality, origin of the Ottoman bureaucracy, ranks, appointments, renewal and dismiss dates, province saving procedures, mission times, salaries, previous and next assignments and regional connections had been determined as much as possible and tables were systematically analyzed. It is thought that the determination of the administrative profile of these two provinces will not only contribute to the general evaluations about the Ottoman Pashas, but will also shed light on the principles of the Ottoman State's administration of Hungary.
Basic sources of research are archival sources such as province, sanjaks and alaybegs registries, registrations related to appointments in muhimme registers, ruus registries and certificates of attorney, chronicles reflecting the period. The works of contemporary Hungarian and Ottoman historians were used to shed light on this research.
Key words: Ottoman, Hungary, Buda, Timisoara, Pasha

There used to be found dirliks in the icmâl defters at Ottoman State. Thanks to this books; it is possible to learn the dirliks (has, zeamet, tımar) in the sanjaks, the owner of dirliks, the kind of sources of income and administrative divisions.
İn this article, in according to the Mus İcmâl Defter having date 1604-1605, the dirliks of Muş Sancak have been studied systematically.
İn addition to administrative structure in the Ottoman period of Mus has been studied in the entrance chapter. There is the map of administrative divisions at the end of the article
Keywords: Mus, Dirlik, Has, Zeamet, Tımar
ÖZET
Osmanlı Devleti'nde sancak gelirlerinin dirlikler halinde nasıl dağıtıldığı icmal defterlerine konu olmaktadır. Bu defterler sayesinde ilgili sancaktaki dirlikleri (hass, zeamet ve tımar), bu dirliklerin kimlerin tasarrufunda olduğu, dirlik gelirlerinin cinsi ve miktarını ve dirliğe konu olan gelir bölgelerinin idarî taksimatını tespit etmek mümkün olmaktadır.

Özet İdare tarihi, tarihçiler tarafından sıkça inceleme konusu yapılan bir alandır. Bu bakımdan idare tarihi çalışmaları daha çok tarihsel yöntemlerin uygulandığı ve tarih disiplininin kendi araçlarını kullandığı bir niteliğe sahip olmuşlardır. Oysa idare tarihi, yalnızca kavramsal olarak dahi içerisinde idare sözcüğünü barındırır. Bu sebeple yönetim bilimciler ya da idare alanında çalışma yapanların da idare tarihi alanına eğilmesi gerekmektedir. Bu yazıda yönetim bilimciler tarafından fazlaca boş bırakılan idare tarihi alanının yönetim bilimciler tarafından öncelikle neden incelenmesi ve ilgilenilmesi gerektiği, daha sonra da nasıl incelenmesi gerektiği tartışılacaktır. Anahtar kelimeler: idare tarihi, yönetim tarihi, yöntem Giriş Yönetim bilimi ya da kamu yönetimi alanı toplumsal gerçeklik içerisinde siyasal alan içerisinde yer alır. İktisadi alanın siyasal alandan biçimsel olarak ayrıştırılmış olduğu kapitalist üretim biçiminde kamu yönetimi, yöneten-yönetilen ilişkisinin maddi yeniden üretimini sağlar. İdare tarihi ise devlet örgütlenmesi ve teşkilat yapısını tarihsel olarak inceler. Devlet örgütlenmesinin farklı üretim biçimlerinde büründüğü nitelikler, yönetici elitin karakteri, otoriteyi uygulama şekilleri ve iktidarın kullanılma yöntemleri idare tarihinde çalışılan konuların temel nitelikleridir. Bu nitelikleri belirleyen toplumsal örgütlenmelerin ve toplumsal formasyonun kendi özgünlükleridir. Fakat çoğu zaman bu ilişki tek boyutlu bir niteliğe indirgenmektedir. Yönetim ilişkisinin tek boyutlu kabul edilmesi, çalışmaların aynı kalıplara sıkışmış olduğu sonucunu doğurmaktadır. Farklı tarihsel dönemlere-erken dönem/erken modern dönem/modern dönem-ayrılan idare tarihi çalışmaları başlarda yönetim bilimciler açısından önemli bir çalışma alanı olmuşken İkinci Dünya Savaşı sonrasında bu alana yönetim bilimcilerin ilgisi azalmış ve alan 1 1 Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Araştırma Görevlisi 2** Konunun tartışılabilir olup olmadığı üzerine değerli fikirlerini benimle paylaşan Yrd. Doç. Dr. Ozan Zengin'e teşekkür ederim. Bu metin Türk Sosyal Bilimler Derneği'nin 15. Kongresinde sözlü olarak sunulmuştur.

Kamu Yönetimi Disiplini, Kamu Yönetimi, Yönetim Bilimi, Türk Kamu Yönetimi, Türk İdare Tarihi, İdare Tarihi , Yönetim Tarihi, Kamusallık, Kamu Yararı, Erken Cumhuriyet Dönemi, Yönetim Düşüncesi/Tarihi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi, Yerel Yönetimler,  Bürokrasi, Devlet, Türk İdare Dergisi, İdare Alanı, T.C. İçişleri Bakanlığı, Kamu Yönetimi Kuramları, Yönetim kuramları

Tarih boyunca her devlet, gerek iç işlerinde daha istikrarlı ve güvenli bir sisteme sahip olabilmek, gerekse uluslararası arenada daha saygın bir yer kazanabilmek için yönetiminde planlı ve sistemli güncellemeler yapmıştır. “İdari reform” adıyla anılan düzenlemeler sayesinde devletler, daha verimli ve istikrarlı bir yönetim yapısı tesis etmeye gayret göstermiştir. Birçok medeniyetin izlerini bünyesinde barındırıp kendine özgü bir yönetim yapısı kuran Osmanlı İmparatorluğu tarihinde de söz konusu düzenlemelere rastlamak mümkündür. Osmanlı İmparatorluğu döneminde III. Selim ve II. Mahmud’un faaliyetleri, Tanzimat ve Islahat Fermanları ile Meşrutiyet dönemleri; birçok alanda reformu konu almış olan hareketlerdir. Söz konusu reform hareketlerinin siyasi, ekonomik, toplumsal boyutları olduğu gibi idari boyutları da vardır. Bu nedenle çalışmanın tarihsel çerçevesini 1789-1922 arası dönem oluşturmaktadır. “Osmanlıların XVIII. yüzyıldan itibaren yapmış oldukları idari yenilikler hangi ölçüde idari reform kapsamında değerlendirilebilmektedir?” sorusuna cevap bulabilmek, çalışmanın odak noktasını oluşturmaktadır. Yönetimin eksik, aksak ve bozulan yönlerine çağın şartları ışığında planlı ve sistemli onarımlar yapmayı ifade eden idari reform kavramı ile Osmanlı’nın XVIII. ve XIX. yüzyıllardaki idari düzenlemeleri arasındaki ilişkiyi açıklamak çalışmanın amacıdır. Çalışmada idari reform kavramı ve nitelikleri öncelikli olarak incelenecektir. Ardından Osmanlı’nın idari reform vizyonu; reform ihtiyacının nedenleri, reform için kimin örnek alındığı ve reformun paradigması bağlamında sunulacaktır. Son olarak ise Osmanlı’nın son dönemindeki idari reform hareketleri, merkezi ve yerel yönetimlerde reform uygulamaları kapsamında analiz edilecektir.

الإدارة العثمانية في الجزيرة العربية في القرن العاشر الهجري/السادس عشر الميلادي:
تقسيماً وتوجيهاً*
أ.د. أورخان قليج**
عضو هيئة التدريس بقسم التاريخ
جامعة الفرات

بحث مقدم لندوة الجزيرة العربية الثامنة في رحاب جامعة الملك سعود
الملخص
لما قضت الدولة العثمانية على الدولة المملوكية عام 1517م، عملت على تأسيس إدارتها في الجزيرة العربية؛ للسيطرة على الأوضاع في البحر الأحمر وخليج البصرة. ونظراً لوجود الأماكن المقدسة الهامة للعالم الإسلامي في الجزيرة العربية فقد أضفى ذلك أهمية أخرى على الموضوع. ولذلك فقد أخذت الدولة العثمانية إمارة مكة المكرمة في حمايتها أولاً، ولم تغير من النظام الإداري الموجود من العهد السابق بها. ولقد تمت إدارة الحجاز من العثمانيين من مفهوم الحماية والخدمة. ولقد أسس العثمانيون إمارة (بكلربكية) في اليمن عام 1539م وفي الأحساء عام 1555م. ومع أن منطقة الأحساء تعرفت على الدولة العثمانية عام 1550م، إلا أن تنظيمها كان ضمن إمارة البصرة (بكلربكية) البصرة. وهذه الإمارات أديرت بالساليانه. ومقاومة بعض القوى المحلية للحكم العثماني ولاسيما في اليمن، أشغلت الإدارة العثمانية. وقد بقيت الإدارة العثمانية في الحجاز واليمن والأحساء في القرن العاشر الهجري.
الكلمات المفتاحية: الحجاز، اليمن، الأحساء، الجزيرة العربية، العثماني.

Taksimat ve Tevcihat Bakımından 16. Yüzyılda Arap Yarımadasında Osmanlı İdaresi

Özet
Osmanlı Devleti 1517 yılında Memlûk Devleti’ne son verince Kızıldeniz ve Basra Körfezi’ni kontrolü altına almak için Arap yarımadasında idaresini yerleştirmeye çalışmıştır. İslam dünyası için önemli olan kutsal yerlerin Hicaz bölgesinde bulunması, buraya ilgiyi bir kat daha artırmıştı. Bu münasebetle önce Mekke-i Mükerreme Emirliği’ni Osmanlı Devleti’nin himayesine almış ancak daha önceki idari uygulamaları da çok fazla değiştirmemiştir. Hicaz Bölgesi Osmanlı kontrolünde himayeci ve hizmet edici bir anlayışla yönetilmiştir. Arap yarımadasında Osmanlılar 1539 yılında Yemen’de, 1555 yılında ise Lahsa’da iki beylerbeyilik kurmuştur. Lahsa bölgesi 1550 yılında Osmanlı hâkimiyeti ile tanışmışsa da başlangıçta Basra beylerbeyliği bünyesinde teşkilatlanmıştır. Bu beylerbeylikler salyâneli statü ile yönetilmişlerdir. Yarımadadaki mahalli güçlerin özellikle Yemen bölgesindeki direnişleri belli dönemlerde Osmanlı yönetimini meşgul etmiştir. Hicri 10. asırda Osmanlı idaresi Hicaz, Yemen ve Lahsa bölgelerinde kalıcı olmuştur.
Anahtar kelimeler: Hicaz, Yemen, Lahsa, Arap Yarımadası, Osmanlı
The Ottoman Rule in the Arabian Peninsula in the 16th Century in Context Administrative Divisions and Appointments

Abstract
Ottoman Empire to end the Mamluk Empire of the Red Sea in 1517 and tried to establish the administration in the Arabian Peninsula to take control of the Persian Gulf. Present in the Hijaz region of important holy places for the Islamic world, here interest had increased further. In this connettion the emirate of Makkah has taken the Makkah before this occasion the auspices of the Ottoman Empire, but the previous administrative practice did not change too much. Hjaz was with mentality directed service agent and protectionist at the Ottoman control. Ottomans founded two province in the Arabian Peninsula, in Yemen in 1539 and in Lahsa in 1555 . If Lahsa the region met in 1550 in the Ottoman domination was initially organized in Basra Province. This provinces have managed to with salyâne status. The Ottoman Empire has occupied the disobedience of the local powers in Yemen. Ottoman rules has been persistent in Hijaz, Yemen and Lahsa in the 16th century.
Keywords: Hijaz, Yemen, Lahsa, Arabian Peninsula, Ottoman

Özet Osmanlı, cihana hükmeden devlet ve toplum yapısıyla muazzam bir yönetim sentezi kurmayı başarmıştır. Ancak kurduğu bu düzen tarihsel süreçte değişim dinamiklerine uyum sağlayamamış ve devlet ıslahat, restorasyon veya revizyonla ayakta kalmaya çabalamıştır. Devlet adamları kadim düzene dönmekle, düşmanından almak arasında kalmış ve ekonomik-toplumsal örgütlenme tarzının küresel başatlığı karşısında nasihatnameler ile sefaretnameler arasında çözüm arayıp durmuşlardır. Bu mücadele ikincinin lehine sonuçlanmış ve Osmanlı kendini batılılaşma serüveni içinde bulmuştur. Bu süreç yazıda uzun 19. Yüzyılı hazırlayan etkenlerle birlikte ele alınmaktadır. Abstract The Ottomans succeeded in establishing a marvellous administrative synthesis with their dominant state and societal structure in the world. This order, however, was not able to adapt to the changing dynamics in the historical process, although the state struggled to survive with reform, restoration and revision. The statesmen vacillated between turning back to the ancient and imitating the enemy; hence, they sought solutions between

Fatma Eda Çelik, "Bir Yönetsel Reform Deneyimi ve Düşüncesi Olarak Kameralizm", KAYFOR VI, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, 18. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Kamu Yönetiminde Reform, Bildiriler Kitabı, TODAİE, Yayın No: 350, Ankara, 2009, s.143-158.

Öz Türkiye'nin yönetsel yapısı içinde yerel yönetimlerle merkezi yönetim arasında uzun yıllar köprü görevi gören ve önemli işler üstlenen bucaklar, kırsal ve kent-sel yerleşmelerdeki teritoryal sabitliğin tipik bir örneğidir. Bucakların yönetim sahası içerisine giren toprak sahalarının idaresi ile üretimin toplumsal sistemler arasındaki ilişkisi diğer bir ifadeyle hukuk ve yönetimin, üretimin toplumsal yö-nüyle olan ilişkisi aşamasında teritoryal sabitlik kavramından söz etmek müm-kündür. Mülkiyetin değişen formları çerçevesinde üretim ve yönetim arasın-daki grupların nasıl/ne şekilde ele alınıp inceleneceği teritoryal sabitlik ve mül-kileşme sürecini anlamak açısından oldukça önemlidir. Tapu senediyle vergi arasındaki ilişki mülkiyet ideolojisine göre daha kritik bir önem taşımaktadır. Bu ilişkiyi kırsal ve kentsel yerleşmelerde yönetsel düzeyde düzenleyen birimler-den biri de bucaklardır. Örgütlenme biçimi olarak tam teşkilatlı ve teşkilatsız (basit bucak) olarak ikiye ayrılan bucaklar; teritoryal sabitliğin top-rak/mekân/alan yönetimindeki iz düşümü olan tapu, vergi, nüfus, sağlık, tarım, güvenlik gibi işleri yerine getirmiş ve toplum kalkınması yönünden de önemli işlevler görmüşlerdir.

The presence of Algeria in Ottoman government system begins with the appointment of Barbarossa Hayreddin Pasha in Ottoman navy. Meanwhile Province of Algeria was established in 1533 and ruled independently for a while. Later it was ruled with Tripoli and Tunis which were established in North Africa. These provinces which were defined as Garp Ocaks were ruled with according to the salyane system.
Province of Algeria was divided into two parts as Cezayir (Algeria) and Cezayir-i Garp Province at the end of the mid 16th century. It was also defined as Cezayir-i Bahr-i Sefid in other words as Captain Pasha system.  This means that it was an administrative part which had a seaside sanjaks where Gallipoli was the centrum.  Also Province of Cezayir-i Garp was the Ottoman province in North African Algeria.
Province of Cezayir-i Garp was dominated by ocaklis and corsairs who were sent from the center and later became inhabitants. Janisaries and corsairs were dependant on these dominant beglerbeghis who were sent to the province at one time. But headmen (reis) and his crew captured the government with the appointment of Kilic Ali Pasha to Istanbul in 1585. Although an beglerbegh was appointed here for three years, they could not have any influence over there. The headmen (reis) had to quit for janisaries’ diwan in the 17th  century. The struggle for capturing the government between the headmen and Janisaries lasted for many years and the government transformed into dey system like in Northerth African provinces in 1671. Deys were voted by headmen and janissary officers but the appointment of beglerbegh was also continied. At that time the role of beglerbeghis was only symbolic while deys had the government in their hand effectively. In 1711 dey system and beglerbegh system were united only in the dey system . And appointment of beglerbegh from the center was not made no longer.  This situation continued in 18th century.

Öz Bu makalenin amacı, tevzi' defterlerinin Osmanlı mali sistemi içerisindeki rolünü ve önemini tartışmaya açmaktır. 17. yüzyılın sonlarından Tanzimat'ın başlarına kadar düzenlenen tevzi' defterleri, taşrada mükelleflerin katılacağı yerel harcamaların ve birtakım vergilerin yer aldığı listelerdir. Makale özellikle tevzi' defterleri ile vergi-i mahsûsa arasındaki ilişkilere odaklanmıştır. Çalışmada vergi-i mahsûsanın tarh yöntemi, yapısal içeriği, tahsilâtında baz alınan mükellefleri ve tahsilât dönemleri dikkate alınarak, Tanzimat'la birlikte tevzi' defterlerinden vergi-i mahsûsaya doğru bir geçiş süreci yaşandığı tespit edilmiştir. Ayrıca çalışmada, tevzi' defterleri ile temettuat defterleri, taşra gelir-gider cet-velleri ve vilayet bütçeleri arasında önemli mali ilişkiler olduğu gösterilmiştir. Buna ilaveten, yapısal içerik, hazırlanma gerekçesi ve mali sistemdeki konum gibi kriterler dikkate alınarak, tevzi' defterleri ile bu uygulamalar arasında bir geçiş ilişkisi olma-dığı çıkarımında bulunulmuştur.
Abstract
A NEGLECTED DISCUSSION in the LITERATURE of OTTOMAN PUBLIC FINANCE: A TRANSITION from " TEVZİ' DEFTERLERİ " to " VERGİ-İ MAHSÛSA " This paper aims to initiate a discussion on importance and role of the " tevzi' defterleri " (apportionment registers) in the Ottoman Fiscal System. " Tevzi' defterleri " were lists of local public expenditures and taxes which apportioned to taxpayers in the provinces from the end of the 17th century to the beginning of the Tanzimat. The paper specifically focuses on the relationships between the " tevzi' defterleri " and " vergi-i mahsusa " (apportioned tax of Tanzimat Period) in a fiscal way. Considering the 'method of imposition', structural content, period of collection, and taxpayers of the vergi-i mahsûsa, the paper shows that there is a process of transition from the " tevzi' defterleri " to the " vergi-i mahsusa ". The paper also reveals that there are an important fiscal relationships between " tevzi' defterleri " and temettuat (cadastral) records, provincial revenue-expenditure sheets, and provincial (vilayet) budgets. In addition, considering the criteria such as the structural content, the goal of preparation, and the role in the fiscal system, the study indicates that there is no transitional relationship between the " tevzi' defterleri " and these fiscal practises.