Η ευκαιρία της Αρμενίας να εγκαταλείψει τη Ρωσία

Του Areg Kochinyan

Τους τελευταίους μήνες υπήρξαν δραματικές αλλαγές στην εξωτερική πολιτική της Αρμενίας. Το Ερεβάν πάγωσε τη συμμετοχή του στον υπό τη Ρωσία Οργανισμό Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO) διακόπτοντας τη χρηματοδότησή του και παρά τις ρωσικές διαμαρτυρίες προσχώρησε στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο.

Ξεκίνησε επίσης τη διαδικασία απομάκρυνσης των Ρώσων συνοριοφυλάκων από τα αεροδρόμιά της και περιόρισε τη συμμετοχή σε φορείς που κυριαρχούνται από τη Ρωσία, όπως η Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών (CIS) και η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (EAEU). Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν έχει συμμετάσχει σε συναντήσεις υψηλού επιπέδου στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, συμπεριλαμβανομένης μιας άνευ προηγουμένου τριμερούς συνάντησης στις 5 Απριλίου με την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ουρσουλα φον ντερ Λάιεν, τον Ύπατο Εκπρόσωπο της ΕΕ Γιοζεπ Μπορέλ και τον Υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, Άντονι Μπλίνκεν.

Για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία του, το Ερεβάν επιδιώκει μια διαδικασία διαφοροποίησης της εξωτερικής πολιτικής και αναπτύσσει πολιτικές, στρατιωτικές και τεχνολογικές συνεργασίες που δεν έχουν καμία σχέση με τη Ρωσία.

Η ήττα στον Δεύτερο Πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2020 κατέστρεψε τις στρατιωτικές δυνατότητες της Αρμενίας. Στη συνέχεια, μετά τις εισβολές του Αζερμπαϊτζάν στην Αρμενία το 2021 και το 2022, και την έξοδο του αρμενικού πληθυσμού του Ναγκόρνο-Καραμπάχ μετά την οριστική κατάληψη του από το Μπακού το 2023, το Ερεβάν άρχισε να επανεκτιμά τη μακροχρόνια συμμαχία του με τη Ρωσία.

Για να το θέσουμε ωμά, η Μόσχα απέτυχε να διασφαλίσει την ασφάλεια της Αρμενίας. Αυτό δεν αφορούσε τόσο τον πόλεμο του 2020 (στον οποίο η Ρωσία δεν είχε νομικές υποχρεώσεις), αλλά επειδή η Μόσχα παραβίασε τις επίσημες υποχρεώσεις της όταν το Αζερμπαϊτζάν παραβίασε τα διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορα της Αρμενίας το 2021 και το 2022 και λόγω της αποτυχίας της ειρηνευτικής αποστολής της Ρωσίας στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2023.

Υπήρξαν δραματικές αλλαγές στην εξωτερική πολιτική της Αρμενίας τους τελευταίους μήνες. Το Ερεβάν πάγωσε τη συμμετοχή του στον υπό τη Ρωσία Οργάνωση Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO), διέκοψε τη χρηματοδότησή του και παρά τις ρωσικές διαμαρτυρίες προσχώρησε στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Ξεκίνησε επίσης τη διαδικασία απομάκρυνσης των Ρώσων συνοριοφυλάκων από τα αεροδρόμιά της και περιόρισε τη συμμετοχή σε φορείς που κυριαρχούνται από τη Ρωσία, όπως η Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών (CIS) και η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (EAEU). Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Nikol Pashinyan έχει συμμετάσχει σε συναντήσεις υψηλού επιπέδου στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, συμπεριλαμβανομένης μιας άνευ προηγουμένου τριμερούς συνάντησης στις 5 Απριλίου με την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen, τον Ύπατο Εκπρόσωπο της ΕΕ Josep Borrell και τον Υπουργό των Η.Π.Α. Πολιτεία Antony Blinken.

Για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία του, το Ερεβάν επιδιώκει μια διαδικασία διαφοροποίησης της εξωτερικής πολιτικής και αναπτύσσει πολιτικές, στρατιωτικές και τεχνολογικές συνεργασίες που δεν έχουν καμία σχέση με τη Ρωσία.

Η ήττα στον Δεύτερο Πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2020 κατέστρεψε σοβαρά τις στρατιωτικές δυνατότητες της Αρμενίας. Στη συνέχεια, μετά τις εισβολές του Αζερμπαϊτζάν στην Αρμενία το 2021 και το 2022, και την έξοδο του αρμενικού πληθυσμού του Ναγκόρνο-Καραμπάχ μετά την οριστική κατάληψη του από το Μπακού το 2023, το Ερεβάν άρχισε να επανεκτιμά τη μακροχρόνια συμμαχία του με τη Ρωσία.

Για να το θέσουμε ωμά, η Μόσχα απέτυχε να διασφαλίσει την ασφάλεια της Αρμενίας - ο λόγος που η Αρμενία βρισκόταν εξαρχής σε συναγερμό έναντι της Ρωσίας. Αυτό δεν αφορούσε τόσο τον πόλεμο του 2020 (στον οποίο η Ρωσία δεν είχε νομικές υποχρεώσεις), αλλά επειδή η Μόσχα παραβίασε τις επίσημες υποχρεώσεις της όταν το Αζερμπαϊτζάν παραβίασε τα διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορα της Αρμενίας το 2021 και το 2022 και λόγω της αποτυχίας της ειρηνευτικής αποστολής της Ρωσίας στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2023.

Η Ρωσία είχε παραδοσιακά μια θετική φήμη μεταξύ των Αρμενίων: αυτό ήταν το θεμέλιο της παρουσίας της Ρωσίας στη χώρα. Αλλά ο αριθμός των Αρμενίων που θεωρούν τη Ρωσία ως τον πιο σημαντικό πολιτικό τους εταίρο μειώθηκε από 88% το 2019 σε 34% το 2023. Αυτή είναι η πιο σημαντική αλλαγή στις σχέσεις του Ερεβάν με τη Μόσχα—και αυτή που μπορεί να μην αντιστραφεί ποτέ.

Η Μόσχα έχει πολλούς τρόπους να επηρεάσει τη ζωή στην Αρμενία, ακόμη και εκτός της σφαίρας της ασφάλειας. Η Ρωσία παρέχει περισσότερο από το 90% του φυσικού αερίου της Αρμενίας και κατέχει την υποδομή του αγωγού φυσικού αερίου της χώρας. Προμηθεύει όλο το ουράνιο για τον πυρηνικό σταθμό της Αρμενίας. Είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Αρμενίας και ο κύριος προορισμός για τις εξαγωγές της χώρας. Η Ρωσία κατέχει τους σιδηροδρόμους της Αρμενίας και την πλειονότητα των δικτύων ηλεκτρισμού της. Έχει επίσης τεράστια παρουσία σε τομείς όπως οι τηλεπικοινωνίες, η διαχείριση σταθμών ηλεκτροπαραγωγής και η επισιτιστική ασφάλεια (παρέχει τις περισσότερες από τις εισαγωγές σιτηρών της Αρμενίας, για παράδειγμα).

Η Ρωσία διατηρεί επίσης στρατιωτική παρουσία στην Αρμενία με τη μορφή στρατιωτικής βάσης στο Gyumri και αεροπορικής βάσης στο Erebuni. Επιπλέον, υπάρχουν Ρώσοι συνοριοφύλακες στα σύνορα της Αρμενίας με το Ιράν και την Τουρκία. Υπήρχε επίσης περιορισμένη ρωσική παρουσία στα σύνορα της Αρμενίας με το Αζερμπαϊτζάν, αλλά μετά από απαίτηση του Ερεβάν, η Μόσχα αποσύρει τώρα τους φρουρούς στα σύνορα Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν, μια διαδικασία που θα ολοκληρωθεί τον Ιούνιο.

Κανένας από αυτούς τους παράγοντες, ωστόσο, δεν αποτελεί ανυπέρβλητο εμπόδιο στην προσπάθεια της Αρμενίας να ξεφύγει από την τροχιά της Ρωσίας — τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα. Ενώ η Αρμενία αγοράζει πολύ φυσικό αέριο από τη Ρωσία, το κάνει επειδή είναι φθηνό. Εάν η τιμή αυξηθεί, η Αρμενία θα μπορούσε να στραφεί στην αγορά περισσότερου φυσικού αερίου από το Ιράν. Υπάρχει ήδη ένας αγωγός φυσικού αερίου που συνδέει την Αρμενία με το Ιράν, ο οποίος, εάν αναβαθμιζόταν και εξοπλιζόταν με τουρμπίνες, θα μπορούσε να καλύψει έως και το 80% των αναγκών της χώρας. Ομολογουμένως, ο αγωγός ανήκει στη Ρωσία, αλλά εάν η Ρωσία σταματούσε τις ιρανικές εξαγωγές ή επέβαλε υψηλότερο κόστος, δεν θα υπήρχε τίποτα που να εμποδίζει την Αρμενία να τον κρατικοποιήσει.

Το ουράνιο για τον πυρηνικό αντιδραστήρα της Αρμενίας θα μπορούσε να αγοραστεί από το Καζακστάν (ο πρόεδρος του οποίου επισκέφθηκε την Αρμενία στα μέσα Απριλίου). Τεχνολογικά δεν θα υπήρχε διαφορά.

Το Ερεβάν σχεδιάζει να αναπτύξει τις ικανότητές του στη συνοριακή φρουρά: εάν η Αρμενία βοηθούνταν από τη δυτική τεχνολογία, με εκπαίδευση και χρηματοδότηση, οι Ρώσοι αξιωματικοί στα σύνορά της θα μπορούσαν να γίνουν παρελθόν.

Οι ανησυχίες ότι η Ρωσία θα μπορούσε να επιδιώξει να προκαλέσει οικονομικά προβλήματα παράλληλα με την έναρξη υβριδικών επιθέσεων στη δημοκρατία της Αρμενίας είναι υπαρκτές. Αλλά οι φόβοι για ένα αποκαλυπτικό "ουκρανικό σενάριο" στο οποίο η Ρωσία χρησιμοποιεί όλες τις επιλογές που έχει στη διάθεσή της για να διατηρήσει την επιρροή της στην Αρμενία είναι υπερβολικοί.

Το Ερεβάν θα πρέπει να χρησιμοποιήσει το παράθυρο ευκαιρίας που είναι ανοιχτό αυτή τη στιγμή. Ενώ η ένταξη των Αρμενίων με τους δυτικούς θεσμούς θα είναι μια διαδικασία βήμα προς βήμα, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μια αργή απεμπλοκή από τους θεσμούς υπό την ηγεσία της Ρωσίας. Το Ερεβάν χρειάζεται μια εφάπαξ λύση για να φύγει από την τροχιά της Μόσχας και αυτή τη στιγμή έχει αυτή την ευκαιρία χάρη σε μια σειρά συνθηκών τόσο στην περιοχή (κατάσταση ασφάλειας και δημοκρατική διακυβέρνηση στην Αρμενία) όσο και διεθνώς (ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και η ρωσική εξάντληση στην αυτός ο πόλεμος), που δεν θα διαρκέσει για πάντα.

Η Αρμενία πιθανότατα θα χρειαστεί να ηρεμήσει τη Ρωσία καθώς στρέφεται προς τη Δύση αρθρώνοντας ένα νέο μοντέλο διμερών σχέσεων με τον μεγαλύτερο γείτονά της (αν και, ευτυχώς για την Αρμενία, δεν έχει σύνορα με τη Ρωσία). Αυτό μπορεί να μοιάζει με το πώς το Αζερμπαϊτζάν και το Ουζμπεκιστάν ανέπτυξαν τις σχέσεις τους με τη Ρωσία τα τελευταία χρόνια: κρατώντας απόσταση από τα σχέδια περιφερειακής ολοκλήρωσης υπό τη Ρωσία και ελαχιστοποιώντας την παρουσία της Ρωσίας στις χώρες τους, ενώ ταυτόχρονα διατηρούν σημαντικούς οικονομικούς δεσμούς, αναπτύσσοντας διμερείς πολιτικές σχέσεις και εισάγοντας σταδιακά την έννοια του καθεστώτος εκτός μπλοκ.

Οι σχέσεις της Αρμενίας με τη Ρωσία θα επηρεαστούν επίσης από τη συνεχιζόμενη ειρηνευτική διαδικασία με το Αζερμπαϊτζάν και την πολιτική εξομάλυνση με την Τουρκία. Το πρότυπο ασφάλειας δεκαετιών στο οποίο η Αρμενία απαιτούσε από τρίτο μέρος να της παράσχει εγγυήσεις ασφαλείας δεν είναι πλέον υπαρκτό. Η Ρωσία δεν επιθυμεί -ή δεν μπορεί- να είναι αυτή η εγγυήτρια, ενώ οι δυτικές χώρες δεν έχουν αρκετά μεγάλη παρουσία στην περιοχή για να παίξουν έναν τέτοιο ρόλο. Εάν συνεχιστεί η προσέγγιση μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν (και της Αρμενίας και της Τουρκίας), τότε οι Ηνωμένες Πολιτείες και η ΕΕ θα μπορούσαν και θα πρέπει να είναι σε θέση να παράσχουν πολιτική υποστήριξη για να διασφαλίσουν ότι δεν θα εκτροχιαστεί.

Φυσικά, όπως κάθε μεταβατική διαδικασία, η παρούσα κατάσταση είναι εξαιρετικά εύθραυστη και τίποτα δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο. Αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα πράγματα προχωρούν. Η Αρμενία έχει μια ιστορική ευκαιρία να αναπτύξει μια νέα, πιο ισορροπημένη και πιο διαφοροποιημένη εξωτερική πολιτική.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.  

Απόδοση-Επιμέλεια: Νικόλας Σαπουντζόγλου