Wordt dit de man die de aanslag op MH17 op z’n geweten heeft?

De hoofdverdachte

Igor Girkin (51), codenaam Strelkov (Schutter)

Igor Girkin, ook wel bekend onder zijn nom de guerre Strelkov (Schutter), wordt er door het Openbaar Ministerie van beschuldigd dat hij een centrale rol heeft gespeeld in het bestellen en het transport van de Buk-raketinstallatie waarmee de Maleisische Boeing, vlucht MH17, werd neergehaald.

De nu 51-jarige Rus was destijds de militair commandant van de separatisten in de regio Donetsk. Onder zijn leiding greep een groep Moskou-gezinde separatisten in april 2014, na de opstand tegen de (pro-Russische) Oekraïense president Viktor Janoekovitsj, de macht in de oostelijke stad Slovjansk.

Het moest het begin worden van het herstel van ‘Novorossija’ (Nieuw-Rusland), de naam van het gebied dat de Russen onder keizerin Catherina de Grote langs de Zwarte Zee veroverden. Als voormalig agent van de Russische veiligheidsdienst FSB had Girkin gevechtservaring opgedaan in Joegoslavië, Moldavië en tijdens twee oorlogen in Tsjetsjenië. Hij was ook betrokken bij de inname van het Oekraïense schiereiland de Krim in maart 2014.

Marteling en executies

Een deel van de Russischtalige inwoners van Slovjansk verwelkomde de komst van Girkin en zijn separatistenlegertje aanvankelijk, maar dat veranderde toen die steeds harder begonnen op te treden tegen de bevolking. De populaire burgemeester van Slovjansk belandde in de kelders van het ingenomen gebouw van de Oekraïense veiligheidsdienst. Zij werd later vrijgelaten, maar andere bekende pro-Oekraïense inwoners die in handen van de separatisten vielen, werden gemarteld en vermoord.

Girkin speelde daarbij een hoofdrol. Op zijn bevel werden zeker zes mensen na schijnprocessen geëxecuteerd, van wie hij er een zelf voor zijn rekening nam.

Na drie maanden moesten Girkin en zijn troepen de slag om Slovjansk opgeven onder druk van het Oekraïense leger. Die aftocht kwam hem op veel kritiek te staan van andere commandanten. Zij verweten hem dat hij had beloofd hun ‘nieuwe Stalingrad’ nooit uit handen te geven.

De pro-Russische separatisten raakten steeds verder in het nauw, vooral doordat de Oekraïners, anders dan zij, wel over gevechtsvliegtuigen beschikten. Dat was voor Girkin aanleiding om via zijn contacten bij het Kremlin aan te kloppen voor de levering van luchtdoelgeschut waarmee de separatisten zich konden verdedigen tegen de Oekraïense gevechtsvliegtuigen.

‘Niet in ons luchtruim vliegen!’

Een van de voornaamste doelwitten van de Oekraïners was Savoer Mohila, een strategische heuvel die in handen was van de separatisten. Vanaf een veld op enkele kilometers daarvandaan werd op 17 juli 2014 vlucht MH17 neergehaald met een door de Russen geleverde Buk-raket.

Girkin reageerde opgetogen op het neerhalen van het toestel, in de veronderstelling dat het een Oekraïens militair vliegtuig was. ‘Bij Torez hebben we zojuist een Antonov-26 neergeschoten. We hadden hen toch gewaarschuwd: niet in ons luchtruim vliegen!’, tweette hij.

Toen duidelijk werd dat het om een burgertoestel ging, gooide hij het over een andere boeg en ontkende hij iedere betrokkenheid van de separatisten bij de ramp. Hij opperde zelfs de onsmakelijke theorie dat het om een vliegtuig ging dat al vóór vertrek was volgeladen met lijken.

Het neerhalen van MH17 betekende het einde van Girkins rol als 'minister van Defensie’ van de door de separatisten uitgeroepen Volksrepubliek Donetsk (DNR). Hij week uit naar Moskou, waar hij zich weer aan zijn passie wijdde: het naspelen van historische veldslagen.

Valse naam

Volgens onderzoekscollectief Bellingcat gebruikte hij bij zijn reizen door Rusland een vals paspoort op de naam Sergej Roenov, dat hij gezien het serienummer van de FSB moet hebben gekregen. Dat was een aanwijzing dat hij nog steeds nauwe banden onderhield met de geheime dienst.

Toch begon hij zich in het openbaar steeds kritischer uit te laten over de legerleiding en het ‘gebrek’ aan steun vanuit het Kremlin voor de separatisten.

Girkin stond uiteraard vierkant achter het besluit van president Poetin om Oekraïne binnen te vallen, maar dat neemt niet weg dat hij nog steeds een moeizame relatie met het Kremlin onderhoudt. ‘De oorlog in Oekraïne zal doorgaan tot Rusland volledig verslagen is', constateerde hij twee maanden geleden na het geslaagde tegenoffensief van de Oekraïense troepen bij Charkiv. ‘We hebben al verloren, verder is het een kwestie van tijd.'

Op zijn Telegram-kanaal hekelde hij ook het recente besluit van de Russische legerleiding de Oekraïense stad Cherson op te geven, waarvan Poetin nog onlangs verzekerde dat die ‘voor eeuwig’ deel zou blijven uitmaken van Rusland. ‘Een militaire catastrofe,’ oordeelde de gewezen militaire commandant van de separatisten.

‘Terug in Oekraïne’

Vorige maand vertelde Miroslava Reginskaja, de vrouw van Girkin, dat hij als ondercommandant van een vrijwilligersbataljon van het Russische leger naar Oekraïne zou zijn gestuurd. De voormalige militaire commandant van de separatisten zou aan het front vechten, maar volgens onderzoeker Christo Grozev van Bellingcat klopt dat niet.

Wel houdt Girkin zich volgens Grozev bezig met het werven en trainen van vrijwilligers voor de oorlog in Oekraïne. Maar het Kremlin wil absoluut niet dat hij zich in oorlogsgebied waagt uit angst dat hij in handen valt van de Oekraïners en wordt uitgeleverd aan Nederland wegens zijn rol in het neerhalen van vlucht MH17.

De medeverdachten

Sergej Doebinski (62), codenaam Chmoery (Brompot)

Sergej Doebinski had al een lange carrière bij het Russische leger en de militaire inlichtingendienst GROe achter de rug, toen hij zich in 2014 aansloot bij de pro-Russische separatisten in de Donbas. Kort daarvoor was hij met de rang van kolonel uit dienst getreden, althans officieel.

Hij vocht mee in de oorlog in Afghanistan en diende samen met Igor Girkin in Tsjetsjenië. Die koos hem als zijn rechterhand, toen hij militaire commandant van de separatisten in Donetsk werd. In opdracht van zijn vroegere bazen in Moskou richtte Doebinski de militaire inlichtingendienst van de Volksrepubliek Donetsk (GROe-DNR) op.

Uit onderschepte telefoongesprekken tussen de separatisten blijkt volgens het Openbaar Ministerie dat Doebinski een sleutelrol speelde bij het vervoer van de Buk-raketinstallatie naar de plaats vanwaar de raket werd afgeschoten. Na het neerschieten van de Boeing feliciteerde hij een lagere inlichtingenofficier bij de separatisten, Leonid Chartsjenko, met het succes van de operatie. Toen hij er een paar uur later achter kwam dat ze een burgertoestel hadden neergehaald, ging hij meteen aan de slag om ervoor te zorgen dat de Buk-installatie haastig naar Rusland werd teruggebracht.

Oleg Poelatov, codenamen Gjoerza (Slang) en Chalief, 56 jaar.

Ook al een voormalige officier uit het Russische leger, waar hij bij een commando-eenheid van de militaire geheime dienst GROe zat. In de jaren negentig nam hij net als Girkin en Doebinski deel aan de strijd in Tsjetsjenië.

Oleg Poelatov, afkomstig uit de Russische stad Oeljanovsk, fungeerde in 2014 als plaatsvervanger van Doebinski bij de inlichtingendienst van de separatisten. Volgens het Openbaar Ministerie was hij betrokken bij het vervoer en de bewaking van de Buk-installatie. In een onderschept telefoongesprek zegt Doebinski tegen Leonid Chartsjenko, de vierde verdachte, dat Gjoerza op de aangewezen plek bij Pervomajski op hem wacht. Een landbouwveld in Pervomajski is volgens het OM de plaats vanwaar de Buk-raket werd afgevuurd.

Hij is de enige van de vier verdachten die zich heeft laten verdedigen tijdens het proces. De andere verdachten hebben niets van zich laten horen, behalve dat ze niet wilden meedoen. Volgens Poelatovs advocaten is niet overtuigend bewezen dat het Poelatov was die in de gesprekken te horen is. Zelfs al zou dat zo zijn, zou het volgens hen te ver gaan hem medeverantwoordelijk te stellen voor de ramp alleen op basis van het feit dat hij van het bestaan van de Buk-installatie wist. Volgens Poelatovs advocaten is het bovendien helemaal niet zeker dat het vliegtuig vanaf het veld bij Pervomajski werd neergeschoten.

Leonid Chartsjenko, codenaam: Krot (de Mol), 50 jaar.

Leonid Chartsjenko is de enige Oekraïner onder de vier verdachten en ook de enige die geen achtergrond heeft bij de Russische strijdkrachten. In 2014 was hij aanvankelijk commandant van de separatisten in zijn geboorteplaats Kostjantynivka, een stadje ten noorden van Donetsk. Later kreeg hij de leiding over een verkenningsbataljon van de militaire inlichtingendienst. In die functie viel hij rechtsreeks onder het gezag van Poelatov.

Hij was zelf aanwezig op de plaats waarvandaan de Boeing werd neergeschoten. Zijn eenheid was verantwoordelijk voor het begeleiden van de Buk-installatie naar de afvuurplek bij Pervomajski. Volgens het Openbaar Ministerie was hij ook betrokken bij het wegmoffelen van de Buk-installatie na de ramp met MH17.

Terwijl de andere verdachten later hun toevlucht zochten in Rusland, bleef Chartsjenko in separatistengebied wonen. Twee jaar geleden meldde de Russischtalige BBC dat hij in Donetsk was opgepakt op beschuldiging van verboden wapenbezit. Gesuggereerd werd dat de autoriteiten daarmee wilden voorkomen dat hij door de Oekraïense geheime dienst zou worden ontvoerd. Dat gebeurde een jaar eerder met Vladimir Tsemach, die ten tijde van de ramp met MH17 de leiding had over de luchtverdediging in Snizjne, vlak bij de plaats waarvandaan de Buk-raket werd afgevuurd.

Tsemach werd later door Oekraïne vrijgelaten in het kader van een gevangenenruil met Rusland. Waar Chartsjenko zich nu ophoudt, is onduidelijk.