Tor bloklangan saytlarni ochish uchun mavjud eng eski va eng mashhur dasturlardan biri. Buning sababi bor. Chunki u shaxsiy ma'lumotlarni himoya qilish bo'yicha eng yuqori baho olgan dasturlardan. Hukumat bloklagan saytlarni ochishga ham yordam beradi. Quyida uning qanday ishlashini ko'rib chiqamiz.

Tor nima?

Tor so'zi "The Onion Router" (Piyoz marshrutchisi) so'zlarining qisqartmasidan olingan. Uning qanday ishlashini piyozga o'xshatishadi. Piyoz bir necha qavatdan iborat bo'lganidek, Tor ham shaxsiy kompyuterlarning uyali qatlamidan foydalanadi. Bu kompyuterlar tarmog'idan internet ma'lumotlari shifrlangan holatda o'tadi. Bu murakkab jarayon bo'lgani bois hukumatlar kuzatuviga qarshi yaxshi himoya hisoblanadi.

Tor g'oyasi o'tgan asrning 90-yillari boshida AQSh Mudofaa vazirligining tadqiqotlar agentligi tomonidan ishlab chiqilgan. Shundan beri uni qo'llab-quvvatlovchi guruhlar soni ortib bordi. "Amerika Ovozi" mansub Boshqaruvchilar Teleradio Kengashi ham dastur homiylaridan biri.

2002-yildan beri Torning bir qator versiyalari taqdim etildi. Har safar uning xavfsizlikni ta'minlash imkoniyatlari kuchayib bordi. Eng muhimi, dunyo bo'ylab minglab ko'ngillilar Tor loyihasi doirasida onlayn senzura va josuslikka qarshi xususiy kompyuterlar tarmog'ini tuzishga yordam berdi.

Tor qanday ishlaydi?

Odatda, biror saytga kirsangiz, sizga ma'lumot jamoatchilik serverlaridan iborat tarmoq (World Wide Web) orqali keladi. Bu ochiq tarmoq bo'lib, ma'lumotlar bir kompyuterdan ikkinchisiga tez va silliq o'tishi uchun mo'ljallangan. Ammo bu ochiqlik xavfsizlik bo'yicha bir qator muammolar yaratadi.

Bundan farqli o'laroq, Tor foydalanuvchilarining ma'lumotlari tasodifiy tanlangan uchta kompyuter (tugun) dan o'tadi. Bu uch tugun kirish, uzatish va chiqish tugunlari deb ataladi. Ularning har birida alohida shifrlash kaliti bo'ladi. Bir-biriga ulangan uch tugunli tizimdan foydalanilgani bois Tor tarmog'idagi hech bir kompyuter ma'lumotni so'ragan va ma'lumot yetkazilgan manzillarni bilmaydi.

Tor tarmog'ida ma'lumotlarning maxfiy uzatilishi dasturning kuchli jihati bo'lib, uni buzish yoki ishdan chiqarish juda qiyin. Tor orqali ma'lumot jo'natish xuddi uch karra kuchli himoyalangan sichqonning mushuk bilan quvlashmachoq o'ynashiga o'xshaydi. Sichqonning himoyasi kuchli bo'lgani bois mushukning uni topishi amri mahol.

Tor menga qanday yordam bera oladi?

Tor bloklangan saytlarni ochishda juda qo'l keladi. Ammo uning eng kuchli jihati foydalanuvchilarni tashqi kuzatuvlardan himoyalash imkoniyatidir. Masalan, siz hukumat onlayn faoliyatingizni kuzatayotganidan xavotirlansangiz, kompyuteringizga Tor brauzerini yuklab olib, internetga u orqali kirsangiz, sizning kim ekaningizni yoki internetda nima qilayotganingizni hech kim bilmaydi. Shuningdek, dunyo bo'ylab Torga ulangan minglab ko'ngillilarning shaxsiy serverlari Tor dasturini bloklash imkoniyatini deyarli yo'qqa chiqaradi. Agar Facebook yoki Google saytlari davlatingizda bloklangan bo'lsa, Torning anonim tarmog'i orqali ularni muammosiz ochishingiz mumkin.

Ehtimoliy kamchiliklari

Tor kuchli dastur, ammo uning to'liq himoya bilan ta'minlashi yoki bloklarni har doim ochishi kafolatlanmagan. Torga ulangan ko'ngillilar tarmog'iga boshqalarning kira olishi deyarli imkonsiz, ammo xavfsizlik bo'yicha mavjud zaifliklar orqali tarmoqni buzib kirish ehtimoli ham yo'q emas.

Firefox, Chrome va Internet Explorer kabi brauzerlarning har birida xavfsizlik bo'yicha kamchiliklar mavjud. Shuning uchun Tor foydalanuvchilari Tor bilan birga keladigan maxsus brauzerdan foydalanishlari qattiq tavsiya qilinadi. Tor Java va Flash kabi brauzerga ulanadigan tashqi dasturlarni ham bloklaydi. Chunki onlayn josuslik shunday dasturlar orqali amalga oshirilishi mumkin.

Shuningdek, agar foydalanuvchining dasturiga virus yoki ma'lumot o'g'irlovchi dastur o'rnatilgan bo'lsa, shu orqali ham Tor foydalanuvchisining ma'lumotlari qo'lga kiritilishi mumkin. AQShning Milliy Xavfsizlik Agentligi shu yo'l bilan ayrim Tor foydalanuvchilarining shaxsini aniqlagani aytiladi. Shu bois Tordan internet kafe kabi jamoat joylarida foydalanish tavsiya qilinmaydi. Chunki bunday joylardagi kompyuterlarga kuzatuvchi dasturlar o'rnatilgan bo'lishi mumkin.

Shuni ham unutmaslik kerakki, kimligingiz josuslar ko'zidan himoyalangan bo'lsa ham, muloqotning ikkinchi tomoni baribir ochiq tarmoqlarda qoladi. Ya'ni, masalan, kimgadir biror ma'lumot jo'natgan bo'lsangiz, qabul qilib olgan odam tarmog'i va u odamning ma'lumotlari ochiq tarmoqda joylashgani bois, u orqali sizdan kelgan ma'lumotlarni aniqlashlari mumkin.

Torni VPN bilan birgalikda ishlatsangiz, bu kamchilik hal bo'ladi. VPN xavfsiz tarmoqda ishlashi bois, jo'natilgan ma'lumotlar xavfsizligi ham ta'minlanadi.

Xulosa

Shaxsiy ma'lumotlar uchun kuchli himoya va bloklarni ochish vositasini qidirayotgan bo'lsangiz, Tor sizga yordam beradi.

Ammo uning ishlash tartibi murakkab bo'lib, internetni sekinlashtirishi mumkin. Shu bois ayrim foydalanuvchilar uni yoqtirmaydi. Ammo AQShning maxfiy ma'lumotlarini fosh qilgan Edvard Snoudenning aytishicha, Miliy Xavfsizlik Agentligi tahlilchilari Torni "internetda eng xavfsiz va anonim ishlash imkonini beruvchi dasturlar qiroli" deb atashadi va "tojni undan tortib olish uchun navbatda turgan boshqa bir dastur hali yo'q".