سال سیاه سینمای ایران؛ از قتل در کرج تا «خودکشی» در انزلی

سال ۱۴۰۲، سالی سیاه و اندوهبار برای اهالی سینما و دوستداران آن در ایران بود. در این سال چهره‌های نامداری از کارگردانان و بازیگران در کمال ناباوری و با مرگ‌های ناگهانی و زودهنگام رخ در خاک کشیدند.

هشدار: در این خبر جزئیات مربوط به خودکشی آمده است. اگر به خودکشی فکر می‌کنید:

در ایران با اورژانس اجتماعی با شماره تلفن ۱۲۳ تماس بگیرید. در افغانستان ۱۱۹. در بریتانیا با خیریه سماریتن ۱۱۶۱۲۳و در آمریکا و کانادا ۹۱۱

داریوش مهرجویی و وحیده محمدی‌فر

شاید اهالی سینما و دوستداران سینمای داریوش مهرجویی حتی در سیاه‌ترین کابوس‌های خود باور نداشتند که یکی از مهم‌ترین سینماگران تاریخ سینمای ایران، چنین پایان تلخ و تکان‌دهنده‌ای داشته باشد.

در اولین ساعات بامداد ۲۳ مهر ۱۴۰۲، تیتر یک تمام رسانه‌های داخل و خارج از ایران، انتشار خبری هولناک بود.

داریوش مهرجویی و همسرش وحیده محمدی‌فر، در نیمه شب ۲۲ مهرماه با ضربات چاقو در منزل شخصی‌شان در کرج به طرزی فجیع به قتل رسیده‌اند.

این پایان خالق فیلم‌های درخشان و تحسین‌شده‌ای چون گاو، آقای هالو، پستچی، اجاره‌‌نشین‌ها، هامون، سارا، لیلا و درخت گلابی در ۸۳ سالگی بود: کاردآجین شدن در خانه‌ خودش. وحیده محمدی‌فر که فیلم‌نامه‌نویس برخی از فیلم‌های متاخر آقای مهرجویی بود نیز در همان شب به قتل رسید.

تعدادی از فیلم‌های آقای مهرجویی، قبل و بعد از انقلاب، مدتی توقیف و با تاخیر اکران شدند؛ از آن جمله دایره مینا، بانو و سنتوری که با اعتراض او روبه‌رو شد.

داریوش مهرجویی جایزه‌های متعدد از جشنواره‌های داخلی و فستیوال‌های جهانی دریافت کرده بود.

او در سال‌های اخیر با انتشار ویدئوهایی به‌کرات از سیاست‌های سانسور و سرکوب و آزار هنرمندان از سوی وزارت ارشاد انتقاد کرده بود و همچنین یکی از حامیان جنبش «زن، زندگی، آزادی» بود.

کیومرث پوراحمد

سال ۱۴۰۲ تازه آغاز شده بود که اهالی سینما و دوستداران سینمای کیومرث پوراحمد، خبر خودکشی او را شنیدند.

آقای پوراحمد با ساخت سریال «قصه‌های مجید»، بر اساس داستان‌هایی از هوشنگ مرادی کرمانی، که در اواخر دهه ۶۰ از تلویزیون پخش شد، محبوبیت زیادی کسب کرده بود.

او با ساخت فیلم‌هایی چون شب یلدا و اتوبوس شب نیز جایگاه قابل احترامی در سینمای ایران به دست آورد. برخی از جمله دخترش خبر خودکشی او را باور نکردند و مرگ او مشکوک خواندند.

در ۱۶ فروردین ۱۴۰۲، در حالی جسد حلق‌آویز شده کیومرث پوراحمد در ویلایی در بندر انزلی پیدا شد که نیروی انتظامی مدعی شد نامه‌ای هشت صفحه‌ای در کنار او پیدا کرده‌ که دال بر خودکشی اوست.

آقای پوراحمد بعد از اعتراض‌های مردمی به کشته شدن مهسا امینی، در اقدامی انتقادی در نشست خبری جشنواره فیلم فجر سال ۱۴۰۱ حضور نیافت و در پستی اینستاگرامی نوشت: «جشنوارهٔ فیلم فجر دیگر جشن سینمای ایران نیست، جشن دو سه ارگان خاص است، در این چند ساله جشنواره برای من هیچ ارزش و اهمیتی نداشته به‌ویژه در این سال خونبار و دردناک، با این همه داغی که بر دل داریم دیگر چه جشنی، چه جشنواره‌ای؟»

کیومرث پوراحمد همچنین با نوشتن رمان «همه‌ ما شریک جرم هستیم»، که در زمان حیاتش با اسم مستعار «حمید حامد» منتشر شد، نگاه انتقادآمیز خود را به انقلاب ۵۷ و عملکرد نظام جمهوری اسلامی بیان کرده بود. بعد از درگذشت آقای پوراحمد، ناشر کتاب فاش کرد که او نویسنده واقعی آن بوده است.

فخری خوروش

فخری خوروش از بازیگران پیشکسوت تئاتر، سینما و تلویزیون ایران بود که در ۲۰ خرداد ۱۴۰۲ در ۹۴ سالگی در آمریکا درگذشت.

چهره زیبا، نگاه نافذ و جسارت خانم خوروش در ایفای نقش‌های سخت، نام او را به عنوان یکی از بهترین بازیگران زن سینمای ایران ثبت کرده است.

او کار بازیگری را با تئاتر و تله تئاتر در کنار بازیگران نام‌آوری چون عزت‌الله انتظامی، علی نصیریان، جمیله شیخی و پرویز فنی‌زاده شروع کرد و با بازی در سینمای موج ‌نوی قبل از انقلاب، به عنوان بازیگر سینما جایگاه خود را تثبیت کرد؛با بازی در فیلم‌هایی چون جنوب شهر، به کارگردانی فرخ غفاری، آقای هالو، به کارگردانی داریوش مهرجویی، شازده احتجاب، به کارگردانی بهمن فرمان‌آرا و شطرنج باد، ساخته‌ محمدرضا اصلانی.

خانم خوروش در مصاحبه‌ای با مجله فیلم امروز ضمن انتقاد به «مردسالاری در سینمای ایران» گفته بود که نقش‌های او در دو فیلم سوته‌دلان و نفرین کوتاه شد، به این دلیل که «کارگردان‌ها و تهیه کنندگان می‌گفتند این فیلم‌ها باید با مرگ بهروز وثوقی تمام شوند.»

فخری خوروش بعد از انقلاب نیز به بازیگری ادامه داد. از نقش‌آفرینی‌های ماندگار او در سال‌های بعد از انقلاب می‌توان به سریال امیرکبیر اشاره کرد.

بازی در فیلم یه بوس کوچولو، آخرین نقش‌آفرینی خانم خوروش بود. او در دو دهه اخیر در لس‌آنجلس زندگی می‌کرد.

پروانه معصومی

پروانه معصومی حرفه‌ بازیگری را قبل از انقلاب و با کار عکاسی تبلیغاتی آغاز کرده بود، در ۶ آذر ۱۴۰۲ در ۷۸ سالگی در صومعه‌سرای گیلان درگذشت.

خانم معصومی با فیلم رگبار بهرام بیضایی و بازی در مقابل پرویز فنی‌زاده بود که به عنوان بازیگری جدید و متفاوت در محافل سینمایی ایران مطرح شد. همکاری او با بهرام بیضایی در فیلم‌های غریبه و مه و کلاغ هم ادامه داشت.

او بعد از انقلاب نیز به کار بازیگری ادامه داد که از مهم‌ترین نقش‌آفرینی‌های او می‌توان به فیلم‌های گل‌های داوودی، ساخته‌ رسول صدرعاملی، و ناخدا خورشید، به کارگردانی ناصر تقوایی، اشاره کرد.

پروانه معصومی در آخرین سال‌های عمرش، به خاطر حضورش در بیت رهبر، سخنرانی در برابر علی خامنه‌ای و طرفداری‌اش از جمهوری اسلامی و حجاب اجباری، مورد انتقاد بسیاری از مخاطبان قرار گرفت و در مراسم خاکسپاری‌اش هیچ چهره مهم سینمایی حضور نداشت.

فریماه فرجامی

فریماه فرجامی بازیگری را بعد از انقلاب آغاز کرد و با بازی در فیلم «گفت هر سه نفرشان»، به کارگردانی غلامرضا عرفان، بازیگری را آغاز کرد و با فیلم‌های خط قرمز و تیغ و ابریشم مسعود کیمیایی، ادامه داد.

او بعدها با بازی در دو فیلم سرب، به کارگردانی مسعود کیمیایی، و پرده آخر، ساخته‌ واروژ کریم مسیحی، خود را به عنوان بازیگری توانا در سینمای ایران تثبیت کرد. از دیگر بازی‌‌های درخشان او می‌توان به فیلم‌های مادر، ساخته‌ علی حاتمی، و نرگس، ساخته‌ رخشان بنی‌اعتماد، نام برد.

از خانم فرجامی در جشنواره فجر برای بازی در فیلم‌های سرب و نرگس تقدیر شد و جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن را از نهمین جشنواره فجر برای فیلم پرده آخر دریافت کرد.

خانم فرجامی، که در دو دهه آخر عمرش از سینما دوری گزیده بود، در ۹ تیر ۱۴۰۲ به علت سکته مغزی در تهران درگذشت. او به هنگام مرگ ۷۱ ساله بود. آخرین بازی‌ او در فیلم لامینور داریوش مهرجویی بود.

بیتا فرهی

بیتا فرهی بازیگری را در سال ۱۳۶۸ با فیلم هامون اثر داریوش مهرجویی شروع کرد. او که در سال ۱۳۵۲ به عنوان دختر شایسته انتخاب شده بود، بعد از انقلاب به آمریکا مهاجرت و در آنجا تحصیل کرد.

اگرچه بعد از اکران فیلم هامون، اکثر منتقدان و مخاطبان به حمید هامون با بازی درخشان خسرو شکیبایی پرداختند اما هنوز بعد از گذشت سال‌ها، زنگ صدا و میمیک صورت مهشید با بازی خانم فرهی در ذهن‌ها نشسته است. او در فیلم نقش زن هنرمندی را بازی کرد که در مقابل خشونت مرد روشنفکر ایرانی می‌ایستد و با صدای بلند می‌گوید: نه!

بیتا فرهی برای بازی در این فیلم دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش اول زن را از هشتمین جشنواره فیلم فجر دریافت کرد.

او درهمکاری دوم خود در فیلم بانو با داریوش مهرجویی، با ایفای نقش دشوار مریم، نوید بازیگری می‌دهد که ماندنی‌ است. اگرچه که از بخت بد او بانو توقیف شده و بازی او دیده نشد. از دیگر نقش‌های ماندگار بیتا فرهی بازی در فیلم کیمیا، به کارگردانی احمدرضا درویش، و خون بازی، ساخته‌ رخشان بنی‌اعتماد، است.

بیتا فرهی در ۴ آذر ۱۴۰۲، به علت نارسایی ریوی و قلبی در بیمارستان دی تهران درگذشت. او تنها ۶۴ سال داشت.

آتیلا پسیانی

مرگ آتیلا پسیانی از مرگ‌های ناباورانه برای دوستدارانش و اهالی تئاتر و سینما بود. کارگردان و بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیونی که در طول بیش از چهار دهه بی‌وقفه کار کرد، تئاتر روی صحنه برد، خودش روی صحنه بازی کرد، بر پرده‌‌ سینما ظاهر شد و در بسیاری از سریال‌های تلویزیونی به نقش‌آفرینی پرداخت؛ مرد سخت‌کوش تئاتر تجربی که خستگی نمی‌شناخت و تا آخرین روزهای زندگی‌اش به دنبال تجربه‌های نو روی صحنه‌ تئاتر بود.

آتیلا پسیانی، که همراه همسرش، فاطمه نقوی و دو فرزندش، ستاره و خسرو، گروه تئاتر بازی را تشکیل داده بود، نمایش‌های بسیاری را روی صحنه‌های تئاتر ایران و کشورهای دیگر اجرا کرده بود.

از بازی‌های ماندگار او در سینمای ایران می‌توان به فیلم‌های مسافران، ساخته‌ بهرام بیضایی، خاکستر سبز، به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا، دو زن، ساخته‌ تهمینه میلانی، و نسل سوخته، به کارگردانی رسول صدرعاملی، اشاره کرد.

آتیلا پسیانی که فرزند جمیله شیخی بازیگر تئاتر و سینمای ایران بود در ۱۴ مهر ۱۴۰۲، در ۶۶ سالگی بر اثر سرطان درگذشت.

فردوس کاویانی

فردوس کاویانی، از بازیگران پیش‌کسوت و توانای تئاتر، سینما و تلویزیون ایران، در نهم مهر ۱۴۰۲، بعد از سال‌ها مبارزه با بیماری پارکینسون در ۸۲ سالگی درگذشت.

او بازیگری را در ۲۰ سالگی با صحنه تئاتر آغاز کرد. فارغ‌التحصیل رشته بازیگری از دانشکده هنرهای زیبا بود و در طول ۵۰ سال فعالیتش توانست هم روی صحنه و هم روی پرده سینما و هم در سریال‌های تلویزیونی، حضوری چشمگیر و موفق داشته باشد.

از بازی‌های ماندگار او در تلویزیون می‌توان به سریال‌های محله برو بیا، خانه سبز، همسران و آژانس دوستی اشاره کرد.

از میان بازی‌های به‌یاد‌ماندنی آقای کاویانی می‌توان از فیلم‌های اجاره‌نشین‌ها و بانو، اثر داریوش مهرجویی و سگ‌کشی ساخته بهرام بیضایی یاد کرد.

آخرین بازی او در سینما در فیلم ساکن خانه چوبی، به کارگردانی حسینعلی لیالستانی، در سال ۱۳۹۱ بود و آخرین حضورش روی صحنه تئاتر، حضور در نمایش تانگوی تخم مرغ داغ، نوشته اکبر رادی و به کارگردانی هادی مرزبان، در سال ۱۳۹۳ بود که در تالار وحدت اجرا شد.

توران مهرزاد

توران مهرزاد، بازیگر تئاتر و سینما در ۹۳ سالگی در بیمارستانی‌ در تهران درگذشت.

خانم مهرزاد متولد ۱۳۰۹ در تهران بود و فعالیت خود را در دهه ۲۰ با کار در تئاتر آغاز کرد. او همچنین در رادیو مجری‌، بازیگر و دوبلور بود. او دوبلور سوزان هیوارد، سوفیا لورن و جینا لولوبریجیدا بود.

اولین فیلم سینمایی خانم مهرزاد تنگه اژدها، ساخته سیامک یاسمی و سپس پنجره، اثر جلال مقدم بود.

توران مهرزاد در فیلم‌های کارگردانان مطرح ایران از جمله داریوش مهرجویی، علی حاتمی و مسعود کیمیایی بازی کرده بود.

فیلم‌های خط قرمز، مادر، هامون، لیلا و برج مینو از جمله آثار مطرح اوست.

مرتضی پورصمدی

مرتضی پورصمدی از فیلمبرداران شناخته شده سینمای ایران بود که در شهریور ۱۴۰۲ در هفتاد سالگی در گذشت.

او فیلم‌های کوتاه و مستند بسیاری را فیلمبرداری کرده بود و از فعالان سینمای مستند ایران بود.

از فیلم‌های بلندی که آقای پورصمدی فیلمبرداری کرد می‌توان به گیلانه، ساخته رخشان بنی‌اعتماد و دایره زنگی، از پریسا بخت‌آور، اشاره کرد.

او که جوایزی از جشنواره‌های رشد، یادگار و حقیقت گرفته بود، در بیست و هفتمین دوره جشنواره فجر، جایزه بهترین فیلمبرداری را برای فیلم شبانه‌روز، ساخته کیوان محمدی و امید بنکدار، دریافت کرد.

مرتضی پورصمدی فیلمبرداری سریال‌های مدار صفر درجه و حیرانی را هم برعهده داشت.

عکس‌های آقای پورصمدی از زندگی عشایر ایران در نمایشگاه‌هایی در داخل و خارج ایران به نمایش گذاشته شده بود.

پردیس افکاری و ...

شش بازیگر دیگر هم در سال ۱۴۰۲ در گذشتند.

پردیس افکاری، بازیگر پرسابقه تئاتر، سینما و تلویزیون ایران، در پی وخامت حال و گسترش سرطان، سوم اسفندماه و در ۵۹ سالگی درگذشت.

همچنین حسام محمودی، بازیگر ۳۷ ساله‌ سینما و سریال‌های تلویزیونی، به علت ایست قلبی و الهام شکیب بازیگر ۴۷ ساله‌ تئاتر و تلویزیون، به علت بیماری سرطان.

اسماعیل سلطانیان، بازیگر دو فیلم «دستفروش» و «بایسیکل‌ران»، ساخته‌ محسن مخملباف، امرالله صابری، بازیگر نقش‌های فرعی، آرش میراحمدی، از بازیگران سریال‌های طنز تلویزیونی، رضا صفایی‌پور بازیگر قدیمی نقش‌های اکشن، از دیگر چهره‌های سینمایی بودند که در سال ۱۴۰۲ دیده از جهان بربستند.