سالگرد بمباران‌های ناتو در یوگسلاوی سابق؛ اقدامی که جرقه دوره تازه‌ای از جنگ‌ها را زد
منبع تصویر، Getty Images
- نویسنده, الکساندر میلادینوویچ
- شغل, بخش صربی بی‌بی‌سی
روز ۲۴ مارس ۱۹۹۹، ناتو عملیات هوایی ۷۸ روزه‌ای را علیه یوگسلاوی سابق آغاز کرد. این عملیات در آن زمان عظیم‌ترین عملیات نظامی در خاک اروپا پس از جنگ جهانی دوم بود.
این عملیات نخستین مداخله بین‌المللی بدون تصویب قبلی شورای امنیت سازمان ملل بود که زمینه را برای حمله آمریکا به عراق چهار سال پس از آن فراهم کرد و این تصمیمی است که رئیس‌جمهور روسیه ولادیمیر پوتین خیلی از اوقات از آن برای توجیه حملاتش به اوکراین و گرجستان استفاده کرده است.
روز ۲۴ مارس ۱۹۹۹، ناتو پس از تلاش‌های سیاسی متعدد ناکام برای توقف سرکوب و کشتار خشن آلبانیایی تبارهای کوزوو، این حمله هوایی ۷۸ روزه را به یوگسلاوی سابق آغاز کرد.
ناتو عمدتاً هدف‌های نظامی را در صربستان، کوزوو و مونته‌نگرو آماج حملات خود قرار می‌داد و در عین حال به زیرساخت‌های مهم غیرنظامی نیز حمله می‌کرد.
مقامات بلگراد گفته‌اند که حداقل ۲۵۰۰ نفر کشته و ۱۲۵۰۰ نفر مجروح شدند ولی آمار دقیقا تلفات جانی هنوز نامشخص است.
دیدبان حقوق بشر و عفو بین‌الملل می‌گویند که حدود ۵۰۰ غیرنظامی در حملات هوایی کشته شده‌اند.
بیش از ۳۰۰ هزار نفر آلبانیایی در جریان بمباران‌ها از کوزوو گریختند و در کشورهای مقدونیه شمالی و‌آلبانی پناه جستند.
در ژوئن ۱۹۹۹ که اسلوبودان میلوشوویچ رهبر صرب‌ها با قرارداد صلحی که خواهان عقب‌نشینی نیروهای او از کوزوو و جایگزینی آن‌ها با سربازان حافظ صلح سازمان ملل بود موافقت کرد، بمباران‌ها متوقف شدند.
۲۵ سال بعد در چنین روزی ناتو هنوز هم در کوزوو حضور دارد و حدود ۵۰۰۰ سربازش در آنجا مستقر هستند و خیلی اوقات در میانه درگیری‌های پراکنده میان نیروهای امنیتی کوزوو و اقلیت صرب گرفتار می‌شود.
نداشتن مجوز سازمان ملل
سال‌ها ناکامی دیپلماتیک برای رسیدن به راه حلی سیاسی برای بحران کوزوو منجر به نتیجه ناموفق دیگری در سال ۱۹۹۹ شد.
تلاش‌های متحدان غربی برای به دست آوردن اکثریت حامی اقدام نظامی در مجمع عمومی سازمان ملل و پرهیز از وتوی روسیه و چین در شورای امنیت سازمان ملل شکست خورد.
جیمی شیا سخنگوی وقت ناتو مدعی شد که اکثریت اعضای مجمع عمومی و شورای امنیت سازمان ملل در واقع حامی مداخله ناتو بودند.
شیا به بی‌بی‌سی صربی گفت: «چنین نبود که تأیید سازمان ملل وجود نداشته، تأیید روسیه را نداشتیم.»
او گفت: «این کارزار یک مداخله بشردوستانه بود.»
«این حمله برای متوقف ساختن نقض حقوق بشر، خشونت علیه غیرنظامیان و اجازه دادن به جمعیت آلبانیایی تبار کوزوو برای ماندن در کوزوو طراحی شده بود.»
منبع تصویر، Getty Images
روسیه هر چند تمام تلاش‌های سازمان ملل را برای یک موضع مشترک مسدود کرد، خودش به سرعت از به اصطلاح «سابقه کوزوو» به مثابه توجیهی برای مداخلات نظامی خودش استفاده کرد.
کنث موریسون استاد تاریخ دانشگاه دو مونت‌فورت لستر می‌گوید: «در فوریه ۲۰۰۸، روسیه به بهانه حفاظت از روس‌زبان‌ها در برابر ارتش گرجستان در استان جدایی‌طلب اوستیای جنوبی به این کشور حمله کرد.»
پروفسور موریسون می‌گوید همین بهانه را روسیه در حمله به اوکراین در سال ۲۰۲۲ استفاده کرد هر چند حوادثی بلافاصله پس از فروپاشی اتحاد شوروی همگی اشاره به مسیر مشابهی داشتند.
الکساندر جوکیچ، تحلیل‌گر سیاسی، می‌گوید: «توجیه روسیه برای اقدام نظامی در سال ۱۹۹۲ و ۱۹۹۳ در مولداوی و گرجستان نیز حفاظت از غیرنظامیان در برابر جنایات جنگی بود.»
او می‌گوید: «می‌توانیم بگوییم ناتو هم از روسیه درس‌هایی گرفته است و ماجرا فقط از آن سو نبوده هر چند پوتین مدام 'سابقه کوزوو' را به همه یادآوری می‌کند.»
منبع تصویر، Getty Images
در نقشه جهان، بمباران یوگسلاوی به دست ناتو پیامد‌های بسیار گسترده‌ای فراتر از این قاره داشته است.
کنث موریسون می‌گوید: «معماران این حمله و در صف نخست آن تونی بلر نخست‌وزیر بریتانیا، حمله به کوزوو را موفقیتی قاطع و شاهدی بر این تلقی می‌‌کردند که از نیروی نظامی می‌شود برای 'آزادسازی' مردم از رژیم‌های خودکامه یا خشونت حکومتی استفاده کرد.»
او می‌گوید: «باور او به اینکه می‌شود از زور برای رسیدن به اهداف بشردوستانه و مقابله با رژیم‌های خودکامه استفاده کرد هر چند مبنایی خیر داشت، در عراق منجر به فاجعه‌ای عظیم شد.»
«میراث مهم»
تخمین زده می‌شود که حدود ۱۰۰ هزار صرب در کوزوو تحت حمایت بلگراد باقی ماندند. این‌ها عمدتاً منکر استقلال این کشور هستند.
کنث موریسون می‌گوید: «بمباران ناتو میراثی مهم به جا گذاشت نه فقط از این جهت که عاملی مهم در سقوط اسلوبودان میلوشوویچ در اکتبر سال ۲۰۰۰ شد.»
او می‌گوید: «این اتفاق راه را برای استقلال کوزوو در سال ۲۰۰۸ و اختلاف‌هایی در میان جامعه بین‌المللی بر سر به رسمیت شناختن آن هموار کرد.»
«تنش‌های بعدی میان کوزوو و صربستان به رغم تلاش‌های اتحادیه اروپا و آمریکا برای میانجی‌گری برای عادی‌سازی روابط هنوز هم حاد باقی مانده‌اند.»
صربستان می‌گوید استقلال کوزوو را به رسمیت نخواهد شناخت و هرگز به آن اجازه نخواهد داد عضو سازمان ملل شود. این موضع را روسیه و چین و عده‌ای دیگر قویاً حمایت می‌کنند.
هر چند دو جمهوری سابق یوگسلاوی یعنی اسلوونی و کرواسی به اتحادیه اروپا پیوسته‌اند، صربستان و کوزوو در حال طی فرایند طولانی عضویت هستند که عمدتاً بستگی به موفقیت آن‌ها در عادی‌سازی روابط متقابل‌شان دارد.
به رسمیت شناختن متقابل حالا شرطی است برای عضویت در اتحادیه اروپا هم برای بلگراد و هم برای پریستینا.
صربستان نیز سیاست نظامی بی‌طرفی را در پیش گرفته است هر چند همکاری نزدیکی با ناتو از طریق پروژه همکاری برای صلح دارد.
چه چیزی منجر به بمباران‌های ناتو شد؟
یوگسلاوی سوسیالیست سابق که زمانی الگوی غرورآفرین همزیستی بسیاری از جوامع ملی و قومی بود پس از یک رشته جنگ خون‌بار در دهه ۱۹۹۰ تجزیه شد.
تمام شش جمهوری سابق آن دولت‌هایی مجزا شدند ولی استان صربستان کوزوو در آن زمان درگیر تنش‌هایی با دولت میلوشویچ شد که به زور آلبانیایی‌هایی را که خواهان استقلال بودند سرکوب می‌کرد.
بسیاری از صرب‌ها کوزوو را زادگاه ملت‌شان می‌دانند ولی از میان ۱.۸ میلیون نفری که در آنجا زندگی می‌کنند ۹۲ درصدشان آلبانیایی هستند.
در سال ۱۹۹۸، جنگ و گریزهایی میان چریک‌های آلبانیایی‌تبار ارتش آزادی‌بخش کوزوو و نیروهای امنیتی صرب منجر به خونریزی شد و درگیری به میزانی بی‌سابقه از حملات تقریباً روزمره و نبرد مستقیم رسید.
جامعه بین‌المللی حامی یک سلسله مذاکرات میان بلگراد و پریستینا شد تا مانع از بروز جنگ بزرگ دیگری در بالکان شود.
منبع تصویر، Getty Images
مذاکرات نهایی که هفته‌ها در فرانسه جریان داشت، پس از کشته شدن ۴۴ نفر از قومیت آلبانیایی در ژانویه سال ۱۹۹۹ آغاز شدند.
این گفت‌وگوها به رغم فشار فراوان بین‌المللی شکست خوردند چون بلگراد معامله صلح را که خواهان عقب‌نشینی نیروهایش و پذیرفتن حضور نظامی به رهبری ناتو در کوزوو بود را رد کرد.
هدف‌های جنجالی
روز ۲۴ آوریل، موشک‌های ناتو ساختمان ایستگاه تلویزیون حکومتی آر تی اس را هدف قرار دادند که باعث کشته شدن ۱۶ نفر و مجروح شدن ۱۸ نفر از کارمندان آن در این حمله شد.
ائتلاف گفت در آن زمان این حمله موجه بوده است چون آر تی اس بخشی از «ماشین تبلیغات» دولت میلوشوویچ بود ولی بلگراد این را «عملی جنایتکارانه» می‌خواند.
روز ۷ مه، وزارت کشور صربستان و مرکز فرماندهی ارتش با خاک یکسان شدند، چندین موشک به سفارت چین در بلگراد اصابت کرد و باعث کشته شدن سه روزنامه‌نگار چینی و مجروح شدن بیش از دوازده نفر از کارمندان آن شد.
بمباران‌ها روز ۱۰ ژوئن ۱۹۹۹ بعد از رسیدن به توافقی مبنی بر عقب‌نشینی همه نیروهای امنیتی تحت فرمان بلگراد از کوزوو و اجازه ورود ۳۶ هزار نیروی حافظ صلح به رهبری ناتو متوقف شدند.
منبع تصویر، Getty Images
اسلوبودان میلوشویچ در انقلابی مردمی در سال ۲۰۰۰ از قدرت بر کنار شد و دو سال بعد در دادگاه جنایی بین‌المللی برای یوگسلاوی سابق محاکمه شد که در آن با ۶۶ فقره اتهام جنایت علیه بشریت، نسل‌کشی و جنایات جنگی روبرو شد.
او در سال ۲۰۰۶ در حبس، پیش از صدور حکم از دنیا رفت.
