Người mẹ trẻ nuôi hai con nhỏ, chờ chồng suốt một thập niên

Vài tháng một lần, người mẹ trẻ Đỗ Thị Thu lại bồng con trai nhỏ tất tả đón xe từ Hà Nội vào Đà Nẵng. Sau chuyến xe kéo dài 12 giờ, cô còn đi tiếp một chặng nữa, với điểm đến là một nhà tù ở tỉnh Quảng Nam.

Khi chồng là Trịnh Bá Phương bị bắt vào mùa hè năm 2020, Đỗ Thị Thu vừa sinh đứa con trai thứ hai được bốn ngày. Đứa con trai đầu mới được hai tuổi.

Thời gian ông Phương bị tạm giam trước khi hầu tòa còn dài hơn thời gian bốn người trong gia đình được ở cạnh nhau.

Sinh năm 1999, thuộc thế hệ Z, nhưng ít ai có thể tưởng tượng được một cô gái như Thu lại phải chứng kiến cảnh chồng, em chồng và mẹ chồng bị bắt cùng một ngày - 24/6/2020.

Lúc bấy giờ Thu sắp tròn 21 tuổi.

Nhà chồng của Thu là một gia đình thuần nông, sống ở Dương Nội, Hà Nội, bị mất đất sau khi chính quyền tịch thu cho "dự án phát triển đô thị" vào năm 2008. Sự kiện ấy đã khiến các thành viên gia đình trở thành những nhà hoạt động vì quyền lợi đất đai, không chỉ cho người dân Dương Nội (quận Hà Đông, Hà Nội) mà còn cho những người dân mất đất khác như ở Đồng Tâm.

Bởi những hoạt động đấu tranh của mình mà chồng, mẹ chồng và em chồng của Thu lần lượt bị bắt, bị khởi tố và lãnh án tù về tội "Làm, tàng trữ, phát tán hoặc tuyên truyền thông tin, tài liệu, vật phẩm nhằm chống Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam", theo quy định tại Điều 117, Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017.

Trải lòng với BBC, Thu nói: "Gia đình một người đi tù đã khó khăn, nhà tôi có đến tận ba người. Lúc chồng bị bắt, tôi mới sinh bé thứ hai được bốn ngày, đứa lớn chỉ mới hai tuổi. Hai đứa con tôi thiếu thốn tình cảm của cha, thằng út thì càng không nhớ mặt bố."

Chồng của Thu - nhà hoạt động Trịnh Bá Phương - lãnh mức án 10 năm tù giam, còn mẹ chồng Thu - bà Cấn Thị Thêu, và em chồng - Trịnh Bá Tư - cùng bị tuyên tám năm tù giam và ba năm quản chế.

Kết hôn ba năm, chồng đi tù 10 năm

Cũng là dân đấu tranh đòi lại đất ở Dương Nội, Thu gặp nhà hoạt động Trịnh Bá Phương trong những lần người dân Dương Nội cùng nhau hội ý tại nhà của Thu về vấn đề đất đai.

Từ đó, hai người nảy sinh tình cảm và nên duyên vợ chồng vào năm 2017, khi Thu tròn 18 tuổi.

"Chúng tôi nói chuyện với nhau rất nhiều về việc đấu tranh. Anh Phương hỏi rằng tôi có đồng ý cho anh làm những công việc này không. Khi chưa xảy ra vụ Đồng Tâm thì tôi thấy việc chồng tôi lên tiếng cũng rất bình thường thôi, không đến nỗi bị bắt.

"Nhưng sau vụ Đồng Tâm, tôi thấy có nguy hiểm nhất định. Nhưng tôi là người ở cạnh chồng khi những người dân Đồng Tâm gọi điện khóc lóc, cầu cứu anh. Tôi nghĩ việc chồng tôi giúp người dân Đồng Tâm là chính đáng, dù có nguy hiểm thì mọi người trong gia đình tôi không thể nào làm ngơ trước những đau thương, mất mát mà người dân Đồng Tâm gánh chịu," Thu nhớ lại.

Vào ngày 6/2/2020, Trịnh Bá Phương là người được các viên chức Đại sứ quán Mỹ tại Hà Nội mời gặp gỡ, trao đổi thông tin liên quan vụ tập kích Đồng Tâm một tháng trước đó.

Tới ngày 24/6/2020, khoảng 5 giờ 30, công an đã bao vây và bắt giữ ba người trong gia đình Trịnh Bá Phương. Ông Phương đã phát sóng và tường thuật trực tiếp sự kiện này trên trang Facebook cá nhân của mình.

"Có rất nhiều công an. Chồng tôi nói rõ là anh không làm gì phạm pháp hay trái với lương tâm, chỉ nói lên sự thật về vụ Đồng Tâm.

"Nhìn thấy cảnh chồng bị mang đi, khi tôi vừa sinh em bé mới được bốn ngày, tinh thần chưa ổn định lắm nên tôi đâm ra hoảng loạn và lo lắng. Tới khi biết cả mẹ và em chồng đều bị bắt thì nói thực, tôi đã sụp đổ," Thu hồi tưởng lại ngày kinh hoàng ấy.

Ngày ông Trịnh Bá Phương ra toà, dù là vợ nhưng Thu không được vào dự, chỉ có thể đứng nhìn chồng mình qua song sắt bên ngoài tòa án với khoảng cách vài chục mét trong thoáng chốc khi ông Phương bị áp giải ra xe chở tù nhân.

Biền biệt tới tận hai năm rưỡi sau, Thu mới được vào trại giam thăm chồng.

"Từ lúc chúng tôi cưới nhau cho đến khi anh bị bắt là chưa đến ba năm. Tới nay thì thời gian anh bị giam giữ còn nhiều hơn thời gian anh ở bên cạnh tôi và các con. Vì ít được tiếp xúc với bố nên bé út lúc vào thăm không cho bố bế.

"Bé thứ nhất thì có nhiều thời gian với bố hơn, anh Phương lại rất chiều con nên thời gian đầu, khi tôi về lại bên ngoại ở thì bé cứ đòi về nội để gặp bố. Tôi rất thương hai đứa, mới bé tí mà đã thiếu thốn tình cảm của bố," Thu tâm sự.

Theo lời kể của Thu, nhờ vào sự động viên, ủng hộ và giúp đỡ của người thân mà cô đã xốc lại tinh thần.

Sợ quanh quẩn ở nhà lại nghĩ nhiều nên chưa đầy một tháng sau khi sinh, Thu đi làm lại, đi bán cua thay chồng ở ngoài chợ.

"Bình thường, hai vợ chồng nuôi hai đứa con là chuyện khá vất vả, giờ chỉ mình tôi phải nuôi cả hai đứa, lại thăm nuôi thêm ba người trong tù thì càng vất vả. Nhưng nhờ cộng đồng mạng ủng hộ trại bưởi nhà tôi mà đỡ được phần nào," Thu chia sẻ.

Dù luôn cố gắng giữ tinh thần lạc quan để chăm sóc hai đứa con và thăm nuôi chồng, Thu kể rằng cũng có những lúc cô cảm thấy mệt mỏi, căng thẳng và kiệt sức.

"Đầu tiên là chồng tôi không được nhận đồ gửi vào trại tạm giam, mẹ tôi không được nhận quần áo, em Tư cũng vậy. Gia đình tôi phải đến trại giam và làm đơn rất nhiều lần. Sau đó, em Tư tuyệt thực, chồng tôi bị đưa vào viện tâm thần. Rồi em Tư và mẹ chồng tôi ra tòa, tới chồng tôi ra tòa, liên miên những tin dữ. Tôi thì phải đi bán bưởi tới tối muộn mới về, con cái thì cứ khóc um lên. Thời gian đó chỉ nhớ tiếng khóc của con.

"Rồi tôi cũng dần quen với điều đó và đã vượt qua được. Tôi biết còn nhiều khó khăn trước mắt nhưng đã đón nhận nhẹ nhàng hơn trước rất nhiều, nhất là khi được gặp chồng, chính anh truyền động lực cho tôi," Thu bộc bạch.

Trong ngục tù vẫn tranh đấu

Ông Trịnh Bá Phương hiện đang thụ án tại trại giam An Điềm, Quảng Nam trong khi gia đình ông sinh sống ở Hà Nội. Vì xa xôi cách trở, khoảng ba, bốn tháng thì Thu mới ẵm theo một trong hai cậu con trai để đi thăm chồng.

Điều kiện gia đình có hạn nên Thu kể mình cũng chỉ đi xe khách, khoảng 12 tiếng đồng hồ từ Hà Nội đến bến xe Đà Nẵng và mất thêm một giờ nữa để đến được trại giam.

"Dù đường sá xa xôi vất vả nhưng nghĩ đến sắp được vào thăm chồng, các con tôi được vào gặp bố thì tôi rất là vui, cũng coi như xóa tan hết được những mệt mỏi," Thu nói.

Tuy trong tù nhưng ông Trịnh Bá Phương cùng một số bạn tù vẫn tổ chức biểu tình, hô hào khẩu hiệu "Đả đảo Trung Quốc", "Trường Sa, Hoàng Sa là của Việt Nam", sau vụ Bộ Tài nguyên Thiên nhiên Trung Quốc công bố “bản đồ tiêu chuẩn” vào tháng 8 năm 2023, một bước đi mà phía Việt Nam coi là xâm phạm chủ quyền của mình.

Có lẽ vì biểu tình trong trại giam mà ông Phương cùng một số tù nhân lương tâm khác đã bị trưởng phân trại số 2 cùng 10 viên công an "bóp cổ, đẩy vào tường", theo lời thuật lại của vợ ông Phương.

"Hồi tháng 10 năm ngoái, anh Phương có kể rằng ngày 9/9/2023, anh bị đưa đi kỷ luật và bị cùm chân 10 ngày. Thường thì tôi sẽ được thăm chồng một tiếng nhưng sau vụ biểu tình trên, tôi chỉ có nửa tiếng. Trong đó, tôi mất hơn hai mươi phút ghi chép những tố cáo của chồng nên hai vợ chồng không nói chuyện được nhiều.

"Nhưng tôi thấy một điều tích cực đó là dù mọi người ở trong ngục tù tăm tối nhưng tinh thần vẫn rất kiên cường, luôn có lý tưởng vững vàng. Tôi rất tự hào về chồng và những người bạn tù khác của anh," Thu cười khi trả lời BBC qua cuộc phỏng vấn video.

Khi nhắc đến hình ảnh chồng lúc ở nhà với vợ với con chứ không phải hình ảnh của một nhà hoạt động về đất đai, Thu kể rằng chồng cô thực ra là người rất tình cảm, nhỏ nhẹ.

"Còn có người bảo anh ấy giống con gái vì khi anh bán hàng ở chợ nói chuyện dịu dàng lắm. Nhưng khi anh lên tiếng đấu tranh đất đai, đứng trước cường quyền thì ăn nói rất đanh thép."

Thu tâm sự rằng, có một điều mà cô đã nhận ra qua những lần đi thăm chồng, đó là những người chịu cảnh ngục tù như chồng cô thì tinh thần lại rất vững vàng, thậm chí còn là nguồn ủi an cho những người ở bên ngoài như cô.

Theo lời Thu, ba người thân yêu đi tù đã truyền cho cô sức mạnh để vượt qua những khó khăn đổ dồn lên số phận của gia đình.

"Người mẹ nào cũng thương con nhưng để một người phụ nữ hy sinh cả hai đứa con trong một công cuộc đấu tranh thì ít người mẹ nào làm được như mẹ chồng tôi. Mẹ tôi lúc nào cũng sống với lý tưởng, bảo ban các con là phải lên tiếng dù có đi tù hay chết đi chăng nữa," Thu nói.

Trước khi lãnh bản án tám năm tù giam hiện tại, bà Cấn Thị Thêu từng hai lần ngồi tù: năm 2014, bà Thêu bị tuyên 15 tháng tù về tội "chống người thi hành công vụ"; năm 2016, bà lãnh 20 tháng tù về tội "gây rối trật tự công cộng".

Sau khi ra tù lần hai vào năm 2018, bà Thêu nói mình từ "nhà tù nhỏ trở về nhà tù lớn" và tuyên bố đấu tranh đến cùng vì quyền của người dân mất đất.

"Ngục tù chỉ có thể giam được thân thể chứ không thể nào bóp nghẹt được tinh thần mọi người," Thu nói với BBC.