Udhëheqësit e Kosovës dhe të Serbisë thanë se diplomacia perëndimore ua ka bërë të qartë se mospranimi i propozimit evropian për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet tyre, do të çojë në përballje me sanksione. Të dyja palët thanë se e pranojnë në parim propozimin, që ka nxitur mëdyshje e debate në shoqëritë e të dyja vendeve.
Mëdyshjet përshkojnë edhe pikëpamjet e analistëve rreth propozimit që nuk parasheh njohje të ndërsjellë por zotimin e palëve se nuk do të pengojnë njëra tjetrën në proceset integruese.
Engjëllushe Morina nga Këshilli Evropian për Marrëdhënie Ndërkombëtare, thotë se plani ndonëse nuk e thekson prerazi njohjen e ndërsjellë, megjithatë ka elementet e pranimit të realiteteve politike dhe legale të të dyja shteteve.
“Domethënë de facto njohja është aty, mirëpo unë e kuptoj fare mirë se në Kosovë ka disponim që mos të pranohet një plan asisoj që nuk thërret në mënyrë eksplicite për njohje të ndërsjellë sepse kjo atëherë do të ketë implikime të tjera. Por duke pasur parasysh situatën në të cilën gjendet Evropa, Ballkani, pak a shumë edhe Shtetet e Bashkuara si faktori kryesor i mbështetjes së sigurisë dhe politikës në Evropë karshi luftës e cila po ndodhë në Ukrainë, mendoj që plani është diçka që duhet të konsiderohet me seriozitet prej të dyja palëve, por sidomos prej palës së Kosovës, e cila është shumë e interesuar dhe është në interesin e Kosovës që të shkëputet një herë e përgjithmonë prej këtij konflikti që e ka me Serbinë”, tha zonja Morina në një intervistë me Zërin e Amerikës që të plotë mund ta lexoni këtu.
Aleksandar Popov, udhëheqës i Qendrës për rajonalizëm me seli në Novi Sad, thotë se propozimi tani për tani është varianti me optimal i mundshëm i zgjidhjes dhe se kriza e Ukrainës i përshpejtoi përpjekjet e perëndimit që në një mënyrë të zgjidhë “nyjën e Kosovës”, duke i vendosur çështjet në një kuadër më real kundruall kërkesave maksimale të palëve.
“Ai plan është real meqë parasheh diçka që është e pranueshme për Serbinë në një masë, sepse nëse shihet neni i katërtë i tij atëherë ai plan sjell njohjen implicite të Kosovës dhe kjo i është parë për të madhe (presidentit Aleksandar) Vuçiç gjatë debatit në parlament për këtë çështje. Megjithatë, ai ka arritur tash për tash të amortizojë pakënaqësitë. Ndërsa zoti Kurti nuk është i kënaqur sepse kishte shtruar kërkesa maksimale dhe nuk di si t’ia dalë në krye me opinionin publik, posaçërisht zgjedhësit së tij meqë kishte thënë se zgjidhja e vetme është njohja e ndërsjellë dhe pastaj mund të bisedohet për të gjitha çështjet. Megjithatë Beogradi është i vetëdijshëm se kur të ndodhë kjo, nuk ka më për çfarë të bisedohet”, tha analisti Popov në një intervistë me Zërin e Amerikës që të plotë mund ta lexoni këtu.
Por, profesori James Ker-Lindsay nga London School of Economics kundërshton vlerësimet që dolën javën e kaluar nga Bashkimi Evropian se propozimi është një mundësi historike për të dyja palët.
“E di që Bashkimi Evropian i ka duart e zëna me Ukrainën dhe kjo është arsyeja pse dëshiron të përpiqet të bëjë disa ose të japë përshtypjen e një lëvizjeje për Serbinë dhe Kosovën. Por, a është me të vërtetë kjo më e mira që mund të arrijmë pas 15 vitesh? Dhjetë vjet më parë, Marrëveshja e Brukselit ishte shumë më e avancuar. Ky propozim nuk është duke ofruar asgjë me sa mund të shoh. Për të arritur një marrëveshje do të duhet trysni, pa dyshim, por në vend që të ushtrohet mbi palët për të pranuar një marrëveshje shumë të dobët, që nuk do t'i pëlqejë askujt, atëherë me siguri do të kishte qenë më mirë të përdorej ajo trysni për të bindur kryeministrin Kurti, për të bindur presidentin Vuçiç të shkojnë deri në fund”, tha analisti James Ker-Lindsay në intervistë me Zërin e Amerikës që të plotë mund ta lexoni këtu.
Krahas përpjekjeve për të siguruar një marrëveshje ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, diplomatët perëndimorë kanë shtuar trysninë mbi Kosovën që të zbatojë marrëveshjen për Asociacionin e komunave me shumicë serbe. Prishtina ka hezituar të themelojë Asociacionin për të cilin është arritur një marrëveshje që në vitin 2013, nga frika se ai mund të shndërrohet në një shtet brenda shtetit, ngjashëm me Republikën Serbe në Bosnje.
Zonja Morina thekson se marrëveshja e vitit 2013, është në kundërshtim me konceptin shumetnik të Kosovës, që ishte synim i bashkësisë ndërkombëtare.
“Domethënë me marrëveshjen e vitit 2013 thyhet ky koncept komplet, sepse dy komunitetet ai shqiptar dhe serb dhe mos të flasim për komunitete tjera që jetojnë në Kosovë siç janë boshnjakët, turqit, komuniteti RAE dhe të tjerët, por këto dy komunitete komplet ndahen njëra prej tjetrës dhe formohet jetë paralele për dy komunitetet. Komuniteti serb atëherë do ta ketë në njëfarë mënyre drejtimin e vet dhe duart e lira që ta rregullojnë jetën e tyre se si e shohin ata me një lidhje shumë të fortë me Beogradin”, tha ajo.
Profesori James Ker Lindsay thotë ndërkaq se për të arritur marrëveshjen me Serbinë, asociacioni është ndoshta mënyra më pak e dhimbshme.
“Alternativa, dhe do të jem vërtet i sinqertë, është ndryshimi i kufijve etnik, për të cilin është folur. Nëse Kosova nuk dëshiron ta pranojë këtë, atëherë gjëja më e mirë që mund të bëjë është të thotë se do t'i ruajmë kufijtë, por do t'u japim serbëve autonomi kuptimplotë. Dhe në këtë pikë më duhet të them se gjithnjë flitet se do të krijohet një tjetër Republikë Serbe. Kjo është e pakuptimtë. Republika Serbe është një model shumë i veçantë i autonomisë që u krijua në një situatë shumë të ndryshme ku serbët ishin një përqindje mjaft e madhe e popullsisë në Bosnje dhe u bë për të ndaluar një luftë shumë brutale. Askush, nuk flet për Republikë Serbe në Kosovë. Sinqerisht, mendoj se disa njerëz po e kundërshtojnë atë sepse nuk e kuptojnë që nuk është Republika Serbe. Ka edhe shumë njerëz të tjerë, veçanërisht nga jashtë, të cilët po flisnin për këtë sepse duan të shkaktojnë telashe. Milorad Dodik po e bën këtë sepse dëshiron të shkaktojë telashe”, tha ai.
“Asociacioni, pavarësisht se kur dhe si do të themelohet, nuk do t’i ketë sigurisht atributet e Republikës Serbe. Kjo është larg së vërtetës por me këtë nxitet frikë që nëse e pranojmë këtë do të kemi Republikën e re Serbe. Ajo që propozohet është larg nga Republika Serbe. Ajo është faktikisht një shërbim i komunave me shumicë serbe që kryen disa punë për të cilat autorizohet nga komunat”, tha analisti Popov.
Më gjithë mëdyshjet, zoti Popov është i bindur se fuqitë perëndimore nuk do të lejojnë dështimin e procesit e as zvarritjen e tij pavarësisht veprimeve të të dyja palëve.
Të premten Kosova shënon 15 vjetorin e pavarësisë që u shpall me mbështetjen e Shteteve të Bashkuara dhe vendeve kryesore evropiane, por kundërshtohet nga Serbia dhe aleatja e saj Rusia. Nga këto gati 12 vjet janë të përshkuara nga bisedimet e ndërmjetësuara nga Bashkimi Evropian që siguruan një gamë marrëveshjesh, por nuk përmbushën synimin për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet tyre.
