Əfqanıstanda qızların təhsili: "Oğlanların məktəbə getdiyini görəndə ürəyim ağrıyır"

"Hər gün məktəbə qayıtmaq ümidi ilə oyanıram. Onlar [Taliban] məktəbləri açacaqlarını deyirlər. Ancaq artıq iki ilə yaxındır ki, bu, baş vermir. Mən onlara inanmıram. Bu reallıq ürəyimi parçalayır", - deyir 17 -yaşlı Həbibə.

Gözünü qırpıb, dodağını dişləyərək göz yaşlarına qərq olmamağa çalışır.Həbibə və onun keçmiş sinif yoldaşları Mahtab və Tamana belə davranan yeganə ölkə - Əfqanıstanın əksər hissəsində orta məktəbə getməyə Taliban tərəfindən qadağa qoyulmuş yüz minlərlə yeniyetmə qızlardandır. Həyatlarının alt-üst edilməsindən il yarım keçsə də, onların kədəri hələ də təzədir.Qızlar deyirlər ki, onlar hər gün ağrı ilə yaşasalar da, başlarına gələnlərə görə qlobal qəzəbin səngiməsindən qorxurlar - bu həftə onlarsız başqa bir məktəb dövrü başlayandan sonra bu hiss daha da güclənib.Tamana deyir: "Oğlanların məktəbə getdiyini və istədiklərini etdiklərini görmək məni çox incidir. Özümü çox pis hiss edirəm. Qardaşımın məktəbə getdiyini görəndə özümü məhv olmuş hiss edirəm".

Səsi titrəyir və göz yaşları yanaqlarından aşağı süzülür, amma davam edir."Əvvəllər qardaşım deyirdi ki, mən sənsiz dərsə getməyəcəm. Mən onu qucaqlayıb dedim ki, get, sonra sənə qoşularam".

"Adamlar valideynlərimə deyirlər ki, narahat olma, oğulların var. Kaş bizim də eyni hüquqlarımız olaydı".

Yeniyetmələrin məktəblərin təzədən açılacağına dair ümidləri Taliban hökumətinin qadınlara tətbiq etdiyi məhdudiyyətlərin artması ilə puç olub. "Başlanğıcda bir azca azadlıq var idi, lakin getdikcə bu, dəyişdi" deyir Həbibə.Orta məktəb qadağasından sonra ilk məhdudiyyət 2021-ci ilin dekabrında Talibanın qadınların 72 kilometrdən çox məsafə qət etmələri üçün kişi qohumunun müşayiətinə ehtiyac var əmri ilə gəldi.2022-ci ilin mart ayında Taliban hökuməti orta məktəblərin qızlar üçün yenidən açılacağını bildirdi. İki ay keçməmiş bir fərman qəbul edildi ki, qadınlar başdan ayağa üzlərini örtən paltar, o cümlədən üz örtüyü geyinməlidirlər.Noyabr ayında qadın və qızların parklara, idman zallarına və hovuzlara getməsinə qadağa qoyulub. Artıq qızların universitetdə iqtisadiyyat, mühəndislik və jurnalistika kimi fənləri seçməsinə icazə verilmirdi.Bir ay sonra universitetlərin qız tələbələr üçün bağlanması və qadınların səhiyyə sektorundan başqa yerli və beynəlxalq QHT-lərdə işləməsinə qadağa qoyulması böyük zərbə vurdu.

"Bu məhdudiyyətlər artarsa, düşünürəm ki, bu həyat qadınlar üçün daha yaşamağa dəyməz. Bizim insan olaraq əsas hüquqlarımıza çıxışımız yoxdur. Təhsilsiz həyatın mənası yoxdur. Məncə, ölüm belə bir həyatdan yaxşıdır", - Məhtab deyir.Məhtab 2021-ci ilin mayında Taliban Əfqanıstanın əvvəlki hökumətinin qüvvələri ilə döyüşərkən Sayed Ul-Shuhada məktəbində törədilən partlayışda yaralanmışdı."Boynumda, üzümdə və ayağımda xəsarətlər var idi. Onlar ağrılı idi. Amma təhsilimi davam etdirməkdə qərarlı idim" - Məhtab deyir.

"Mən hətta ara imtahanımda da iştirak etdim, lakin tezliklə Taliban gəldi və hər şey bitdi", - o əlavə edir. Taliban bildirib ki, məktəblər və universitetlər yalnız "uyğun mühit" yaradılana qədər qadınlar və qızlar üçün müvəqqəti bağlanır. Məsələ ilə bağlı Taliban hökuməti daxilində fikir ayrılıqlarının olduğu açıq-aydın görünür, lakin indiyə qədər qızların təhsil almasına icazə verilməli olduğuna inananların səyləri heç bir nəticə verməyib.Bəzi digər məhdudiyyətlərə gəlincə, Taliban deyir ki, bu qadağalar qadınların hicab (baş örtüyü) taxmaması və ya İslam qanunlarına riayət etməməsi səbəbindən qoyulub. Talibanın qaydalarının tətbiqi əyalətlər arasında vahid deyil, lakin qoyulan qaydalar qorxu və çaşqınlıq mühiti yaradır."Biz həmişə hicab geyinirik. Amma bunun fərqi yoxdur. Nə demək istəyirlər? Başa düşmürəm", - Tamana deyir.Taliban ələ keçirməmişdən əvvəl və sonra Əfqanıstanda yaşadığımız müddətdə hicabsız əfqan qadına rast gəlməmişik.

Qadınlar üçün ictimai yerlərin getdikcə məhdudlaşdırılmasına qarşı durmaq üçün Laila Basim Kabildə keçən ilin noyabrında ziyarət etdiyimiz qadınlar üçün kitabxananın həmtəsisçisi olmuşdu.Otağın üç divarını əhatə edən rəflərdə minlərlə kitab səliqə ilə yığılmışdı. Qadınlar kitab oxumağa, bəzən isə sadəcə bir-birləri ilə görüşməyə gəlirdilər - evlərində dörd divar arasında oturmaqdan qaçmaq üçün.İndi kitabxana bağlanıb."Taliban iki dəfə kitabxananı bağlayanda biz onu yenidən açmağa müvəffəq olduq. Amma təhdidlər günü-gündən artdı. Mənə telefon zəngləri gəldi ki, qadınlar üçün kitabxana açmağa necə cəsarət edirəm.Bir dəfə kitabxanaya gəlib qadınlara dedilər ki, onların kitab oxumağa haqqı yoxdur", - Leyla deyir."Onu idarə etmək çox riskli oldu, ona görə də onu bağlamaq üçün qərar verməli oldum", o əlavə edir.

O, Talibanın siyasətlərinə qarşı mübarizə aparmaq üçün başqa vasitələr tapmağa davam edəcəyini deyir."Əlbəttə, qorxuram, amma kitabxananın bağlanması yolun sonu deyil. Əfqan qadınlarının səsini yüksəldə biləcəyimiz başqa yanaşmalar da var. Bu, çətindir və qurbanlar tələb edəcək, lakin biz buna başlamışıq və buna sadiqik", - o əlavə edir.Ailələrinin yeganə qazanan üzvləri olan qadınlar üçün hər gün bir az daha çətinləşir. Meera (ad dəyişdirilib) qırx yaşlarında dul qadındır. O, 10 nəfərlik ailəsini dolandıran qızlar məktəbində təmizlikçi işləyirdi.Məktəb bağlananda işini itirib və ölkədəki iqtisadi böhran fonunda o vaxtdan bəri iş tapmayıb. O, indi Kabil küçələrində dilənçilik edir."Mənə elə gəlir ki, həyatda deyiləm. İnsanlar mənim heç nəyim olmadığını bilirlər, ona görə də mənə kömək etməyə çalışırlar. Ləyaqətsiz bir həyat yaşamaqdansa ölmək daha yaxşıdır", - o, çarəsizcə ağlayır."Bir gün kartof alsam, qabığını soyub bişirirəm. Səhəri gün qabıqlarını bişirirəm ki, ailəmi doyurum".Çətinliklərinə rəğmən, Meera qızlarının məktəbə getməsini arzulayır."Təhsil ala bilsəydilər, işlə təmin oluna bilərdilər. Qızlarımdan biri hüquq, biri isə tibb təhsili almaq istəyir. Onlara deyirəm ki, təhsilləri üçün pul tapacağam, hətta yalvarmaq məcburiyyətində olsam da, onlar universitetə ​​gedə bilmirlər, çünki Taliban buna icazə vermir", - əlavə edir."İndi hər evdə ağrı və ya kədərdən başqa heç nə yoxdur" o deyir.